Što takoje Bluesky?
Kali koratka, heta decentralizavanaja sacyjalnaja płatforma, raspracavanaja byłym hiendyrektaram Twitter Džekam Dorsi.
Sacsietka maje padobny da Twitter karystalnicki interfiejs z hałoŭnaj układkaj padpisak i fiederatyŭnym dyzajnam. Taksama ŭ joj prysutničaje mažlivaść vykarystańnia ałharytmičnych stužak i hnutkaj maderacyi, mahčymaści jakoj buduć z časam raźvivacca i pavialičvacca.
U Bluesky možna patrapić tolki z dapamohaj invajt-koda — jaho vydajuć novym karystalnikam prykładna praz dva tydni na płatformie. Plus u klijenta ŭ hetaj sacsietcy pakul što niama DM; nielha dadavać akaŭnty ŭ śpisy ci navat pościć paviedamleńni z gif-kami i videa (heta abumoŭlena raźvićciom klijenta ŭ ramkach biahučaha beta-teściravańnia).
Akramia taho, Bluesky, u adroźnieńnie ad Twitter, vykarystoŭvaje decentralizavany pratakoł AT, padobny na ActivityPub. Karystalniki mohuć lohka źmianić svoj handle (niknejm) praz ułasny sajt, kali heta karparatyŭny akaŭnt — naprykład, kab paćvierdzić aŭtentyčnaść.
Ź inšych admietnaściaŭ — u Bluesky pakul što niama rekłamy. Stvaralniki šukajuć inšyja mahčymaści zarabić, naprykład, pravodziać raŭndy finansavańnia płatformy.
Chto tam užo jość?
Nasamreč, šmat chto, u tym liku i Dev.by. Taksama, ź biełaruskich tvitarskich tut prysutničaje «Vožyk», jaki zajmajecca pierakładami humarystyčnych rolikaŭ na biełaruskuju; «Džypsinkoŭ»; viadomy stendapier Michaś Iljin i šmat inšych (pra ich budzie nižej).
Adnym z tych, chto raźvivaje kamjunici, — juzier ź nikam «Vieści z paloŭ». Jon paprasiŭ nie nazyvać jahonaha imia ź mierkavańniaŭ biaśpieki, ale pahadziŭsia adkazać na pytańni vydańnia.
— Ja pryjšoŭ u «Bluskaj», jak ni dziŭna, nie praz techničnyja prablemy ci niepryniaćcie Maska. Mnie naadvarot Mask impanuje, ale nie va ŭsich momantach, viadoma, — kaža naš surazmoŭca. — Ja pryjšoŭ siudy, bo zrazumieŭ, što novaja placoŭka — heta šaniec i mahčymaść ubudavacca va ŭžo vidavočnuju novuju biełaruskamoŭnuju płyń; pabudavać novuju sietku kantaktaŭ, pašyryć svoj kruhahlad.
I, što vielmi važna, pačać na novaj, mahčyma, major-płatformie stvareńnie supolnaści, jakaja b mieła adnaznačnuju i vyraznuju identyfikacyju Belarus > belarusian language.
— Miarkujučy z vašaj aktyŭnaści na płatformie, vy — adzin z tych, chto ciapier «razvarušvaje» biełaruskaje kamjunici. A chto jašče raźvivaje supołku ŭ Bluesky?
— Na hety momant usio raźvivajecca na pieršym i asnoŭnym sierviery — bsky.app.
Ja zajmajusia pošukam i zaprašeńniem na płatformu novych ludziej. U hetym mnie dapamahajuć inšyja karystalniki, jakija «achviarujuć» svaje invajt-kody na ahulnyja patreby supołki. Taksama rablu tak zvanyja «pryvitalnyja zapisy» (abo pa-ajcišnamu «anbordzinh»), dzie tłumaču navičkam nieabchodnuju ŭvodnuju infarmacyju (pra heta napišu nižej). Adkazvaju na pytańni karystalnikaŭ pra płatformu ŭ ramkach svaich viedaŭ. Saču za abnaŭleńniem asnoŭnaj aficyjnaj prahramy-klijenta Bluesky. Viadu na anhlijskaj movie kamunikacyju z raspracoŭščykami dla płatformy z roznych krain, kali jość patreby kamjunici abo maju zaŭvahi nakont bahaŭ, zapyty novych funkcyj, pytańni pa vykarystańni. Rablu nievialikija hajdy z malunkami pa vykarystańni instrumientaŭ dla płatformy.
