Piotra Sierhijevič. Kastuś Kalinoŭski siarod paŭstancaŭ.
«Naša Niva» paviedamlała, što ŭ novyja biełaruskija padručniki pa ruskaj litaratury dla 8 kłasa z rasijskich anałahaŭ pierakačavała farmuloŭka dla paŭstańnia 1863—1864 hoda. Jaho tam nazyvajuć «polskim», choć u papiarednich viersijach biełaruskaha padručnika i navat u padručniku pa historyi dla taho ž kłasa nazyvajuć tak, jak było pryniata ŭ Biełarusi. Ministerstva adukacyi adreahavała na publikacyju «Našaj Nivy» i dasłała nam adkaz, u jakim pravodzić dumku, što paŭstańnie — usio ž taki «polskaje». Adkaz Minadukacyi vielmi vobrazny. Naprykład, «Mužyckaja praŭda» ŭ im paraŭnoŭvajecca z «Biełsatam». Pryvodzim adkaz całkam i biez skaračeńniaŭ. My taksama paprasili prakamientavać hety adkaz kandydata histaryčnych navuk, namieśnika hałoŭnaha redaktara časopisa «Naša historyja» Alaksandra Paškieviča.
Adkaz pres-słužby Ministerstva adukacyi:
«U publikacyi «Našaj Nivy» Minadukacyi abvinavacili ŭ tym, što biełaruskuju historyju padstupna pierapisali pa zadańni «ruskaha śvietu», bo nazvali ŭ padručniku pa litaratury paŭstańnie Kalinoŭskaha «polskim». Čamu zamoŭcam padručnika tady źjaŭlajecca «ruski śviet», a nie «polski» — asobnaje pytańnie z vobłaści redakcyjnaj palityki i miedycyny.
Zaŭvažym, što ŭ padručniku pa ruskaj litaratury Polskaje paŭstańnie 1863—1864 zhadana dla charaktaryzacyi sacyjalna-palityčnaj situacyi, u jakoj byli stvorany litaraturnyja tvory, a nie ŭ jakaści vučebna-histaryčnaha materyjału.
U toj ža čas, farmuloŭka «Polskaje paŭstańnie 1863—1864» źjaŭlajecca ahulnapryniataj i raspaŭsiudžanaj. U sučasnaj polskaj histaryjahrafii dadzienaje paŭstańnie taksama nazyvajecca Studzieńskim, a ŭ rasijskaj — «Druhim polskim».
Asobnyja biełaruskija historyki ŭ jakaści alternatyvy prapanujuć nazyvać dadzienuju padzieju «Paŭstańnie 1863—1864 hadoŭ» albo «paŭstańnie ŭ Polščy, Litvie i Biełarusi».
Adnak, što datyčycca pryviazki da daty, to heta, chutčej sproba adyści ad apisańnia sutnaści źjavy. Druhi ž varyjant, kali kazać stroha, nie adpaviadaje faktam, bo paŭstańnie achapiła, u tym liku, terytoryju Vałynskaj, Padolskaj i častkova Kijeŭskaj hubierniaŭ. Tamu nazva «Polskaje paŭstańnie 1863—1864 hh.» źjaŭlajecca całkam karektnym.
Dalej my pryviadziem pieralik standartnych tezisaŭ, jakimi apierujuć biełaruskija nacyjanalisty, kab vydać žadanaje za sapraŭdnaje.
«Kiraŭniki paŭstańnia — biełarusy»
Zaŭvažym, što nacyja — pytańnie asabistaha samavyznačeńnia, a nie vynik abahulnieńnia hieahrafičnych dadzienych abo vymiareńniaŭ čerapaŭ. Pytańnie ž ab etničnaj prynaležnaści Kalinoŭskaha da hetaha času zastajecca sprečnym jak u ajčynnaj, tak i ŭ zamiežnaj histaryjahrafii.
Ale kab upeŭniena nazvać paŭstańnie biełaruskim, sučasnym aŭtaram nieabchodna pierapisać nie tolki padručniki, ale i samoha Kalinoŭskaha. U pryvatnaści, u jaho prakłamacyj pastajannaje zhadvajecca «Žond polski», a sam Kalinoŭski prama nazyvaje paŭstańnie polskim, a paŭstancaŭ — palakami.
