I mora nie zusim adnolkavaje, i tym bolš nie adnolkavyja plažy i atmaśfiera. My čarhovy raz prajechalisia bieraham Bałtyki — dvoje baćkoŭ i dvoje dziaciej. Strašna lubim my hetaje mora. Ja zapisaŭ niekalki paradaŭ patencyjnym padarožnikam i raskažu pra našy sakretnyja miescy, kudy mała chto dabirajecca, a jany taho vartyja.
Plaž u Pałanzie (Litva).
Kamiennaja ścienka vakoł staroj carkvy na Saaremaa.
Šyldy ź imionami ziemlakoŭ, represavanych savietami, u dvary byłoha rajadździeła NKVD u Cesisie, Łatvija.
Mašyna z nadpisam «Dziakuj dziedu za pieramohu» staić kala pałacyka pruskich časoŭ u Kalininhradzie, Rasija.
Mur z šykoŭnaj staroj cehły ŭ Kalininhradzie (Rasija).
Vada
Mała chto viedaje, što vada na Bałtycy nie adpaviadaje pryncypu «čym na poŭdzień, tym ciaplejšaja». Najciaplejšaja jana ŭ Piarnuskaj i Ryžskaj zatokach. Vada na plažach Jurmały, Saŭłkrasty (Łatvija) i asabliva Piarnu (Estonija) najciaplejšaja, a voś na Kuršskaj kasie i ŭ Pałanzie (Litva), dy ŭ Kalininhradskaj vobłaści budzie na hradus chaładniejšaja. Samaja chałodnaja vada — u Finskaj zatocy (Talin i Narva).
Praŭda, ciepłynia vady heta adnosnaja. Uvieś lipień i žnivień, jak praviła, budzie ciaplejšaja za plus 18, a ŭ Jurmale i Piarnu — navat za plus 19. A voś u červieni i vieraśni jana ŭžo chaładniejšaja, usiaho plus 17—18. Płavać na Bałtycy pry plus 18 kamfortna, cieła chutka pryvykaje, bo niama śpioki, a, značyć, i kantrastu.
Plažy
Plažy Pałanhi i Nidy mnohija z vas bačyli — heta samyja papularnyja ŭ biełarusaŭ kirunki, bo najbližejšyja ad našaj krainy. Adznaču, što ŭ Nidzie jość aficyjny nudyscki plaž. Zrešty, plažy tam nastolki biaskoncyja, zajmaj choć kiłamietr na čałavieka, na ŭsich chopić.
Plaž u Nidzie.
Plažy ŭ Viecaki (ryžskaje «Zarečča», na pravy bok ad Dźviny-Daŭhavy) taksama narmalnyja, tolki što pustyja. Ale vada tut, pišuć, byvaje horšaja, bolš zabrudžanaja stokam Daŭhavy.
U Saŭłkrasty taksama pryhoža. Na poŭnačy Łatvii (adnu noč my zanačavali ŭ mateli kala Sałachryvy) plaž vuzkavaty, i ŭ vadzie byli vodaraści. Zatoje my vypadkova trapili na šmatludny fiestyval łatvijskaj muzyki. Vielmi kałarytny.
Nadziva pryjemna było na plažy Piryta ŭ Talinie: krajavid dalokaha hanziejskaha horada pierad taboj, chvoi šumiać tut ža za śpinaj.
Fota visittallinn.ee.
Ale najbolš za ŭsio nam spadabaŭsia plaž u Piarnu: jon płytki na doŭhija sotni mietraŭ, i možna nie bajacca płavać. 40-tysiačny Piarnu — heta hałoŭny i samy papularny kurort Estonii. Miły, nizkapaviarchovy i vielmi dahledžany haradok z raznastajnymi pansijanatami i restaranami.
Piarnu — hałoŭny kurort Estonii.
Ab plažach na Saaremaa ja raskažu asobna.
My z zadavalnieńniem adpłavali svajo ŭ Jantarnym (Rasija). Tam vialikija radoviščy burštynu, jašče z pruskich časoŭ, i dzieciam strašna padabałasia namyvać burštyniki.
