Maryja Dźmitryjeŭna Mickievič
11 maja 1943 hoda Jakub Kołas, jaki pryjechaŭ u Maskvu ź Siaredniaj Azii, adpraviŭ list svajoj žoncy. Maryja Dźmitryjeŭna tady znachodziłasia ŭ Taškiencie. «Naša Niva» publikuje hety tekst ŭpieršyniu:
«Darahaja Marusia! …Mnie treba vystupić 16-ha na radyjo, u niadzielu. A pajazdy adhetul iduć u subotu i ŭ sieradu. Sierada prypadaje na 19-aje maja. K hetamu dniu i budu rychtavacca da vyjezda. Nie ŭsie jašče maje spravy vyrašany. Mnie treba dahavarycca ab pierajeździe z Taškienta. Moj biedny Michaś (syn piśmieńnika — NN) skora prystupaje da ekzamienaŭ. Ja dahavaryŭsia ab pastupleńni jaho ŭ artyleryjskuju škołu ŭ Maskvie ci pablizu Maskvy. Splu ja tut drenna. Pahoda suchaja. Byli haračyja dni, jak i ŭ Taškiencie. Varožać, što leta budzie zasušlivaje. Moža vyjdzie naadvarot.
Ja atrymaŭ tvaju adkrytku ŭčora. Maja miłaja, biednaja Marusiečka! Ty markociłasia adna. I mnie tut biez vas niaviesieła. U Klaźmie jašče nie byŭ. Zaminajuć pasiedžańni i roznyja nahruzki.
Zachodziŭ Haŭryła Harecki (biełaruski vučony, brat piśmieńnika Maksima Hareckaha — NN). Słaŭny jon čałaviek…. Całuju ciabie, tulu da serca. Tvoj JAK».
Heta adzin z 18 listoŭ piśmieńnika da svajoj žonki, jakija nie drukavalisia navat u 20-tomnym zbory tvoraŭ.
«Jany ličylisia asabistymi, siamiejnymi», — tłumačać takoje rašeńnie svajaki.
Aryhinały hetych listoŭ zachoŭvajucca ŭ siamiejnym archivie, a voś listavańnie 1920-ch hadoŭ — darečy, jano ŭvajšło ŭ zbor tvoraŭ — znachodzicca za miažoj, u Instytucie ruskaj litaratury Rasijskaj akademii navuk u Sankt-Pieciarburhu.
Siamja Jakuba Kołasa
«Naŭrad ci atrymajecca ich viarnuć na radzimu», — ličać rodnyja.
Pad vokładkaj knihi jany sabrali vieršy i listy Jakuba Kołasa da žonki, listy Maryi Dźmitraŭny, uspaminy pra jaje, dakumienty, pryśviačeńni, fotazdymki… Častka materyjałaŭ u svoj čas drukavałasia ŭ roznych knihach i pieryjodycy, inšyja materyjały drukujucca ŭpieršyniu.
Usie jany pakazvajuć, jakuju istotnuju rolu adyhryvała žonka ŭ žyćci piśmieńnika. Ruskaja pa nacyjanalnaści, jana daskanała viedała i lubiła biełaruskuju movu, jakaja stała dla jaje rodnaj. Mnohim dakazvała, što biełaruskaja mova zachavała bolš ad staražytnasłavianskaj asnovy, čym ruskaja. U domie havaryli pa-biełarusku, i jana časam papraŭlała dziaciej u pravilnym vymaŭleńni słoŭ. Mienavita joj Jakub Kołas pieršaj čytaŭ svaje tvory.
Jaje žyćcio vartaje asobnaj knihi, tamu vašaj uvazie — niekalki cytat.
Paśla śmierci žonki — Maryja Dźmitryjeŭna pamierła ŭ 1945-m, kali joj było ŭsiaho 55 hadoŭ — zasmučany kłasik pisaŭ znajomaj:
«U žyćci ja zaŭždy adčuvaŭ siabie vielmi samotnym. Maja Marusia zabiła hetuju adzinotu. Ale, na žal, ja pieražyŭ jaje…»
Siamja Jakuba Kołasa
Małodšaja siastra piśmieńnika Alena Łojka, jakaja šmat hadoŭ pierapisvałasia z Maryjaj Dźmitraŭnaj i haściavała ŭ siamji brata, adznačała:
«Kab nie takaja žonka bratu nadaryłasia, moža, jon takim vialikim nie staŭ by».
U adnu ź biassonych načej 1946 hoda samotny Jakub Kołas napisaŭ vierš:
O nočka, noč! kanca niama joj.
Navokał mrok, mrok i ŭ dušy.
A dzie ty, son moj? dzie? — pytaju.
Pryjdzi, pryhrej, zakałyšy.
Spakoju daj dušy i ciełu
I sił — sustreć nastupny dzień.
Dy snu niama, i ja, zbaleły,
Lažu adzin, adzin, jak pień.
I druha ja tut pryhadaju —
Takoha druha nie znajści
Prapieta pieśnia maładaja,
I bolej joj nie raśćviści.
A za ścianoj šumić sasońnik,
I ciemra husta zalahła
Mnie šepča mysl adna ŭ biassońnie:
Ty — čovien, bracie, bieź viasła.