Adnojčy ŭdałosia «pieravieści» na biełaruskuju movu amierykanskaha raspracoŭščyka, kali jon sa słoŭnikam, ale pačaŭ pisać pa-biełarusku, sam, biez prośbaŭ i padkazak. Ja liču heta sapraŭdnym maleńkim pośpiecham.
Ale ja prosta entuzijast, vałancior. U mianie niama administracyjnych pravoŭ, i ja nie zajmajusia maderacyjaj, u mianie navat niama adpaviednych techničnych instrumientaŭ.
Ad samaha pačatku nas było 4 čałavieki. Akramia mianie — Jula, Volha i Ihar Trafimovič. Da ŭsich ja staŭlusia z pavahaj i adznačaju ich uniosak u ahulnuju spravu.
Jula vielmi dapamahła na samym-samym pačatku. Jana vydała mnie svoj invajt-kod, kab ja zmoh zaprasić na płatformu Ivana Dubovika — vydatnaha maładoha ilustratara, jaki robić jaskravyja i nadzvyčaj važnyja adukacyjnyja kartki sa słovami biełaruskaj movy. Heta byŭ pieršy zaprošany na płatformu čałaviek, jaki zrabiŭ ahulnuju stužku «žyvoj» z dapamohaj svaich rehularnych publikacyj.
Taksama Jula zaŭsiody znachodzić čas dla taho, kab pryvitać novych karystalnikaŭ. Takija, zdavałasia b, drobiazi nasamreč mocna ŭpłyvajuć na pačatkovaje ŭsprymańnie płatformy.
Volha — pieršaja biełaruskamoŭnaja karystalnica, jakaja zarehistravałasia ŭ Bluesky. Hetaha dasiahnieńnia ŭžo nie pierabić. Jana ad samaha pačatku dapamahała i dapamahaje ŭzvažanymi, karysnymi paradami pa raźvićci našaha biełaruskaha kłastara — Biełskáj (Bel_sky, takuju nazvu ja prapanoŭvaju vykarystoŭvać u dačynieńni da biełaruskamoŭnaha kamjunici).
Važnaja zaŭvaha: termin «kłástar» nie źjaŭlajecca aficyjnym i nie vykarystoŭvajecca ŭ aficyjnych dakumientach płatformy. Tak zvanyja «kłástary» i ich kartu prapanavaŭ karystalnik Jaz na adpaviednym sajcie. Hetaje słova nadalej budzie vykarystoŭvacca ŭ značeńni vizualizavanaha hrafa, jaki adlustroŭvaje sacyjalnaje ŭzajemadziejańnie akaŭnta.
— Ihar Trafimovič zrabiŭ dla kłastara najvažniejšuju reč na pačatku našaha raźvićcia — fid usich biełaruskamoŭnych zapisaŭ i kamientaroŭ (fidy, abo kastamnyja stužki — intehralnaja častka funkcyjanavańnia Bluesky). Ad hetaha i pačałosia raźvićcio kłastara.
Taksama Ihar čas ad času vypraŭlaje «asnoŭny» fid, jaki chutka pracuje, ale pieryjadyčna patrabuje mejnteniensu, bo praz pastajannyja źmieny płatformy moža spyniacca i pierastavać abnaŭlacca. Heta praca, jakuju jon robić z ułasnaha žadańnia, za što ja jamu ŭdziačny.