U liście «Jaśka-haspadar z-pad Vilni dy mužykoŭ ziamli Polskaje» paśla zaklikaŭ «rezać pahanaha maskala» čytajem nastupnyja radki: «My, Što žyviem na ziamli Polskaje, Što jamo chleb Polski, my, Palaki je ź viakoŭ viečnych!»
Znoŭ ža, u hetym pytańni nie treba staracca być razumniejšymi za sučaśnikaŭ: u francuzskaj, brytanskaj, aŭstra-vienhierskaj presie tych hadoŭ, u zvarocie Papy Rymskaha i ŭ inšych krynicach paŭstańnie nazyvałasia polskim, i nidzie ni adnym słovam nie zhadvałasia biełaruskaje nasielnictva, bo u prahramie paŭstańnia nie było ničoha pra rašeńnie biełaruskaha nacyjanalnaha pytańnia.
«Bajavyja dziejańni vialisia na terytoryi Biełarusi»
Usiaho na terytoryi byłoj Rečy Paspalitaj adbyłosia kala 120 bojesutyknieńniaŭ. Što tyčycca terytoryi Biełarusi, to niekatoruju padtrymku paŭstańnie atrymała tolki ŭ Vilenskaj i Hrodzienskaj hubierniach - -pamiežnych ź miaciežnym Carstvam Polskim. Bolšaja ž častka biełaruskich ziamiel — Minskaja, Viciebskaja i Mahiloŭskaja hubierni — zastalisia ŭ hłybokim tyle paŭstańnia, i sprava tut abmiežavałasia asobnymi sutyčkami.
Biełaruskija daśledčyki naličvajuć 46 bajoŭ z ruskimi vojskami, 2/3 ź jakich adbylisia na terytoryjach z mocnym polska-katalickim upłyvam i šmatlikich etničnych polskim elemientam, h.zn. na Vilenščynie i Haradzienščynie.
Adzinaj pieramohaj paŭstancaŭ možna ličyć Miłavidskuju bitvu, pryčym, chutčej, u taktyčnych adnosinach. Pry hetym na ŭschodzie Biełarusi bajavyja dziejańni praktyčna nie vialisia i sproby stvareńnia paŭstanckich atradaŭ pravalilisia. Sam ža Kalinoŭski nie źjaŭlaŭsia kiraŭnikom paŭstańnia navat na biełaruskich ziemlach.
Faktyčna jon kamandavaŭ atradami Hrodzienskaj hubierni, a značnuju častku času byŭ adchileny Varšaŭskim centram ad kiraŭnictva paŭstańniem na ziemlach Litvy i Biełarusi.
Jak adznačaje historyk A. Hronski [historyk, jaki ličyć biełarusaŭ zachodniarusami, raniej vykładaŭ u BDUIR, ciapier pierajechaŭ na pracu ŭ Maskvu — NN], kab schilić sialan da aktyŭnych antyŭradavych dziejańniaŭ, Kalinoŭski zahadaŭ začytvać zahad polskaha paŭstanckaha ŭrada, u jakim im abiacalisia biaspłatnyja ziamielnyja nadzieły.
Adnak akcyja, jakoj nadajecca vialikaje značeńnie ŭ histaryjahrafii, nie apraŭdała siabie: pa sychodzie paŭstancaŭ ź vioski jaje žychary časta viartalisia da raniejšych nadziełaŭ. Sialanie usimi siłami imknulisia ŭchilicca ad viarboŭki ŭ paŭstanckija atrady.
U cełym ža prapahanda paŭstancaŭ u sialanskim asiarodździ nia pryniesła značnych vynikaŭ.
Z ahulnaj kolkaści represavanych za ŭdzieł u paŭstańni 1863—1864 hadoŭ 22,93% składali sialanie, 5,72% — miaščanie, 3,32% — pradstaŭniki katalickaha duchavienstva, 57,8% — dvaranie, 4,57% — šlachta, 2,8% — adnadvorcy; astatnija katehoryi (pravasłaŭnaje duchavienstva, kałanisty, kupcy i inšyja) składali mienš za adzin pracent kožnaja, — padkreślivaje Hronski.
