Brest varty naviedvańnia ŭ hod svajho 1000-hodździa.
Ažyŭlenaja doŭhaja piešachodnaja vulica ŭ centry z kramami, halerejami i kaviarniami.
Raskošnyja vulicy starych asabniakoŭ u centry, jakich nie znojdzieš u Minsku.
Charakternyja bieraściejskija dvary.
Simvaličny kraj Respubliki Biełaruś: miesca źlićcia ržavych vod Muchaŭca i naravistych vod Buha.
I pamiać pra vajnu, i savieckija kulturnyja naratyvy, uvasoblenyja ŭ bietonie.
Redkaja źjava: u siaredniaviečnych chronikach Bieraście ŭpieršyniu zhadvajecca nie tamu, što jaho spalili jakija-niebudź vorahi, a ŭ suviazi ź vizitam vysokaha hościa. U 1019-m u horad pryvieźli kniazia Śviatapołka Uładzimiraviča. Syn Uładzimira Śviatoha, prajhraŭšy baraćbu za kijeŭski stalec svajmu bratu Jarasłavu, jon byŭ asłaŭleny ŭ letapisach «Akajannym» i źvinavačany ŭ zabojstvie bratoŭ Barysa i Hleba. Choć niekatoryja detali taho staražytnaha detektyvu śviedčyli pra datyčnaść da zabojstva jakraz Jarasłava.
Tut kijeŭskija kniazi nie raz viali pieramovy z palakami. Halicka-vałynskija kniazi pastavili tut «stoŭp kamienny» — vializnuju viežu, nakštałt Kamianieckaj.
Bieraściejski «stoŭp kamienny»
Zmuravali na zahad kniazia Uładzimira Vasilkaviča. Vyznačyć, dzie stajała vieža, siońnia składana. Toj kniaź, darečy, prasłaviŭsia humanizmam. Heta jamu ŭ hałodny hod pisali susiedzi-jaćviahi: «Haspadaru, nie pieramary nas, ale pierakarmi nas sabie, pašli, haspadzinie, nam žyta svajo pradavać, a my za toje kupim, za što zachočaš, za vosk, za vaviorak, za babroŭ, za srebra». I kniaź zahadaŭ adpravić pa Buhu karabli ź bieraściejskim chlebam, choć jaćviahi i byli niespakojnymi susiedziami.
Archieałahičny muziej «Bieraście»
Cikavy tym, što dazvalaje zirnuć praz stahodździ nie na chram ci kniaski pałac, a na žyćcio zvyčajnaha haradskoha mikrarajona CHII stahodździa — nakštałt jakoj Malinaŭki ci Sierabranki. Ale i ŭ takim nie samym prestyžnym rajonie archieołahi znachodzili skurany abutak dy šachmatnyja fihury — vidavočna, bieraściejcaŭ užo tady zajmali pytańni harderobu dy intelektualnaha raźvićcia.
Najbolšy turystyčny abjekt
Kažam «Brest» — dumajem «krepaść». Fartecyja, zbudavanaja na zahad rasijskaha impieratara paśla šoku napaleonaŭskaha pachodu, stała na miescy staražytnaha horada. U 1835-m Brest całkam razburyli i adsialili na niekalki kiłamietraŭ.
Kali prajści ŭzdoŭž ściany krepaści, možna pabačyć, jak pavolny bałocisty Muchaviec upadaje ŭ imklivy Buh. Vada roznaha koleru paznačaje miesca ich źlićcia.
Tut rašaŭsia los Uschodniaj Jeŭropy
U Mikałajeŭskaj carkvie (stajała jana pablizu pomnika «Smaha») u 1596 była padpisanaja Bieraściejskaja Unija. Pravasłaŭnyja i katalickija ijerarchi pasprabavali dasiahnuć relihijnaha miru ŭ Rečy Paspalitaj, addajučy Pravasłaŭnuju carkvu pad uładu Rymskaha Papy, ale z zachavańniem tradycyjnaj abradnaści. Praces dałučeńnia vyklikaŭ novyja sprečki i kryvavyja sutyknieńni. Ale ŭ siaredzinie XIX stahodździa, na momant skasavańnia Unii rasijskimi ŭładami, absalutnaja bolšaść biełarusaŭ była ŭnijatami.
A ŭ Biełym pałacy, ruiny jakoha stajać pry ŭvachodzie ŭ krepaść, u pačatku sakavika 1918-ha byŭ padpisany Brescki mir pamiž kajzieraŭskaj Hiermanijaj i balšavickaj Rasijaj — jon skončyŭ kryvavuju Suśvietnuju vajnu va Uschodniaj Jeŭropie i apasrodkavana pryvioŭ da abviaščeńnia biełaruskaj niezaležnaści. Tak što Bieły pałac varta zhadvać siarod znakavych dla našaj dziaržaŭnaści miescaŭ.
Pieršaje ž zamireńnie ŭkłali ŭ malaŭničym Skokaŭskim pałacy, za niekalki kiłamietraŭ ad horada. U svoj čas jon naležaŭ słavutamu adjutantu i siabru Kaściuški Juljanu Ursyn Niamceviču. Pałac acaleŭ dziakujučy tamu, što naščadki Niamceviča admovilisia pakidać svoj dom u 1915-m.
