«Jak Ukrainie patrebnaja zbroja, tak Biełarusi — padtrymka nacyjanalnaj kultury». U Varšavie prachodzić Pieršy kanhres biełaruskaj kultury ŭ emihracyi
Paraŭnańnie nieabchodnaści padtrymlivać siońnia i Biełaruś, i Ukrainu naležyć Hańnie Radzijoŭskaj, dyrektarcy bierlinskaha filijała Instytuta Pileckaha. Jana była adnoj z maderatarak na kanhresie, dla praviadzieńnia jakoha arhanizatary nie vypadkova abrali Varšavu: mienavita ŭ Polšču za apošnija hady vymušana emihravała vialikaja kolkaść biełaruskich tvorcaŭ. Na kanhresie prysutničaje i karespandent «Našaj Nivy».
U pačatku imprezy ŭ zale pastavili partret mastaka Alesia Puškina, jaki zahinuŭ u čas źniavoleńnia pa «palityčnym» artykule, u pamiać pra jaho vystupiŭ «Volny chor», a potym była abvieščanaja minuta maŭčańnia.
Zhadka pra hetaha tvorcu stała jašče adnym napaminkam pra situacyju Biełarusi. I pra toje, što hałoŭnaja misija dziejačaŭ kultury ŭ vyhnańni siońnia — jaje zachavańnie i raźvićcio.
Udzielnikaŭ Pieršaha kanhresa biełaruskaj kultury ŭ emihracyi pryvitali zasnavalnica arhanizacyi Inbiełkult 2.0, kiraŭnica «Volnaha choru» Halina Kazimiroŭskaja, śpiecpradstaŭnik MZS Polščy ŭ spravach supracy ź biełaruskimi demakratyčnymi siłami Artur Michalski, staršynia Biełaruskaha PENa Taćciana Niadbaj, pradstaŭnik polskaha Biuro kultury Artur Juźvik.
«Biez kultury, identyčnaści narod čeźnie. A ŭ biełaruskaj kultury jość vialiki patencyjał — pašyrać unutranuju svabodu suajčyńnikaŭ. Mienavita dziakujučy tvorcam biełarusy nie traciać nadziei žyć u niezaležnaj dziaržavie», — skazaŭ u zvarocie da prysutnych Artur Michalski.
U pieršy dzień pracy kanhresa prajšło try siekcyi, na jakich viałasia havorka ab prablemach zachavańnia kulturnaj spadčyny i stvareńni ŭmoŭ dla raźvićcia biełaruskaj kultury ŭdalečyni ad Radzimy. Pieršaja panel była pryśviečanaja paraŭnalnaj historyi: što było supolnaha i roznaha ŭ emihracyi roznych časoŭ i jaki dośvied minułych emihrantaŭ moža prydacca siońnia.
«U emihracyi tvorcam nikoli nie było lohka»
Ciapierašniaja chvala kulturnaj emihracyi — užo treciaja za apošnija 100 hadoŭ. Paśla Pieršaj suśvietnaj vajny patryjotaŭ Biełarusi vabili ideały nacyjanalnaha adradžeńnia, ale nieŭzabavie stała zrazumieła, što palityka Savietaŭ nakiravanaja na źniščeńnie nacyjanalnaha apiryšča. Jak raskazała prafiesarka ŭniviersiteta Kazimira Vialikaha ŭ Bydhaščy Aleny Hłahoŭskaja, emihracyja ŭ 1920-ja hady była šmatkulturnaja, bo pradstaŭniki intelihiencyi roznych nacyjanalnaściaŭ uciakali ad balšavickich uładaŭ. Biełaruskija centry pačali funkcyjanavać u zamiežžy: u Čechii, Polščy, Łatvii. Intehravacca ŭ zamiežnym asiarodku było ciažka, tamu nie dziva, što šmat chto z emihrantaŭ, pavieryŭšy prapahandzie, viarnuŭsia ŭ Saviecki Sajuz. Ale nadziei na lepšaje žyćcio nie apraŭdalisia: dziasiatki takich dziejačaŭ stali achviarami stalinskich represij.