Ja ŭziaŭ na siabie vałanciorskuju aktyŭnaść pa raźvićci supołki. Jula, Volha i Ihar prymajuć udzieł u žyćci kamjunici ŭ asnoŭnym jak kamientatary i, viadoma, jak stvaralniki zapisaŭ na tyja ci inšyja temy.
Na kaho tut padpisacca?
Na tych, chto ŭžo byŭ zhadany vyšej, u tym liku i na samoha «Vieści z paloŭ» dy jahonych «kaleh» — Julu, Volhu i Ihara. A taksama na:
- Spartyŭnaha ahladalnika i historyka biełsportu «Oršafáns»;
- Studyju biełaruskaj ahučki «Kaviarnia»;
- Błohiera, stvaralnika biełaruskaj ahučki i znaŭcu biełaruskaj hramatyki i pravapisu Źmitra;
- Hulniavoha raspracoŭščyka Alaksieja Hulova;
- YouTube-błohiera i aśvietnika Usiasłava Paškieviča;
- Žurnalista, etnohrafa, daśledčyka Maksima Chlabca;
- Muzykanta i stvaralnika hurta Sumarok Ihara Pałynskaha;
- Ekśpierymientalnaha mastaka i fatohrafa Alaksandra Karablova;
- Sučasnaha paeta «Były Syn Byłoj Krainy»;
- Sučasnaha paeta «Varjat z Batumi»;
- Ivana Dubovika jaki stvaraje adukacyjnyja hrafičnyja kartki sa słovami biełaruskaj movy;
- Mastačku Viku Markoŭskuju
- Mastačku Mad'S;
- Stvaralnika elektronnaj muzyki Pawa ramonak;
- Mastaka Nine Ravens Cemetery;
- Sacyjalny i zabaŭlalny akaŭnt «Kit u małeni», jaki vykarystoŭvaje «paleskuju havorku»;
I, viadoma, možna prosta pahartać śpis padpisak tych, na kaho vy ŭžo padpisalisia.
Što rabić navičku na płatformie pieršym čynam? Instrukcyja ad «Vieści z paloŭ»:
- Kali vy naohuł nie viedajecie, što rabić paśla rehistracyi — napisać mnie, ja pradstaŭlu vas supołcy i adkažu na lubyja vašyja pytańni nakont płatformy ŭ miežach svaich viedaŭ;
- Minimalna aformić svoj profil karystalnika, pastavić avatarku, napisać u šapcy tuju infarmacyju pra siabie, jakuju ličycie patrebnaj, kab inšyja karystalniki zmahli zrazumieć, cikavyja vy im ci nie;
- Dalej — našyja fidy (jany ž stužki) «BEL» z usimi biełaruskamoŭnymi zapisami i kamientarami:
- «Asnoŭny» — pracuje chutčej; znachodzicca na https://fly.io/.
- «Dadatkovy» — poŭny dubl «Asnoŭnaha».
- «Tolki zapisy» (znachodziacca na https://skyfeed.app/) — krychu pavolniejšyja, ale patencyjna mienš techničnych zaminak.
Usie try fidy mohuć nie pracavać z tych ci inšych techničnych pryčyn.
Adkryvajecie spasyłki, dadajacie fidy sabie ŭ padpiski — «Add to My Feeds». Paśladoŭnaściu fidaŭ u raździele «My Feeds» možna kiravać takim čynam: značok šaściareńki ŭviersie zamacoŭvajecie patrebny vam fid pieršym, i potym takim čynam — usie astatnija z zamacavańniem ci biez.
- Abaviazkova źviarnicie ŭvahu na moŭnyja markiery, jakija vykarystoŭvajucca padčas napisańnia zapisaŭ i kamientaroŭ (bolš tut). Taksama zajdzicie ŭ nałady samoj prahramy: Advanced > Content languages — i praviercie, ci vystaŭlenaja biełaruskaja mova, a taksama movy, na jakich vy chočacie bačyć adpaviedny kantent u lubych stužkach. Kali mova nie vystaŭlenaja, vy nie pabačycie zapisaŭ i kamientaroŭ z adpaviednym moŭnym markieram!