Zachapilisia hetym «burštynašukańniem» i my, i strašna napieražyvalisia praz heta nieŭzabavie. Kali my ŭnačy pryjedziem na miažu Rasii i Litvy na Kuršskaj kasie, u nas pierastanuć sčytvacca adbitki palcaŭ, piasok ich ścior, i viasioły litoŭski mytnik, adnak ža, pramarynuje nas niekalki hadzin kala aparata.
U Jantarnym (kolišni Palmnikien) plaž raskošny, doŭhi, šyroki, amal pusty. Praŭda, u mory ŭvieś čas išli niejkija vučeńni Bałtfłotu, majačyli karabli i bUchali harmaty.
Sam Jantarny nievialički, adna vulica, ličy, ale z pryhožym starym parkam i adnoŭlenymi viłami.
Plaž u Jantarnym (Kalininhradskaja vobłaść) amal pusty navat u razhar siezonu, kali heta budni dzień.
Na budoŭli ŭ Jantarnym pracujuć uźbieki.
Byłaja kircha Palmnikiena ciapier prymaje pravasłaŭnyja letniki.
Šykoŭny davajenny hatel adbudavany ŭ Jantarnym.
Inšyja kurorty Kalininhradskaj vobłaści — Zielenahradsk (były Kranc) i Śvietłahorsk (Raŭšen). Tam zachavalisia praktyčna ŭsie viły pruskich časoŭ, i sama sistema vulic i zatok admysłovaja. Ale ŭ Śvietłahorsku ŭ vyniku niaviedańnia «zakonaŭ čužoha mora» biazdumna zbudavali chvalarezy, kab pryvabić turystaŭ spakojnymi chvalami. Ale ŭ vyniku hetaha mora całkam zmyła piasok ź plažaŭ, i jany nie takija kamfortnyja.
Miežy
I Litva, i Łatvija, i Estonija ŭvachodziać u šenhienskuju zonu, hetaje cudoŭnaje vynachodstva jeŭračynoŭnictva, tamu pa ich možna padarožničać biez mytniaŭ i miežaŭ, nie traciačy času. A voś rasijskaja miaža vartaja asobnaha apisańnia. My jeździli ŭ Kalininhrad tak: pabyli ŭ Nidzie, paśla źjeździli ŭ Rasiju, a paśla viartalisia.
Na rasijskaj miažy adčuvaješ siabie tak, niby ŭjazdžaješ u atočanuju krepaść. (Zrešty, Kalininhrad, sapraŭdy, pieratvorany ŭ adnu sucelnuju vajskovuju bazu.) Kolki vandruju, a pieršy raz u nas i ahladali dnišča mašyny, i zmusili apuścić usie vokny, kab upeŭnicca, što ničoha nie schavana pad imi, i pieratreśli ŭsie bardački. Pryčym i pa darozie tudy, i pa darozie nazad. Usio heta nie śmiarotna, viadoma, choć čysta pa-ludsku i nie pryjemna, i lišnija chviliny zabiraje.
Paśla zajezdu ŭ Kalininhradskuju vobłaść pačynaješ canić pryjaznych i prafiesijnych — dy, prynamsi, uśmiešlivych! — biełaruskich pamiežnikaŭ.
Ceny
Jak dla biełarusa, ceny ŭ Litvie, Łatvii i Estonii roźniacca niaznačna. Praŭda, litoŭcy, naprykład, katajucca na zakupy ŭ Łatviju, ale jak dla turysta, to vialikaj roźnicy nie adčuvaješ.
Usie try krainy, nahadaju, karystajucca jeŭra. I bienzin kaštuje amal adnolkava — para pracentaŭ tudy-siudy.
Viadoma, ceny vyšejšyja, čym u Biełarusi — u nas u krainie vandravać tańniej za košt bienzinu. Ale bolšaść praduktaŭ kaštuje, jak u nas. A voś restarany ŭ kurotnych haradach, viadoma, daražejšyja za mienski «Pit-stop».