Nastupnaja chvala emihracyi pačałasia paśla Druhoj suśvietnaj vajny. Pra jaje ŭdzielnikam kanhresa raspaviała kandydatka histaryčnych navuk, hałoŭnaja redaktarka almanacha «Zapisy BINiM» Natalla Hardzijenka: «U druhoj pałovie 1940-ch hadoŭ uciekačy z SSSR traplali ŭ łahiery dla pieramieščanych asob. Tam byli ścipłyja, ale dastatkovyja ŭmovy dla stvareńnia nacyjanalnych supołak, vydavalisia haziety, časopisy. Adnak paźniej, kali emihrantam treba było vyjazdžać na stałaje miesca žycharstva, pierad imi paŭstavała prablema pošuku pracy i materyjalnaha zabieśpiačeńnia ŭłasnaha isnavańnia».
U emihracyi, u čužoj krainie tvorcam nikoli nie było lohka. Adnak, jak padkreśliła daśledčyca, tolki adzinki admovilisia ad zaniatkaŭ mastactvam. Zatoje na padtrymku tvorcaŭ paŭstała hramada: padmurkam dziejnaści kulturnickich arhanizacyj stali dabračynnyja achviaravańni.
Takuju praktyku možna vykarystoŭvać i siońnia, bo i ciapier tvorcy ŭ zamiežžy pieradusim musiać kłapacicca pra ŭłasnaje materyjalnaje vyžyvańnie. Ale možna i varta ŭličvać novyja sučasnyja realii, kali na dapamohu tvorcam u emihracyi mohuć pryjści i nacyjanalnyja miedyja, i sučasnyja instytucyi, jakija spryjajuć pašyreńniu kulturnaha dośviedu, ličyć biełaruski mastak Andrej Durejka, jaki źjechaŭ ź Biełarusi 25 hadoŭ tamu.
Biełaruskija tvorcy ŭ emihracyi pavinny siońnia aryjentavacca nie tolki na kulturnickija patreby dyjaspary.
Hranty na kulturu
Pra toje, jak raźvićciu biełaruskaj kultury mohuć paspryjać zamiežnyja dziaržavy, išła havorka na druhoj paneli kanhresa. Pavodle dyrektara polskaha Biuro kultury Artura Juźvika i kulturnaha mieniedžara, dyrektara Staramiejskaha doma kultury Marcina Jasinskaha, aŭtary biełaruskich kulturnickich prajektaŭ mohuć źviartacca pa dziaržaŭnuju padtrymku naroŭni z polskimi. Ale treba ŭličvać, što tut isnuje surjoznaja kankurencyja. Hałoŭnyja patrabavańni — heta piśmiennaje afarmleńnie i arhumientacyja na karyść taho, čym prajekt cikavy žycharam Polščy, aproč taho, što jon budzie spryjać zachavańniu biełaruskaha duchu.
Pradstaŭniki polskich kulturnickich struktur całkam padzialajuć mierkavańnie pra toje, što dziaržaŭnaja dapamoha ŭ zachavańni i raźvićci biełaruskaj kultury nieabchodnaja. Z boku Polščy ŭžo jość i dośvied takoj pracy — prykładam, arhanizacyja mastackich rezidencyj dla dziejačaŭ teatralnaha mastactva. U takich rezidencyjach prapanujucca i mahčymaści dla tvorčaj pracy, i dapamoha ŭ lehalizacyi, i peŭnaja materyjalnaja padtrymka, bo mnohija ŭciakajuć ad pieraśledu ŭ Biełarusi «chto ŭ čym byŭ», jak skazała dyrektarka Instytuta imia Z. Rašeŭskaha Elžbieta Uratnoŭskaja.
Pra stanoŭčy dośvied prasoŭvańnia biełaruskaha mastactva ŭ Niamieččynie raspaviali kaardynatar inicyjatyvy Razam Kunst abjadnańnia biełarusaŭ Niamieččyny Razam eV, režysior Źmicier Čartkoŭ i ŭdzielnica Pašyranaj rady asacyjacyi RAZAM eV, adna z arhanizatarak fiestyvalu biełaruskaj kultury ŭ Niamieččynie Minsk x Minga Ina Valickaja. Jany padkreślili, što biełaruskija tvory, aprača zachavańnia i raźvićcia nacyjanalnaj kultury, majuć jašče adnu važnuju misiju — raskazvać śvietu pra Biełaruś, i heta asabliva važna ŭ śviatle apošnich padziej, kali biełaruskuju dziaržavu mnohija ŭ zamiežžy ličać suahresarkaj u vajnie z Ukrainaj.