- Nu i padpiska na cikavych vam karystalnikaŭ, pra hety my ŭžo kazali vyšej.
Čamu ŭsio ž Bluesky, a nie Mastodon?
— Tut treba adznačyć, što ja nie źjaŭlajusia ekśpiertam pa Bluesky, AT Protocol, klijentach (prahramach) dla Bluesky, — zaznačaje surazmoŭca. — Ich (prahram) ciapier nasamreč usiaho dźvie: Bluesky (aficyjnaja), Graysky (nieaficyjnaja).
Najvažniejšymi, na moj pohlad, asablivaściami Bluesky źjaŭlajucca moŭny markier i fid, abo ałharytmičnaja stužka. U Mastodon taksama prysutničaje moŭnaja markiroŭka zapisaŭ i kamientaroŭ, ale ja nie ŭbačyŭ (albo nie zrazumieŭ), ci heta maje značeńnie.
U Bluesky heta bačna adrazu — nieadpaviednyja naładam moŭnyja zapisy i kamientary buduć źmiaščać taksama spasyłku na vykarystańnie pierakładčyka. A nieadpaviednyja hłabalnym moŭnym naładam — naohuł nie buduć bačnyja.
Na moŭnym markiery pabudavanyja ŭsie try (na dadzieny momant) stužki našaha kłastara. Jaho lohka vykarystoŭvać padčas stvareńnia fida, što adrazu dało mahčymaść budavać vyklučna biełaruskamoŭnuju prastoru. U ałharytmičnych stužkach zakładzieny vielizarny patencyjał, jaki ŭžo ciapier dazvalaje i piersanalna, i kalektyŭna piersanalizavać kantent na płatformie pad svaje ci ahulnyja intaresy.
Na majo mierkavańnie, Mastodon i Bluesky — heta nie prosta dźvie sacyjalnyja sietki. Heta, što najbolš važna, dva pratakoły, kab kamunikavać u ramkach toj ci inšaj płatformy.
Vidavočna, što Mastodon, ActivityPub, Fediverse — bolš adkrytyja realizacyi i sistemy. Mastodon vykarystoŭvaje ActivityPub — daŭno viadomy pratakoł, jaki implemientavaŭ navat sam W3C. Nu i Mastodon isnuje ŭžo bolš za 7 hadoŭ. Dakumientacyja, zychodny kod — usio adkryta i dastupna dla vykarystańnia, u tym liku dla stvareńnia ŭłasnych Mastodon-siervieraŭ.
Ź inšaha boku, Bluesky i AT Protocol — novyja sistemy, jakija jak sacyjalnaja płatforma i pratakoł kamunikacyi kančatkova aformilisia naohuł tolki vosieńniu 2022 hoda. Naviny ci navat čutki pra Bluesky jak novuju i pierśpiektyŭnuju płatformu ad Džeka Dorsi chadzili pa internecie ŭžo daŭno. Ale dakładna nichto ničoha nie bačyŭ i navat nie viedaŭ.
Bluesky i AT Protocol — heta adkrytyja, ale prapryjetarnyja (pryvatnyja) realizacyi. Možna prymać udzieł u raspracoŭcy, napisańni klijentaŭ, raźvićci płatformy, ale pakul što tolki ŭ miežach asnoŭnaha sierviera i piasočnicy. Inšych bujnych realizacyj jašče nie isnuje, kali razhladać heta ŭ ramkach tak zvanaj fiederatyŭnaj madeli ŭ Mastodon.
Bluesky, u adroźnieńnie ad technična ŭžo značna bolš adpaliravanaha i zručnaha Mastodon, «pachnie» i adčuvajecca jak novaja major-płatforma — chacia b tamu, što za joj staić kamanda z raspracoŭščykami tvitara i Džekam Dorsi.