Abiedy ŭ chatniaj stałoŭcy «Staraja siadziba» (Litva): cepieliny kaštujuć 5 jeŭra, katlety — 8. Zatoje nidzie niama aharodžaŭ ź mietałaprofilu.
Biaśpieka
Ni razu za čas vandroŭki my nie sutyknulisia z prablemnymi situacyjami. Pačućcie tryvohi padstupała adno što ŭ pradmieściach Ryhi — darečy, pieravažna ruskamoŭnaha horada. Viečarami tam na vulicach niamała kryminalnych typaŭ. Nie vielmi kamfortna my siabie adčuvali i ŭ «savieckich» kvartałach Kłajpiedy i Kalininhrada.
Trochi pra transpart
My jeździli mašynaj, tamu tut para momantaŭ dla aŭtaamataraŭ.
Ź jakoha boku ty ni ŭjezdžaješ na Kuršskuju kasu, treba płacić ekałahičny zbor. Jon adčuvalny. U Litvie z 20 červienia da 20 žniŭnia za ŭjezd na aŭtamabili treba płacić 20 jeŭra. Pryčym vyjechaŭ, ujechaŭ — nanoŭ płaci. Dla paraŭnańnia: bilet ź Vilni da Nidy i ź Vilni da Pałanhi na čyhuncy ( u vypadku Nidy ŭ canu ŭklučany košt paroma + aŭtobusa + ekałahičny zbor) kaštuje 20—25 jeŭra.
Kali ty jedzieš z Kalininhrada ŭ Nidu — na ŭjeździe ŭ rasijskuju častku Kuršskaj kasy ty taksama płaciš 300 rasijskich rubloŭ (heta 10 biełaruskich).
Z druhoha boku, mašyna dazvalaje lepš naciešycca adpačynkam va ŭmovach kapryznaha bałtyjskaha nadvorja. Prahlanuła sonca — padjechali na plaž. Nalacieli chmary — sieli na mašynu, pajechali hladzieć susiednija harady (krainy ž nievialikija, i jechać, skažam, ad plaža Saŭłkrasty da zamkaŭ Cesisa i Turajdy zajmaje ŭsiaho hadzinu) abo prosta viarnulisia ŭ hatel.
Kryžacki zamak u Cesisie, jaki rycary nazyvali Venden.
Skulptura: manach ź lichtarom kradziecca. Cesis (Łatvija).
Dom u Nidzie (Litva), u jakim lubiŭ adpačyvać niamiecki piśmieńnik Tomas Man.
Sałamianyja skulptury ŭ zatocy ŭ Juodkrante. Štohod pry kancy leta ich spalvajuć u časie pahanskaj cyrymonii.
Try młyny ŭ Anhła na Saaremaa (Estonija).
Chto nie byŭ u Nidzie, uličycie, što ad hatelnaj častki sielišča da plaža — topać z paŭhadziny, a ź dziećmi — i jašče bolš. Zirnicie raźmiaščeńnie vašaha haściavoha doma na karcie, pierš čym braniravać. Moža być, lepš addavać pieravahu tamu žytłu, jakoje bližejšaje da plaža. Bałtyjskaje sonca pieramienlivaje, časam jaho treba łavić. Zatoje tut nikoli nie byvaje dušna, i vielmi lohka dychajecca, adstupajuć lubyja alerhii.
Pradavačka burštynu ŭ Nidzie.
Sabačka ź Nidy ŭ karalach z burštynu.
Viła ŭ Jurmale.
Vid ź Vialikaj Vydmy na Kuršskuju zatoku.
Paromy
I darosłym, i dzieciam padabajecca płavać na paromie. Z Kłajpiedy na Kuršskuju kasu maršrut zusim karotki. Paromy chodziać kožnyja 30 chvilin, bilet na aŭtamabil kaštuje 11 jeŭra. Kali jechać biez mašyny — to 80 centaŭ na čałavieka, 40 centaŭ ilhotny, pryčym niezaležna ad taho, z rovaram ci biez.