Pradstaŭniki biełaruskaj kultury, trapiŭšy ŭ emihracyju, majuć vyznačycca: ci jany pryjechali prosta pieračakać niebiaśpieku abo hatovyja da intehracyi ŭ zamiežnaje kulturnickaje pole? Chto ŭsio ž musić stać «spažyŭcom» biełaruskaha mastactva ŭ emihracyi: vyklučna dyjaspara abo značna šyrejšyja hramadskija koły krainy, jakaja akazvaje padtrymku, asabliva z ulikam taho, što dziaržaŭnaja padtrymka ažyćciaŭlajecca za košt miascovych padatkapłatnikaŭ? Dyskusii nakont hetych pytańniaŭ praciahvalisia i padčas pracy treciaj paneli kanhresa.
Dakładnych receptaŭ dla składańnia prajektaŭ z harantavanaj padtrymkaj niama.
U apisańni pracy apošniaj paneli anansavałasia, što buduć aśvietlenyja pytańni supracy z donarami, i niekatoryja ŭdzielniki kanhresa čakali kankretnych rekamiendacyj, jak składać paśpiachovyja prajekty. Ale prysutnyja ekśpierty: kaardynatar kulturnych prahram Instytuta Hiote ŭ Varšavie Ihar Kuksin, staršy supracoŭnik Fondu demakratyi dla Biełarusi Niamieckaha fondu Maršała ZŠA Maryna Rachlej i rehijanalnaja dyrektarka Dackaha instytuta kultury ŭ Bałtyi Lizavieta Dubinka-Hušča — vykazali supolnaje mierkavańnie, što ŭsio zaležyć ad śpiecyfiki prapanoŭ. Z hałoŭnaha — zajaŭka pavinna być składzienaja piśmienna (i jość hramadskija struktury, jakija z hetym dapamahajuć), a sam prajekt musić być aktualnym i ŭ peŭnym sensie navatarskim, a nie napisanym pa pryncypie «ŭsie takoje robiać, zrobim i my».
Ułasnym dośviedam žyćcia i tvorčaści ŭ zamiežžy padzialiŭsia piśmieńnik Alhierd Bacharevič, jaki pradstaŭlaje, pavodle jahonych słoŭ, «maleńki sajuz piśmieńnikaŭ» razam z žonkaj, taksama litaratarkaj Julijaj Cimafiejevaj. Haračaje abmierkavańnie vyklikała jahonaja teza pra toje, što biełaruski tvorca cikavy dla zamiežža ŭ dźviuch rolach: abo jon achviara niespryjalnych akaličnaściaŭ, i tady jaho padtrymlivajuć sa škadoby, abo jon śviedka padziej, jakija chvalujuć uvieś śviet ci jaho značnuju častku.
Niekatoryja ŭdzielniki dyskusii kanstatavali, što da 2020 hoda Biełaruś była mała cikavaj dla zamiežnikaŭ, ale paśla pratestaŭ staŭleńnie da biełarusaŭ stała bolš prychilnym. I kab nie pazicyja biełaruskich uładaŭ, što datyčyć padtrymki rasijskaha ŭvarvańnia va Ukrainu i raźmiaščeńnia na biełaruskaj terytoryi ČVK «Vahnier», to jano było b jašče bolš spryjalnym.
Padčas abmierkavańniaŭ hučali dumki pra toje, ci nie musiać jeŭrapiejskija krainy stvarać asablivyja ŭmovy dla zachavańnia i raźvićcia biełaruskaj kultury z ulikam taho, što jana nie padtrymlivajecca ŭłasnaj dziaržavaj. Prynamsi, ci nie pavinny pradstaŭniki biełaruskaha boku być uklučanymi ŭ ekśpiertnyja kamisii, kab apošnija bolš abjektyŭna aceńvali źmiest prajektaŭ, prapanavanych tvorcami ŭ emihracyi.
Jašče adna prapanova, jakaja prahučała padčas kanhresa, — heta pošuki ambasadaraŭ biełaruskaj kultury ŭ zamiežžy, jakim byŭ i da siońnia jość Stefan Eryksan, dypłamat, były Nadzvyčajny i Paŭnamocny pasoł Karaleŭstva Šviecyja ŭ Respublicy Biełaruś, jaki vyvučyŭ biełaruskuju movu i zaŭsiody padtrymlivaŭ raźvićcio nacyjanalnaj kultury.
Praca Pieršaha kanhresa biełaruskaj kultury ŭ emihracyi praciahniecca 17 vieraśnia.
«Dobry lesarub, ale sa źviazanymi rukami». Dypłamaty padsumoŭvajuć vyniki pracy zvolnienaha ministra Alejnika2
Kamientary