Prahres za apošnija paŭhoda-hod bačny «prostym vokam». Miedyjnaja cikaŭnaść da Bluesky vidavočna bolšaja. Prosta paraŭnajcie na siońnia vydaču Google: Bluesky — 273 miljony rezultataŭ, Mastodon — 166 miljonaŭ (heta ličby na kaniec žniŭnia/pačatak vieraśnia, ciapier jany musiać być jašče vyšejšymi). I heta ŭsiaho praz 5 miesiacaŭ publičnaj aktyŭnaści «Bluskaja» — suprać 7 hadoŭ pracy «Mastadona»!
Tak, heta pa-raniejšamu beta-teściravańnie, i tak, asnoŭny aficyjny klijent jašče prymityŭny (ale rehularna palapšajecca i abnaŭlajecca). Ale navošta vam dobraja technałahičnaja płatforma z kalanulavoj aktyŭnaściu ŭ stužcy? Abo ŭłasny siervier z nulavoj?
Ja pavažaju, zyču pośpiechaŭ, šyrokaj bazy karystalnikaŭ, žyvoj stužki biełaruskamu mastodon-kamjunici VKL i inšym biełaruskim instansam. Ale Mastodon, pierš za ŭsio, mnie bačycca techničnaj placoŭkaj dla hikaŭ i technična adukavanych karystalnikaŭ, a ŭžo potym usio inšaje.
Važnym adroźnieńniem (pakul što na karyść Mastodon) źjaŭlajecca poŭny kantrol nad aktyŭnaściu ŭ vypadku, kali heta asobny, ułasna administravany siervier. Na «Bluskai» ŭsim kiruje kamanda Bluesky.
— Jak na vašuju dumku, ci budzie vialiki sychod, kali Mask dałomić Tvitar/X?
— Svaimi nieabdumanymi i navat valuntarysckimi dziejańniami Mask sapraŭdy zapuściŭ niezvarotny praces mihracyi karystalnikaŭ z płatformy.
Tak, Tvitar — heta hihant ź vielizarnaj techničnaj infrastrukturaj, zapasam mocy i štatam supracoŭnikaŭ navat paśla dźviuch chval zvalnieńniaŭ. Vyjaviłasia, što «złamać» płatformu nie tak užo i prosta — ale mahčyma, kali kiraŭnik prymaje chutkija, impulsiŭnyja rašeńni, jakija, jak my ŭžo nieadnarazova bačyli, davodzicca «adkočvać» nazad.
Źmiena łahatypa jak vielmi viadomaha brenda taksama, na moj pohlad, dziŭnaje rašeńnie. U sukupnaści ŭsie hetyja dziejańni admoŭna ŭpłyvajuć i na karystalnickuju bazu, i na miedyjnuju reputacyju płatformy.
Ja dumaju, što da «punkta nieviartańnia» zastałosia paŭtara, dva hady — pry zachoŭvańni tempu takich dziŭnych i nieadekvatnych ekśpierymientaŭ. Potym, pry niehatyŭnym scenary, — sychod asnoŭnaj masy karystalnikaŭ i abvał płatformy pa ŭzroŭni naviedvańnia. Iniertnaść najbujniejšaj płatformy moža pradoŭžyć «ahoniju» jašče na niekalki hod.
Ale Mask — heta toj čałaviek, jaki ŭmieje rabić niečakanyja chady, jon jašče moža nas nieadnarazova ździvić, i padziei mohuć pajści inšym šlacham. Pakul što dla «Iksa» jašče daloka nie ŭsio stračana.
«It will be a fun ride», jak toj kazaŭ. Budziem nazirać za raźvićciom padziej.
Čytajcie taksama:
Meta zapuskaje novy servis Threads — niepasrednaha kankurenta Twitter. Zapusk užo zaŭtra
Stvaralnik tvitara abjaviŭ pra stvareńnie novaj sacyjalnaj sietki
Boj stahodździa: Mask i Cukierbierh pahadzilisia pazmahacca ŭ kletcy. I heta nie žart