Na Saaremaa ŭ Estonii płavajuć hihanckija, zusim marskija, paromy z Virtsu ŭ Kuivastu. Kuivastu — heta port na małym vostravie Muchu (darečy, ja čytaŭ artykuł, što Muchu cikavy sam saboj, ale my tam nie spynialisia, nie było kali). A ŭžo Muchu z Saaremaa złučany dambaj.
Na inšy bolšy estonski vostraŭ, Chijumaa, paromy chodziać z Rohukula da Hintermaa. Jość i inšyja maršruty. Uvohule, ciapier usia infarmacyja jość u internecie, i bilety možna kupić zahadzia, ale heta zusim nie kaniečnie — na miescy na kasie možna nabyć pierad samym paromam.
Kab vy mieli ŭjaŭleńnie: bilet na Saaremaa tudy i nazad (na mašynu + ludziej) kaštavaŭ nam 20,4 jeŭra. Paromy chodziać prykładna raz na hadzinu. Na paromie jość stałoŭka, i ŭsio-ŭsio-ŭsio jak na karabli.
Darohi
Darohi ŭ Bałtyi, i Kalininhradzie taksama, jakasnyja i nie pierahružanyja. Ź Vilni da Kłajpiedy viadzie šyrokaja aŭtastrada, anałahičnaja našaj trasie M1.
Trasa Ryha—Talin dvuchpałosnaja, ale vielmi dahledžanaja, idealnaj jakaści.
Unutranyja darohi pa hładkaści ŭ cełym prykładna roŭnyja biełaruskim. Dzieści ŭ Łathalii staryja asfaltavyja darohi padraźbityja, nu to i ŭ nas niedzie na Połaččynie jany takija ž.
Darohi ŭ Bałtyi biaspłatnyja.
A voś na parkoŭcy ŭ vialikich haradach (Ryha, Talin) starajucca zarablać niachiła. Nas, zvykłych da taho, što ŭ Miensku ty maješ mahčymaść pryparkavacca za biaspłatna amal skroź, i ŭsprymaješ heta praktyčna jak adno z praŭ čałavieka, mocna razdražniała. My psichałahična nie byli hatovyja addavać stolki za parkoŭku.
Darečy, ujezd u Jurmału na mašynie taksama płatny. Ale my pra heta pračytali tolki paśla taho, jak dvojčy tudy zajechali «zajcami». A treci dzień nie pajechali, bo tak i nie razabralisia, jak za toje płacić — tre było kuplać kartki łatvijskaha mabilnaha apieratara, zdajecca. Pajechali zamiest pantovaj Jurmały ŭ Viecaki, u inšy bok ad Ryhi. Vada tam była narmalnaja. Praŭda, tam była parkoŭka ŭ pryvatnym siektary bližej ad plaža płatnaja.
Darožnaja palicyja nas nie spyniała ni razu. Choć miescami jany z radarami stajać i łoviać, a štrafy za pieravyšeńnie tam oho-ho.
Pryznajusia, što na Saaremaa i ŭ Łathalii my, kali spaźnialisia, časam niasłaba haniali. Darohi tam pustyja-pustyja, usio lasy i lasy.
Byŭ viasioły epizod. Na Saaremaa my prapuścili pavarot na Karja, i ja na chutkaści zrabiŭ viraž i spyniŭsia, kab pahladzieć kartu. Tutejšy čałaviek, jaki jechaŭ na pikapie za paru socień mietraŭ ad nas, spyniŭsia i davoli žorstka nas ahledzieŭ — taki ryžy estonski MakHrehar — ci ŭsio ŭ paradku ŭ mašynie, ci niama tam jakoha kryminału. «Are you ok?»
Haračyja estonskija chłopcy na bramie kala staroj carkvy ŭ Karja.
Tam narod suvory. Žychary Saaremaa ŭ CHII st. trymali ŭ strachu šviedskija harady, a ŭ CHIII st. najdaŭžej supraciŭlalisia zachopu kryžakami.