Paŭstańnie nielha ličyć biełaruskim jašče i tamu, što zadušana jano było nie prosta impierskimi vojskami, ale i pry poŭnym sadziejničańni biełaruskaha sialanskaha nasielnictva, jakoje aktyŭna vydavała paŭstancaŭ carskim uładam, arhanizoŭvała samaabaronu i pieraškadžała farmiravańni atradaŭ.
U takoj situacyi zakanamierna, što achviarami paŭstancaŭ taksama stanavilisia biełarusy — napr., pravasłaŭnyja śviatary, jakija ŭsprymalisia jak pravadniki carskaj palityki i vystupali suprać «śviatoj unijackaj viery». Darečy, hetyja samyja śviatary byli jakraz biełarusami: Kanapasievič, Prakapovič, Juzefovič, Rapacki…
Tamu niadziŭna, što pa fakcie sialan-biełarusaŭ z carskaha boku było bolš, čym na baku paŭstancaŭ.
«Kalinoŭski vystupaŭ za adnaŭleńnie šmatnacyjanalnaj dziaržavy — Rečy Paspalitaj»
Tezis pra adradžeńnie «šmatnacyjanalnaj dziaržavy» idzie paravozam — pryznajecca, što Kalinoŭski zmahaŭsia za Polšču, ale raz u składzie RP byli biełaruskija terytoryi, to i za ich taksama. Pavodle takoj łohiki možna dakazvać, što Kalinoŭski apasrodkavana zmahaŭsia za svabodu litoŭcaŭ, ukraincaŭ i inš. nacyjanalnaściaŭ.
Pra «ŭsienarodny» charaktar paŭstańnia krasamoŭna kaža toj fakt, što sami paŭstancy raźličvali nie tolki na ŭnutranuju padtrymku, ale i na vajennuju interviencyju z boku jeŭrapiejskich dziaržaŭ, jakija paśla Krymskaj vajny byli «na nažach» z Rasiejaj.
U toj ža čas, ruskaje kiraŭnictva bajałasia maštabnaj vajny ŭ Jeŭropie, i tamu na padaŭleńnie paŭstańnia byli kinutyja značnyja siły.
Ale samaje važnaje — niama ni najmienšaj harantyi, što pry pieramozie dadzienaha paŭstańnia Biełaruś naohuł adbyłasia b jak niejki nacyjanalny prajekt.
Pravasłaŭje, charakternaje dla etničnych sialan-biełarusaŭ, u materyjałach Kalinoŭskaha žorstka kampramietavałasia.
Va ŭlotkach jano nazyvajecca schizmaju i «sabačaj vieraj», usim pravasłaŭnym pradkazvalisia viečnyja pakuty ŭ zamahilnym śviecie, prapanujecca pierachod u «śviatuju ŭnijackuju vieru ». Takim čynam, zaklikajučy pravasłaŭnych biełarusaŭ pierajści va ŭnijactva, Kalinoŭski imknuŭsia supraćpastavić miascovych sialan dziaržaŭnamu ładu.
Tamu ŭ vypadku pieramohi etničnych biełarusaŭ, chutčej, čakała b masiravanaja pałanizacyja i hanieńni na pravasłaŭje, što my i nazirali na zachodniebiełaruskich ziemlach u 1921—1939 hh.
Nahadvajem taksama, što Centr paŭstańnia znachodziŭsia ŭ Varšavie i byŭ sfarmavany z pravych libierałaŭ, a Kalinoŭski pa pohladach źjaŭlaŭsia radykalnym sacyjalistam.
Takim čynam, jaho roznahałośsi z centram nasili sacyjalny, a nie nacyjanalny charaktar.
I pry hetym, niahledziačy na niazhodu ŭ kiraŭnictvie, sami palaki adklikalisia pra Kalinoŭskaha jak pra «haračaha polskaha patryjota».
