Vidavočna, što žaleznyja apory byli zrezanyja, žaleznaja šylda z nadpisam «Mamaryjał «Chajsy» źniataja z bałtoŭ, a ramka pahnutaja. Na dumku Jana Dziaržaŭcava, stvaralnika inicyjatyvy «Chajsy — viciebskija Kurapaty», heta śviedčyć pra arhanizavanuju dziejnaść uładaŭ dziela źniščeńnia pamiaci pra hetaje miesca masavych rasstrełaŭ.
Pavodle spadara Dziaržaŭcava, naŭrad ci vandalizm u dačynieńni da miemaryjała možna adnieści na rachunak niejkich chulihanaŭ, jakija vypadkova apynulisia ŭ hetych miaścinach:
«Chulihany mahli złamać adzin-dva draŭlanyja kryžy, ale ž źniščanyja praktyčna ŭsie. Kab zrezać ukazalniki, adnaznačna patrebnaja technika.
Łamać šyldy na kryžach na vyšyni 3-4 mietraŭ taksama nie stanie vypadkovy minak. Ja miarkuju, usio heta było zroblena znarok, i vinavatyja tut nie prostyja ludzi. Žychary najbližejšych viosak vydatna viedajuć pra tutejšyja padziei ŭ 1937-38 hady, jany sami dzialilisia ŭspaminami, pačutymi ad starejšaha pakaleńnia, i vykazvali adnaznačnaje mierkavańnie, što ŭ pamiać pra biaźvinna zabitych patrebny miemaryjał…
Ale hetuju dumku kateharyčna nie padzialajuć u Mazałaŭskim sielsaviecie. Ad samaha pačatku tam vykazvali niezadavalnieńnie našaj dziejnaściu pa ŭšanavańni pamiaci achviaraŭ stalinizmu. Nie vyklučaju, što pa zahadzie miascovych uładaŭ i byli źniščanyja kryžy, šyldy i ŭkazalniki».
Pytańnie, što ciapier rabić, vielmi składanaje dla Jana Dziaržaŭcava. Ustaloŭvać novyja kryžy ŭ ciapierašnich umovach naŭrad ci maje sens, bo najbolš vierahodna, što samarobny miemaryjał buduć źniščać i nadalej.
Zastajecca spadziavacca na nadychod lepšych časoŭ i na toje, što inicyjatyva «Chajsy — viciebskija Kurapaty» paśpieła zrabić dastatkova šmat dla taho, kab pamiać pra hetaje «rasstrelnaje miesca» ŭžo nie źnikła.
U pryvatnaści, Janu Dziaržaŭcavu z adnadumcami ŭdałosia sabrać śviedčańni kala 40 miascovych žycharoŭ pra rasstreły kala Chajsoŭ, i jany ŭvajšli ŭ zbornik uspaminaŭ, vydadzieny pazaletaś u Viciebsku.
Pra toje, što ŭ lesie kala viosak Chajsy i Drykolle miascovyja žychary znachodziać vykinutyja ź ziamli čałaviečyja pareštki, stała viadoma jašče na pačatku 2000-ch. Pra žachlivyja znachodki raspavioŭ žychar vioski Łužasna Ivan Kudzinaŭ. U listapadzie 2014 hoda viciebskija žurnalisty i aktyvisty na svaje vočy ŭbačyli ŭ lesie čałaviečyja kostki i čarapy. 14 listapada 2014 hoda tut pieršy raz ušanavali pamiać achviaraŭ: u troch miescach, dzie byli samyja vialikija jaminy z pareštkami, ustalavali kryžy.
Da 2022 hoda samarobny miemaryjał składaŭsia z bolš jak troch dziasiatkaŭ draŭlanych kryžoŭ, try žaleznyja kryžy ź infarmacyjnaj šyldaj byli ŭstalavanyja kala darohi z boku vioski Chajsy, jašče adzin žalezny kryž aktyvisty pastavili na ŭskrajku lesu, kala ściežki, što viadzie da jamin z pareštkami ad čyhunki Viciebsk — Haradok.
Jamy z pareštkami dvojčy daśledavali admysłoŭcy 52-ha pošukavaha bataljona, jaki zajmajecca nieviadomymi pachavańniami ŭdzielnikaŭ Druhoj suśvietnaj vajny — inšaj struktury dla pracy z čałaviečymi pareštkami ŭ Biełarusi niama. Aktyvistaŭ da miesca raskopak nie dapuścili i z vysnovami vajskovych archieołahaŭ paznajomili tolki častkova — vyklučna z frahmientam, dzie śćviardžałasia, što byli znojdzienyja artefakty časoŭ minułaj vajny.
Čałaviečyja pareštki byli vykapanyja i pierapachavanyja na brackich vajskovych mohiłkach kala stancyi Łužasna i ŭ ahulnaj mahile na ŭskrajku hramadzianskich mohiłak u pasiołku Mazałava.
Čytajcie taksama:
Pamiatny znak Vacłavu Łastoŭskamu ŭ Kurapatach ačyścili ad nadpisaŭ vandałaŭ
Miortvym nie balić, kryžy adnoviacca, a vy paskudy pojdziecie za kraty!