U muziei Kuresaare, centry Saaremaa, mianie ŭraziŭ jašče dva fakty. Pa-pieršaje, što ŭ XIX st. tut, jak i va ŭsioj Estonii, była chvala pierachodaŭ ź luteranstva ŭ pravasłaŭje ŭ znak pratestu suprać pryhniotu panami-niemcami. I što ŭ 1919 hodzie žychary vostrava masava syšli ŭ dezierciry — a heta ž išła vajna za niezaležnaść Estonii. I centralny ŭrad prysłaŭ na vostraŭ karnuju ekśpiedycyju, jakaja tych dezierciraŭ raźbiła, častku pakarała śmierciu i praviała tut mabilizacyju ŭ estonskuju armiju.
Inšy fakt, ź jakim ja ŭpieršyniu sutyknuŭsia ŭ muziei Kuresaare (darečy, u saviecki čas hety horad nazyvaŭsia Kinhisep, pa imieni lidara estonskich balšavikoŭ, jaki tut naradziŭsia i jakoha paviesili estonskija ŭłady ŭ 1922 za «zdradu radzimie»). Estonija ŭ 1918—1920 viała ciažkuju vajnu za niezaležnaść, u jakoj zahinuli tysiačy ludziej. Estonskaja armija nie tolki strymała balšavikoŭ na Narvie, ale i vyzvaliła Łatviju ad «łandsvera», armii bałtyjskich niemcaŭ, čym stvaryła ŭmovy dla niezaležnaści svajoj paŭdniovaj susiedki.
Šlach bałtyjskich krain u SSSR byŭ pakutny, pra heta apaviadajuć muziei akupacyi ŭ Talinie i Ryzie. A voś šlach da niezaležnaści ŭ 1917—1920 u Litvy, Łatvii i Estonii byŭ u kožnaj svoj.
Łatyšy ŭ razmovach z nami vielmi zajzdrościli estoncam: «voś u ich tam paradak, nie raŭnia našamu».
Plemianny statak na Saaremaa.
Kalininhrad—Kionihśbierh—Karalaviec
Kalininhrad — z tych redkich haradoŭ, dzie ŭskrainy cikaviejšyja za centr.
Centr Kalininhrada saviecki, dabity i niecikavy. Zatoje šykoŭnyja i atmaśfiernyja — voś prosta kab hulać — kvartały starych pruskich viłaŭ, naprykład, Amalijenau.
Kab vy ŭjavili maštaby: dahetul u Kalininhradzie treciaja častka pryvatnych damoŭ i amal pałova šmatkvaternych — davajennaj pabudovy.
«Rybnaja dierievnia» — sproba stvaryć u Kalininhradzie anałah mienskaha Trajeckaha pradmieścia. Pakul tut niama atmaśfiernaści.
Adnoŭleny kafiedralny sabor raniej stajaŭ u huščy haradskoj zabudovy. Ciapier ža jon uzvyšajecca siarod parka.
Makiet daŭniejšaha vyhladu centra trymajuć za kratami. Pieršaje, što prychodzić u hałavu, — u hetym jość simvalizm.
Centr Kalininhrada. Miž sabornym vostravam i krajaznaŭčym muziejem.
Centr Kalininhrada pieravažna taki: šery i saviecki. Budynak na zadnim fonie prajektavaŭsia dla abłasnoha kamiteta KPSS. Jaho pačali budavać u 1970-ja, razburyŭšy dla hetaha ruiny zamka. Adnak tak i nie zakončyli. Kali pryhledziecca, bačycie vybityja šyby.
Kalininhrad: mašyna aktyvista sistemnaj apazicyi.
Amalijenau — rajon viłaŭ, zbudavanych u 1920-ja i 1930-ja.
Dziciačy sadok u byłym pałacyku.
Kala niekatorych viłaŭ jašče rastuć drevy sa staroha času.
Adzin sa skvieraŭ u Kalininhradzie nazyvajecca Biełaruski. Da vajny heta była Łuizenplac.