«Kalinoŭski pisaŭ pa-biełarusku»
Biełaruskamoŭnaja spadčyna Kalinoŭskaha vielmi nievialikaja. Heta šeść vypuskaŭ «Mužyckaj praŭdy» (siomy, mahčyma, byŭ padrychtavany nie im), «List Jaśki-haspadara z-pad Vilni da mužykam ziamli polskaj», try «Listy z-pad šybienicy» i dva zahady, adzin ź jakich całkam moh naležać i inšamu aŭtaru. Jaho teksty, pryznačanyja ŭ rasijskija instancyi, napisanyja pa-rusku, a astatnija — pa-polsku.
Adnak mova prakłamacyj nie było niejkim vynachodnictvam paŭstancaŭ.
Da prykładu, Ja.F. Karski ŭ svaim fundamientalnym daśledavańni «Biełarusy» piša pra toje, što carskija ŭłady jak da paŭstańnia, tak i padčas jaho aktyŭna ŭžyvali biełaruskuju movu ŭ svajoj prapahandysckaj pracy.
Nieabchodna razumieć, što ŭ abodvuch vypadkach havorka išła nie ab rašeńni biełaruskaha pytańnia, a ab baraćbie za sialanstva, jakuju carski ŭrad, vidavočna, vyjhraŭ.
Imavierna, dla Kalinoŭskaha i jaho paplečnikaŭ nijakaj asobnaj biełaruskaj movy nie isnavała — miascovyja havorki jany ŭsprymali jak rehijanalnuju i prostuju viersiju polskaj movy. I, žadajučy zrabić svaje idei bolš dastupnymi dla sialan, źviartalisia da ich na hetym narodnym movie, jakaja stanaviłasia pravadnikom polskich idej, polskaj nacyjanalnaj identyčnaści i mifałohii.
Pieranosiačy heta na siońniašnija realii — kažučy hruba, spadarožnikavy «Biełsat», jaki viaščaje z Varšavy za srodki polskaha biudžetu «dla biełarusaŭ» i «na biełaruskaj movie», ad hetaha nie stanovicca biełaruskim telekanałam. Heta instrumient upłyvu polskich uładaŭ.
Anałahična i «Radyjo Svaboda», jakaja raspaviadaje nam pra «biełaruskaje paŭstańnie», atrymlivaje zadačy ŭ Praskim ofisie i nie źjaŭlajecca niejkim vyraźnikam intaresaŭ biełaruskaha naroda — heta sapraŭdy taki ž mižnarodny instrumient upłyvu, tolki amierykanski, niahledziačy na nacyjanalistyčnyja abhortki i biełaruskuju movu ź miakkimi znakami.
Toje, što vydańnie «Mužyckaj praŭdy» było asabliva prapahandysckaj akcyjaj, paćviardžaje paralelnaje vydańnie polskamoŭnaj haziety «Znamia svabody» («Chorugiew swobody»), udzieł u vypusku jakoj taksama braŭ Kalinoŭski.
Hetaja hazieta, jak i absalutnaja bolšaść ahitacyjnych materyjałaŭ taho času, była raźličana na apalačanaje dvaranstva i haradžan i mieła zusim inšaje sensavaje napaŭnieńnie.
Raŭnapraŭje sasłoŭjaŭ zhadvajecca, ale dapuskajecca tolki «biez škody dla čyjoj-niebudź ułasnaści», što supiarečyć pastułatam «Mužyckaj praŭdy». Takim čynam, dla bolš šyrokaha raspaŭsiudžvańnia antyrasiejskich idej Kalinoŭski, imknučysia adpaviadać čakańniam roznych sacyjalnych słajoŭ, vykarystaŭ roznyja, časam uzajemavyklučalnyja, zakliki i roznyja movy, — ličyć historyk Hronski.
Važna razumieć, što tolki PAŚLA padaŭleńnia paŭstańnia, vysyłki, kantaktu z narodnymi nizami, asobnyja ŭdzielniki paŭstańnia ŭśviadomili siabie jak biełarusy. Naprykład, u pradmovie da «Dudki biełaruskaj» paet F. Bahuševič, jaki vajavaŭ u atradzie Ludvika Narbuta, adznačaŭ: «Ja sam kaliś dumaŭ, što mova naša — «mužyckaja» mova, i tolki taho! Ale, pazdaroŭ Boža dobrych ludcoŭ, jak navučyli mianie čytać-pisać, z toj pary ja šmat hdzie byŭ, šmat čaho vidzieŭ i čytaŭ: i pierakanaŭsia, što mova našaja jość takaja ž ludskaja i panskaja, jak i francuzskaja, albo niamieckaja, albo inšaja jakaja».
