Niejak «tema vybaraŭ» u nas całkam zatuliła saboju «prablemu vybaru». Sumlennyja‑niesumlennyja, iści‑zdymacca, nazirańnie‑padtasoŭki… — usie hetyja składniki «temy», napeŭna, važnyja.
Ale siońnia jany takija, zaŭtra inšyja. Važna, kab za imi nie zhubiłasia «prablema» — navyk šarahovaha vybarca, jaki składajecca ŭ navyk usiaho narodu. Havoračy tolki j vyklučna pra ryštavańni, my ryzykujem zabycca pra dom, dla jakoha tyja ryštavańni ŭzvodziacca.
Vybary — rytuał jak dla tych, chto hałasuje, tak i dla tych, chto padličvaje hałasy. Rytuał — heta adzinaje, što moža spynić padtasoŭki hałasoŭ, nia siońnia, dyk u budučyni. Bo kazać praŭdu i nie padmanvać — heta taksama rytuał, jaki my vynosim sa svajho vychavańnia, a vychavańnie — heta i jość navyki. Ludzi viedajuć, što siońnia vybarčy rytuał nosić farmalny charaktar, jak za savieckim časam. Ale rytualnaść pracedury dazvalaje spadziavacca, što ŭ inšych histaryčnych umovach vybary mohuć adbycca spraviadliva. Spadziavacca na toje, što zastrašalnuju rolu tut adyhraje kryminalnaja adkaznaść za padtasoŭku vynikaŭ, nie vypadaje, inakš padtasovak nie było b i siońnia. Tamu zusim nie takim pustym vyhladaje anturaž rytuału vybaraŭ — śviata, uračystaść, bufet… VYBARY.
Voś my nadumalisia 28‑ha vykanać svoj hramadzianski abaviazak.Na ščaście, siarod całkam nieviadomych i niecikavych kandydataŭ na našym učastku znajšłosia imia Valanciny Palevikovaj. Na Płoščy ŭ 2006‑m jana pavodziła siabie sapraŭdy hieraična, značyć, z vybaram u nas prablem nia budzie.
Stop! Akazvajecca, Valancina Palevikova źniałasia z vybaraŭ.
Razumieju, što ŭ apazicyjnych kandydataŭ šmat pryčyn, kab pakryŭdzicca na ŭładu. Ale ŭładzie ad taho, što jany zdymajucca z vybaraŭ… Moža być, kamuści naviersie heta j niavyhadna, ale što vybarčym kamisijam praściej, dyk peŭna. Atrymlivajecca, što našaha vybaru spn. Palevikova pazbaviła nas, svaich vybarcaŭ. Bo hałasavać za inšych kandydataŭ, jakich nam prapanujuć, — usio adno, što suprać siabie.
Zaŭvažu, tut havorka nie pra toje, ci prajšła b jana ŭ parlament. I nie pra toje, što admoviłasia ad svajho prava «być vybranaj». Jana pakinuła nas biaz našaha prava vybirać, adčuvać, što nie pakryviŭ dušoj, zhadvać na praciahu nastupnych hadoŭ: «A my hałasavali za Palevikovu, heta takaja i takaja jość u Biełarusi žančyna, jana, viadoma, nie prajšła, ale ž vy razumiejecie, što hety parlament ničoha nie vyrašaje» — «Sapraŭdy, nie vyrašaje. Jak, vy kažacie, zavuć tuju žančynu? Palevikova Valancina? Treba zapomnić, za kaho hałasavać»…
Za kaho ž hałasavać?
Ni ŭ jakim razie nielha addavać hołas za kandydataŭ, jakija nie vałodajuć biełaruskaj movaj. Pa‑pieršaje, heta śviedčyć pra ich ahulny intelektualny ŭzrovień, pa‑druhoje, — pra vartaść ich patasnych słovaŭ pra Radzimu i patryjatyzm, pa‑treciaje — pra adnosiny da biełaruskaha parlamentu, jak da čysta butaforskaha ŭtvareńnia.
Jany mohuć nie karystacca movaju (karjery siońnia na joj nia zrobiš), ale vałodać abaviazanyja.Urešcie biełaruskamoŭny vybarac — nie inšaplanetnik na svajoj ziamli i pavinien mieć mahčymaść razmaŭlać z deputatam na adnoj movie.
Ciapier — pra navyk, pra samuju sutnaść vybarčaha pracesu, pra «prablemu vybaru». Heta ŭniversalny pryncyp, kali naš vybar tłumačycca tym, što my hałasujem za siabie.
Naprykład. Praz hod mnie spatrebicca žytło dla majho darosłaha dziciaci. Praz dva hady ja miarkuju abnavić svoj aŭtamabil, plamieńnica choča pastupić u muzyčnuju škołu, a dziadula skardzicca, što jamu niama jak dabiracca da jahonych sotak…
Tysiačy j tysiačy pryvatnych patrebaŭ, jakija my planujem sabie na nastupnyja hady, nibyta nijak nie źviazanyja z palitykaj, ale zaležać ad taho, jakija rašeńni budzie prymać parlament. Tamu naš vybarčy navyk musić bazavacca nia stolki na palityčnych deklaracyjach kandydata i nie na tym, chto ź ich pryhažejšy z abličča, a na našych ułasnych planach.Kali kandydat abiacaje spraścić kredytavańnie žylla, pazbavić staryja aŭtamabili ź Niamieččyny niepasilnaha myta, adkryć muzyčnuju škołu i pračyścić hrejderam darohu da dziadulevych sotak, značyć, hałasujučy za jaho, ja budu hałasavać za siabie.
Vierahodnaść taho, što deputat vykanaje svaje abiacańni, siońnia takaja ž, jak vierahodnaść sumlennaha padliku hałasoŭ. Ale što ty zrobiš? Hałoŭnaje — ty viedaješ, z čym išoŭ na ŭčastak, ty hałasavaŭ za siabie, ty vykanaŭ rytuał i nia straciŭ navyku. Kali hetak buduć rabić usie i zaŭsiody, tady adnojčy hety niełaskavy śviet źmienicca da lepšaha. Choć by krychu.