Z prychodam niemcaŭ na paŭtara hoda — ad vieraśnia 1916 da maja 1918 — tut była staŭka Hałoŭnakamandujučaha Uschodnim frontam, prynca Leapolda Bavarskaha. «Zamačak Škoki» pryčaravaŭ staroha niamieckaha fieldmaršała svajoj praktyčnaściu «biez asablivych pretenzij».
Nijakaj Biełarusi tut nie płanavałasia, jana miełasia być padzielenaja miž čatyrma dziaržavami. I abviaščeńnie Biełaruskaj Narodnaj Respubliki ŭ sakaviku 1918-ha, a paśla i źjaŭleńnie Savieckaj Biełarusi, pakazvaje, što nie ŭsio zaležyć ad žadańnia mocnych susiedziaŭ, kali narod maje ŭłasnuju palityčnuju volu. Nasupierak usiamu, Biełaruś zmahła paŭstać u XX stahodździ.
Hoty i Kacin Bor
Brest i Brysk
Horad Brysk, jak śpiavajecca, «nie pabačyš na mapie sučasnych hadoŭ». Hetak na svajoj movie nazyvali Brest jaho nasielniki z 600-hadovym stažam — jaŭrei. Zaprošanyja jašče vialikim kniaziem Vitaŭtam, jany atrymali ad jaho pryvilej sialicca ŭ Breście i zajmacca volna handlem dy pazyčańniem hrošaj. Mahčyma, toj pryvilej i byŭ paźniejšaj padrobkaj, adnak nieasprečna, što ŭ Breście ŭźnikła adna ź pieršych jaŭrejskich hramad u VKŁ dy sinahoha.
Najlepšyja hiešefty davaŭ handal chlebam — zbožža spłaŭlali barkami pa Buzie ŭ Dancyh. Dobryja hrošy prynosiŭ i handal vienhierskim vinom, jakoje masava spažyvała šlachta i mahnaty. Najbiadniejšyja ž jaŭrejskija kupcy, nie mieŭšy ŭłasnych kramaŭ, prosta chadzili z svaim tavaram pa chatach. (U kupcy ŭ carskija časy było vyhadna zapisvacca jašče i tamu, što ich nie brali ŭ sałdaty.)
Dosyć mnoha bresckich jaŭrejaŭ žyli ŭ vioscy i zajmalisia sielskaj haspadarkaj. Praŭda, heta časta było maskiroŭkaj dla handlu ałkaholem…
Niečakany jaŭrejski śled u sučasnym Breście — kinateatr «Biełaruś». Chto moh by zdahadacca, što novych «Mściŭcaŭ» pakazvajuć u pierabudavanaj sinahozie?
A niepadalok u dvarach — biust Mienachiema Biehina, premjer-ministra Izraila i nobieleŭskaha łaŭreata, jaki naradziŭsia ŭ susiednim domie. Heta terytoryja źniščanaha ŭ vajnu jaŭrejskaha hieta…
Duch pryvatnaha biznesu
Ale duch pradprymalnictva ŭ Breście žyvy. Mnostva pryvatnych kramak, sałonaŭ, kantoraŭ — u Minsku ŭsio schavana ŭ vialikich handlovych centrach, u Breście raściarušana i łakalizavana.
Siońniašniaja płošča Svabody była centram Bresta ŭ časy Rasijskaj impieryi, paśla pieranosu na novaje miesca. Staryja duby pamiatajuć tyja časy.
Brescki madern
Zachavalisia i asabniaki dla dziaržsłužboŭcaŭ, zbudavanyja ŭ «zakapanskim styli» — niepadalok ad haradskoha parku ich cełyja kvartały — choć ty kino zdymaj pra Biełaruś u mižvajennyja časy.
Skaryna i kasmanaŭt
Abminuli staryja vulicy i pierabudovy savieckaha času. Hałoŭnaja vulica horada — Maskoŭskaja-Mašerava — budavałasia ŭzboč Bresta, abapał staroj Maskoŭskaj šašy, a nie prasiakałasia praz histaryčny centr, jak u Minsku.
Tym nie mienš, i na Maskoŭskaj jość što pahladzieć. Naprykład, pravasłaŭny sabor, u jakim architektary imknulisia pieradać tradycyi vałynskaj chramavaj architektury, charakternyja dla hetaj ziamli. A ŭ abrysach zvanicy možna ŭhadać toj samy «kamienny stoŭp», što stahodździami baraniŭ Brest.
Padarunak da 1000-hodździa
Brest, treci pa staražytnaści paśla staličnych Połacka i Turava, ad samaha svajho pačatku byŭ vialikim transpartna-handlovym skryžavańniem: pa Muchaŭcy išoŭ vodny šlach da Dniapra i Čornaha mora, pa Buhu — u Visłu i ŭ Bałtyku. U časy Rečy Paspalitaj praz horad prachodziła karaleŭskaja daroha, što złučała stalicy Krakaŭ i Vilniu, u saviecki čas — mahistralnaja trasa Maskva-Varšava. Praz Brest prakłali adnu ź pieršych u Rasijskaj impieryi čyhunak.
Taksama da 1000-hodździa za čyhunačnym — novy aŭtavakzał — lohki i hustoŭna-prazrysty, u jakim nieba adbivajecca… Dzie jašče, aproč Bresta, usio heta pabačyš?
Kamientary