Heta śviedčyć ab tym, što na momant studzieńskaha paŭstańnia navat budučy biełaruski paet Bahuševič, kali byŭ maładym revalucyjanieram, atajesamlaŭ siabie ŭ pieršuju čarhu z palakami.
«U BSSR Kalinoŭskaha ŭviali ŭ panteon nacyjanalnych hierojaŭ»
Heta samy apošni arhumient, jaki apazicyjnyja historyki vykładvajuć u jakaści kozyra.
Sapraŭdy, kali nacyjanalistam vyhadna, jany ŭspaminajuć pra tezisy savieckaj histaryjahrafii, choć u astatni čas pišuć vyklučna pra «hienacyd biełaruskaj nacyi», «apraŭdańni represij», «schavanych u NKVD archivach» i inšym.
Miž tym, savieckaja navuka tłumačyła Kalinoŭskaha chutčej jak «sialanskaha pravadyra» i «zmahara z caryzmam» — asnoŭny akcent rabiŭsia na baraćbie reakcyjnych biełych i prahresiŭnych čyrvonych ŭ kiraŭnictvie paŭstańnia, a taksama na sacyjalistyčny charaktar zvarotaŭ Kalinoŭskaha.
Usio heta było ŭ pieršuju čarhu, i tolki ŭ druhuju — Kalinoŭski razhladaŭsia jak niejki faktyčny vyraźnik intaresaŭ mienavita pryhniečanaha biełaruskaha kłasa.
Tym nie mienš, siońniašnija prapahandysty Kalinoŭskaha mažuć adnoj, nacyjanalistyčnaj farbaj, hranična spraščajučy histaryčny praces.
Ale pačałosia heta daloka nie ŭčora. Voś, da prykładu, cikavy frahmient z časopisa biełaruskaj palicyi «Biełarus na varcie», jaki vydavaŭ davoli viadomy esesaviec Franc Kušal ŭ akupavanym Minsku ŭ 1943—1944.
Na jaho staronkach materyjał pra «Zmahara za Vyzvaleńnie Biełarusi Kastusia Kalinoŭskaha», jaki vyjšaŭ ŭ 1944 hodzie, da 80-hodździa pakarańnia.
Na troch pałosach vykładajecca bijahrafija Kalinoŭskaha, raźviedzienaja fatahrafijami bravych palicajaŭ z bataljona SD.
Fakt vykarystańnia Kalinoŭskaha ŭ hitleraŭskim druku kaža pra toje, što jon byŭ vielmi zručny u jakaści antyrasijskaj fihury — h.zn. «nacyjanalista» z zaklikami «rezać maskala».
Tamu što ŭsie, chto «suprać maskala» — u ich aŭtamatyčna stanoviacca biełarusami.
Adnak jakasna sfalsifikavać historyju nie tak i prosta, navat ź vialikim biudžetam i dobraj palihrafijaj. Bo i ŭ pierabudovu, i ŭ hady znachodžańnia nacyjanalistaŭ va ŭładzie mianialisia nie sami histaryčnyja materyjały, a tolki akcenty dla šyrokaj publiki.
Ale da navuki ŭsio heta nie maje nijakaha dačynieńnia, heta čystaj vady prapahanda. I zusim nie našaja historyja.
Adkaz kandydata histaryčnych navuk, namieśnika redaktara časopisa «Naša historyja» Alaksandra Paškieviča:
Ministerstva adukacyi vyrašyła ŭstupić u dyskusiju z «Našaj Nivaj» adnosna taho, jakaja terminałohija ŭ dačynieńni da paŭstańnia 1863—1864 hadoŭ źjaŭlajecca pravilnaj i darečnaj. Robić jano heta praz dakumient, vydadzieny ad imia svajoj pres-słužby. Takaja forma, treba dumać, musić śviedčyć pra toje, što vykładzienaje ŭ tekście — nie pryvatnaja dumka asobnaha supracoŭnika Ministerstva, a aficyjnaja pazicyja ŭsioj struktury.