Svoj ciapierašni vyhlad Biełaruski skvier u Kalininhradzie nabyŭ dziakujučy čatyrom fundataram: byłomu konsułu Biełarusi ŭ Kalininhradzie, a da taho — staršyni Bresckaha abłvykankama Uładzimiru Załamaju, a taksama Miečysłavu Hrybu, Alaksandru Jarašuku i V.Pietryčenku.
U centry Biełaruskaha skviera možna pachadzić pa Biełarusi.
Pa vobłaści jechać — prosta kab urazicca, nakolki zapuščanaja kolišniaja žytnica. My amal nie bačyli zasiejanych paloŭ i karoŭ. Vobłaść stała adnoj vialikaj vajskovaj bazaj. Sielskuju haspadarku tut nie raźvivajuć.
Typovy piejzaž Kalininhradskaj vobłaści: pali zarastajuć kustoŭjem.
Jak i ŭ Biełarusi, pad Kalininhradam mnohija cerkvy stajać napaŭrazburanyja z časoŭ vajny.
Zatoje malaŭničyja staryja pruskija darohi — heta ahromnistaja estetyčnaja asałoda.
Pruskija darohi biezdakorna roŭnyja, i miescami absadžanyja jašče starymi drevami.
Viarnucca na Saaremaa
Kudy my chacieli b viarnucca, to na Saaremaa. Dvuch dzion, jakija my adviali vostravu, akazałasia zamała. My načavali ŭ Orysaare — rybackim miastečku na bierazie mora, i atrymali vializnuju asałodu ad «plažu» — h.zn. vychadu ŭ vadu z mastkami, jak u nas na aziorach. Ale vada to marskaja! Unačy my razam ź miascovymi babulkami hladzieli na centralnaj płoščy francuzskuju, na movie aryhinała z subcitrami, kinakamiedyju — pakazy arhanizoŭvaje miascovy Dom kultury.
Centralnaja płošča Orysaare. Načami tut pakazvajuć kino.
U Kuresaare, centry vostrava, haradku z 15 tysiačami nasielnictva, varta naviedać biskupski zamak z muziejem.
U zamku Kuresaare ciapier muziej.
Pomnik, a na zadnim płanie — zamak Kuresaare.
Pomnik hierojam estonskaha epasu.
Adrazu pad im jość i plaž, na jakim dzieciam strašna padabajucca horki, pa jakich źjazdžaješ u vadu, i hihanckija tarzanki.
Na Saaremaa vielmi pryhožyja cerkvy i niejmavierna šmat jahad i hryboŭ. Voś dzie hłuš dyk hłuš. Adny kamiennyja ścienki miž palami i vakoł sialib čaho vartyja.
Daroha na vostravie Saaremaa.
Aziarko ŭ Kaali — krater ad padzieńnia mietearytu.
Carkva XIV st. u Karja.
Parosłaja mocham kamiennaja ścienka vakoł ćvintara carkvy ŭ Karja.
Hetaja puška dla zboru achviaravańniaŭ u Karja moža być adnahodkaj carkvy.
Na carkvie zastałasia šylda savieckich časoŭ, kali nadpisy jašče dublavali pa-rasiejsku. Ciapier u Estonii ŭsio pa-estonsku, ale z anhlijskaj i rasiejskaj movami vielmi lohka parazumiecca.
Bočny ŭvachod u carkvu.
A heta bareljef nad bočnym uvachodam: što zdarajecca z dušami praviednikaŭ, a što — z hrešnikami.
Prašu prabačeńnia, što my zdymali nie va ŭsich punktach našaha padarožža. U niejkija miaściny my traplali tolki viečarami. U inšych — prosta nie było nastroju, natchnieńnia. My jeździli dla adpačynku, adno što paśla vyrašyli padzialicca dośviedam z čytačami «Našaj Nivy».
Jak dobra na mory ad červienia da vieraśnia.
Hetaje apošniaje fota — nie naša, a baltichotelsonline.com.
