Mižnarodny žanočy dzień — śviata, jakoje adznačajecca ŭ šerahu krain jak «žanočy dzień». Sens, jaki ŭkładajecca ŭ hetaje vyznačeńnie, źmianiajecca ad dnia ŭšanavańnia žančyn, da dnia baraćby za ich hramadzianskija i sacyjalnyja pravy. Što ž nasamreč chavajecca za hetaj dataj?
Dzień šanavańnia žančyn uźnik jašče ŭ Staražytnym Rymie.
Tady hetaje śviata adznačali «matrony» — žančyny, jakija naradzilisia svabodnymi i ŭstupili ŭ šlub. Jany atrymlivali ŭ hety dzień ad svaich mužoŭ padarunki i byli akružanyja ŭvahaj i kłopatam. U hety dzień rabyni vyzvalalisia ad svaich abaviazkaŭ, a rymlanki apranalisia ŭ najlepšyja stroi i nakiroŭvalisia ŭ chram bahini Viesty.
Paśla padzieńnia Rymskaj Impieryi žančyny nadoŭha pazbavilisia svajho śviata. Tolki ŭ siaredzinie XIX stahodździa žančyny dasiahnuli niekatorych pośpiechaŭ u baraćbie suprać sasłoŭnaha, majomasnaha i rasavaha pryhniotu. Što praŭda, žančyny pa-raniejšamu nie mieli prava hołasu, nie mahli zajmać dziaržaŭnyja pasady i byli abmiežavanyja ŭ pravie na pracu.
Mienavita z XIX st. źviazanyja pieršyja zhadki ab śviacie 8 Sakavika.
U svoj čas šyrokaje raspaŭsiudžańnie atrymała viersija, zhodna ź jakoj tradycyja adznačać Mižnarodny žanočy dzień 8 sakavika była pakładziena demanstracyjaj, praviedzienaj ŭ hety dzień u 1857 hodzie rabotnicami tekstylnaj pramysłovaści i fabryk pa pašyvie adzieńnia ŭ Ńju-Jorku. Žančyny pratestavali suprać žudasnych umoŭ pracy i nizkaj zarabotnaj płaty. Jany patrabavali skaračeńnia pracoŭnaha dnia, palapšeńnia ŭmovaŭ pracy, roŭnuju z mužčynami zarabotnuju płatu.
Što praŭda, paźniej hetaja viersija była pryznanaja falsifikacyjaj. Šmat chto chacieŭ adździalić tradycyju śviata ad kamunistyčnaj ideałohii, što było nadzvyčaj važna dla baraćbitoŭ za pravy žančyn u Zachodniaj Jeŭropie i ZŠA padčas chałodnaj vajny.
Nasamreč demanstracyja, jakaja stała pačatkam śviatkavańnia 8 Sakavika, adbyłasia značna paźniej — amal na 50 hadoŭ.
8 sakavika 1908 pa pryzyvie Ńju-Jorkskaj sacyjał-demakratyčnaj žanočaj arhanizacyi adbyŭsia mitynh z łozunhami ab roŭnych pravach žančyn. U hety dzień bolš za 15 tys. žančyn prajšli maršam praz uvieś horad, patrabujučy skaračeńnia pracoŭnaha dnia i roŭnych umoŭ apłaty pracy. Akramia taho, było vyłučanaje patrabavańnie pradastaŭleńnia žančynam vybarčaha prava. U 1910 hodzie, na Mižnarodnaj sacyjalistyčnaj žanočaj kanfierencyi, było pryniataje rašeńnie ab śviatkavańni Mižnarodnaha žanočaha dnia mienavita 8-ha sakavika.
Za hod da hetaha Sacyjalistyčnaja partyja ZŠA abviaściła nacyjanalny žanočy dzień, jaki adznačaŭsia až da 1913 hoda ŭ apošniuju niadzielu lutaha.
U 1910 hodzie niamieckaja sacyjalistka Kłara Cetkin na Druhoj Mižnarodnaj sacyjalistyčnaj žanočaj kanfierencyi prapanavała zasnavać dzień baraćby za pravy žančyn.
Na prapanovu člena Sacyjał-demakratyčnaj partyi Aleny Hrynbierh, dataj śviatkavańnia było zaćvierdžanaje 19 sakavika. Jana pryhadała, što 19 sakavika 1848 hoda karol Prusii daŭ abiacańnie pravieści reformy, u tym liku ŭvieści vybarčaje prava dla žančyn.
Upieršyniu Mižnarodny žanočy dzień adznačaŭsia ŭ Hiermanii, Aŭstryi, Danii i Šviejcaryi 19 sakavika 1911 hoda. Padčas śviatkavańniaŭ prachodzili šmatludnyja mitynhi. U 1912 hodzie jon adznačaŭsia 12 traŭnia ŭ tych ža krainach.
Potym nadyšła błytanina. U 1913 hodzie ŭ Hiermanii žančyny mitynhavali 12 sakavika, u Aŭstryi, Čechii, Vienhryi, Šviejcaryi, Hałandyi — 9 sakavika, u Francyi i Rasii — 2 sakavika. Tolki u 1914 hodzie Mižnarodny žanočy dzień praviali 8 sakavika adnačasova ŭ šerahu jeŭrapiejskich krain.
Mižnarodny žanočy dzień byŭ papularny ŭ śviecie ŭ 1910-ja i 1920-ja hady, ale potym jaho papularnaść źniziłasia i zaraz u śviecie jon praktyčna nie adznačajecca.
Siońnia hety dzień abvieščany vychadnym dniom u byłych respublikach SSSR, a taksama ŭ Anhole, Burkina-Faso, Hviniei-Bisau, Kambodžy, Kitai, Konha, Łaosie, Makiedonii, Manholii, Niepale, Paŭnočnaj Karei i Uhandzie. Va Uźbiekistanie 8 Sakavika nazyvajecca Dniom maci; u Armienii Dzień maciarynstva i pryhažości adznačajuć 7 krasavika.
U Biełarusi 8 Sakavika pa-raniejšamu dla bolšaści zastajecca śviatam žančyn. Nahodaj pavinšavać blizkich, rodnych i navat nieznajomych. Ab revalucyjnym minułym hetaha śviata siońnia amal nichto nie zadumvajecca. Čamu b tady prosta nie skarystacca hetaj nahodaj dla vinšavańniaŭ?
Artykuł upieršyniu nadrukavany ŭ 2010.
Kamientary