Paśla zhadki pra toje, jakaja terminałohija ŭ dačynieńni da paŭstańnia pryniataja ŭ susiednich Polščy i Rasii, aŭtary dakumienta robiać kateharyčnaje śćviardžeńnie, što i ŭ nas «formulirovka «Polskoje vosstanije 1863—1864» javlajetsia obŝiepriniatoj i rasprostraniennoj». I tolki, maŭlaŭ, «otdielnyje biełorusskije istoriki v kačiestvie altiernativy priedłahajut nazyvať dannoje sobytije «Vosstanijem 1863—1864 hodov» libo «Vosstanijem v Polšie, Litvie i Biełarusi». Ci tak heta sapraŭdy? Niaŭžo i praŭda tolki «otdielnyje», tolki «v kačiestvie altiernativy» i tolki «priedłahajut»? Kab pravieryć hetaje, skažam tak, sprečnaje mierkavańnie, nie budziem chadzić nadta daloka, a voźmiem najśviažejšuju abahulnialnuju akademičnuju pracu, dzie zakranajecca siarod inšaha i tematyka paŭstańnia. Heta kniha «Hramadska-palityčnaje žyćcio ŭ Biełarusi, 1772—1917 hh.». Vyjšła jana ŭ biahučym, 2018 hodzie ŭ vydaviectvie «Biełaruskaja navuka» pad hryfam Instytuta historyi Nacyjanalnaj akademii navuk Biełarusi.
Toj samaj ustanovy, jakuju časta nazyvajuć «fłahmanam biełaruskaj histaryčnaj navuki».
Ustanovy, miž inšym, dziaržaŭnaj. Dyk voś tam adpaviedny raździeł nazyvajecca «Pratestnaja aktyŭnaść hramadstva napiaredadni i padčas paŭstańnia 1863—1864 hh.».
Pa ŭsim tekście taksama vykarystoŭvajecca mienavita taki termin, bieź jakoha b to ni było prymietnika, jaki b śviedčyŭ pra nacyjanalny charaktar paŭstańnia.
Aŭtar raździeła — kandydat histaryčnych navuk Alena Sakolčyk, tema kandydackaj jakoj niepasredna źviazana z padziejami paŭstańnia.
Zbornik, častkaj jakoha hety raździeł źjaŭlajecca, maje redakcyjnuju kalehiju, jakuju ŭznačalvaje sam dyrektar Instytuta historyi Viačasłaŭ Daniłovič.
U skład redakcyjnaj kalehii ŭvachodziać kiraŭniki roznych strukturnych padraździaleńniaŭ hetaj ustanovy Mikałaj Śmiachovič, Valancina Janoŭskaja, Andrej Unučak.
Recenzienty zbornika — akademik NANB Michaił Kaściuk (adziny, darečy, siońnia akademik-historyk) i dekan histaryčnaha fakulteta BDU, doktar histaryčnych navuk Alaksandr Kachanoŭski.
Niama sumnievaŭ, što kali b aŭtarka raździeła dapuściła ŭ svaim tekście niejkija terminałahičnyja volnaści, nie adpaviednyja «hienieralnaj linii», to jany byli b vypraŭlenyja jašče pierad zdačaj vydańnia ŭ drukarniu.
Nu ale dobra — dapuścim, jak heta ni niejmavierna, što Instytut historyi NANB zachapili falsifikatary historyi.
Voźmiem tady dadatkova, dla čyścini ekśpierymientu, jakoje-niebudź vydańnie, padrychtavanaje inšaj strukturaj.
Voś, naprykład, u 2014 hodzie, da 150-hodździa paŭstańnia, Nacyjanalny histaryčny archiŭ Biełarusi (taksama aficyjnaja dziaržaŭnaja ŭstanova) vydaŭ zbornik dakumientaŭ, jaki tak i nazyvajecca — «Paŭstańnie 1863—1864 hadoŭ u Viciebskaj, Mahiloŭskaj i Minskaj hubierniach».
Ckładalnik zbornika — adzin z najlepšych biełaruskich znaŭcaŭ hetaj temy Dźmitryj Matviejčyk.
U redakcyjnaj kalehii — tahačasny kiraŭnik usioj dziaržaŭnaj archiŭnaj słužby Respubliki Biełaruś Uładzimir Adamuška, dyrektar Nacyjanalnaha histaryčnaha archiva Biełarusi Dźmitryj Jacevič i jaho namieśnik Dzianis Lisiejčykaŭ, dyrektar Biełaruskaha nacyjanalna-daśledčaha instytuta dakumientaznaŭstva i archiŭnaj spravy Andrej Rybakoŭ.
Recenzienty — kandydaty histaryčnych navuk Alena Firynovič (ciapier Sakolčyk) i Valeryj Paźniakoŭ.
Nie apošnich ludziej u sučasnaj biełaruskaj histaryčnaj navucy, jak bačna, sabrałasia i tut niamała, a voś prymietnika «polskaje» pobač sa słovam «paŭstańnie» i tut niama ni ŭ naźvie, ni nidzie ŭ tekście.
Možna zhadać i šmat inšych padobnych publikacyj — vyklučna navukovych, padrychtavanych i vydadzienych nie apazicyjnymi strukturami, a samymi što ni na jość dziaržaŭnymi ŭstanovami.
Ale, miarkuju, i z vyšejpadadzienaha dobra zrazumieła, što vykarystańnie ideałahična niejtralnaha, ale całkam adpaviednaha rečaisnaści termina «paŭstańnie 1863—1864 hadoŭ» dla sučasnaj biełaruskaj histaryjahrafii — nie vyklučeńnie, a samaja što ni na jość norma.
I adnosna metazhodnaści ŭžyvańnia mienavita jaho siońnia faktyčna isnuje kansensus siarod pieravažnaj bolšaści biełaruskich historykaŭ i publicystaŭ — niezaležna ad taho, dzie jany pracujuć i jakich pohladaŭ prytrymlivajucca.
Z vykarystańniem ža termina «polskaje paŭstańnie» ŭ dačynieńni da paŭstańnia 1863—1864 hadoŭ u sučasnaj Biełarusi ŭsio z dakładnaściu da naadvarot ad taho, što śćviardžaje ministerskaja pres-słužba.
Akurat jaho ŭžyvajuć tolki «otdielnyje istoriki» nakštałt nieadnarazova zhadanaha ŭ tekście Alaksandra Hronskaha.
Vyhladaje, što dla supracoŭnikaŭ pres-słužby Ministerstva adukacyi mienavita hety čałaviek, viadomy jak nośbit vyrazna prarasijskich, «zachodnieruskich» idej, źjaŭlajecca najvyšejšym navukovym aŭtarytetam. Bo faktyčna ŭvieś źmiest składzienaha imi dakumienta — karotki kanśpiekt jahonych pohladaŭ. Marhinalnych dla biełaruskaj histaryjahrafii, ale pašyranych u histaryjahrafii susiedniaj krainy.
I ŭ suviazi z hetym niepaźbiežna ŭźnikajuć pytańni. Nakolki darečna i nakolki etyčna pres-słužbie cełaha ministerstva vystupać u jakaści pijar-ahienctva dla prapahandy pohladaŭ adnaho historyka, supraćpastaŭlajučysia pry hetym pohladam dziasiatkaŭ inšych? Uličvajučy, što hetyja inšyja pracujuć nie na nielubimych ministerskaj pres-słužbaj telekanale «Biełsat» ci radyjo «Svaboda», a ŭ dziaržaŭnych navukovych, adukacyjnych ci archiŭnych ustanovach. I nie prosta pracujuć, ale i kirujuć imi. Ci nie zašmat hetaja pres-słužba na siabie biare, sprabujučy padmianić saboj cełuju sietku navukovych ustanoŭ? Ci maje toj čałaviek, što rychtavaŭ dakumient, adpaviednuju kvalifikacyju? Pytańni, viadoma, rytaryčnyja. A adkaz na ich vidavočny.
* * *
Padrabiazna pra A. Hronskaha, na jakoha spasyłajecca Minadukacyi, čytajcie tut
