Raniej škoła ličyłasia prestyžnaj, kali mieła svoj basiejn abo dobra abstalavany kampjutarny kłas. Ciapier dzieci pieravažna majuć svaje noŭtbuki i płanšety. Zatoje ŭ śviatle sučasnych patrabavańniaŭ da adukacyi u novych školnych budynkach prajektujuć jašče i ciry. A tam, dzie ciry byli jašče ŭ savieckija časy, ich rekanstrujujuć i abnaŭlajuć.
Składnik prajekta sučasnaj škoły — cir na čatyry ahniavyja punkty.
Ciapier u Biełarusi budujucca adrazu niekalki navučalnych ustanoŭ, dzie cir — elemient architekturnaha prajekta.
«Škoła na 1020 miescaŭ budzie składacca ź niekalkich błokaŭ: dvuch navučalnych i centralnaha sa stałoŭkaj, fizkulturna-azdaraŭlenčym centram, aktavaj załaj na 270 miescaŭ, biblijatekaj i školnym muziejem. Spartovy centr budzie ŭklučyć spartovuju zału, himnastyčnuju zału, trenažornuju zału, zału chareahrafii i rytmiki. U padvalnaj častcy raźmieścicca cir na 4 ahniavyja kropki z dystancyjaj stralby na 10 i 25 mietraŭ», — tak vytvorčaje abjadnańnie «Minskbud» apisvaje budynak siaredniaj škoły, jakuju budujuć u vioscy Leskaŭka Baraŭlanskaha sielsavieta — praktyčna na ŭskrainie Minska.
Prajekty typavych škoł, zbudavanych u kancy 1990-ch — pačatku 2000-ch, ciraŭ nie praduhledžvali, tłumačyć na ŭmovach ananimnaści supracoŭnik architekturnaha biuro: «Była takaja moda jašče ŭ pačatku 1970-ch, kab haradskija škoły mieli sklapieńnie pad cir i bambaschovišča. Potym patrabavańni pamianialisia, na pieršy płan vyjšli kłopat pra zdaroŭje vučniaŭ i nastaŭnikaŭ. Tady ŭ prajektach źjavilisia pakoi dla adpačynku piedahohaŭ, nastaŭnickija z asobnym harderobam, bolš kamfortnyja prybiralni, bolš sučasnyja stałoŭki i spartovyja zały, a ŭ niekatorych škołach jašče i basiejny. Ciapier Ministerstva adukacyi znoŭku prasoŭvaje nieabchodnaść vajskovaj padrychtoŭki, i heta adbiłasia na kancepcyi architekturnych prajektaŭ.
Sioleta škoły ź cirami ŭzvodziać taksama ŭ staličnych mikrarajonach Lebiadziny i Minsk-Śviet. Darečy, u apošnim užo jość navučalnaja ŭstanova ź ciram — heta škoła №226, jakaja raspačała svaju pracu ŭ vieraśni minułaha hoda.
Na adkryćci prysutničała staršynia Savieta Respubliki Natalla Kačanava, jakaja zaŭvažyła, što dla hetaj škoły «adabrany vydatny piedahahičny kalektyŭ», i što «siońnia vielmi važna, kab u škole dzieci nie tolki atrymlivali viedy, ale i vychoŭvalisia patryjotami svajoj krainy».
Dyrektarka škoły №226 Natalla Pšaničnaja nieadkładna ŭziałasia za ažyćciaŭleńnie hetaha nakazu — zadziejničaŭšy ŭsie mahčymaści dla «vajenizacyi» vychavancaŭ.
«Škoła ź militarysckim uchiłam, ale vybar u nas nievialiki»
Maci adzinaccacikłaśnika 226-j minskaj škoły raspaviała pra sutnaść patryjatyčnaha vychavańnia ŭ navučalnaj ustanovie:
«U staršakłaśnikaŭ abaviazkovy pradmiet — dapryzyŭnaja padrychtoŭka. Syn raskazvaje, što zaniatki ŭ ciry taksama praduhledžanyja, bo chłopcy vyvučajuć zbroju i zdajuć narmatyvy pa ahniavoj padrychtoŭcy. Jość i hurtki dla achvotnych navučycca stralać, tudy biaruć i chłopčykaŭ, i dziaŭčynak. Ale syn nikoli nie kazaŭ, što heta niešta duža prestyžnaje — kali ŭ škole jość hety cir. Nichto ź siabroŭ jamu nie zajzdrościć, heta dakładna. I ŭvohule: u našaj škole nastolki aktyŭna prasoŭvajuć vajskovuju tematyku, što až niepryjemna. Pastajanna zaprašajuć vajskoŭcaŭ — to lotčyki, pamiežniki, to «afhancy», to jašče niechta. Tyja raspaviadajuć pra vorahaŭ, jakija chočuć zavajavać Biełaruś. Nibyta heta navučalnaja ŭstanova ź militarysckim uchiłam! Ale vybaru ŭ nas praktyčna niama: rajon novy, škoł pobač niašmat. Vialiki plus u tym, što hetaja pobač. Niejak dacierpim da vypusknoha!»
Vučni siaredniaj škoły №226 mižvoli stali zakładnikami ideałahičnaha kursu navučalnaj ustanovy: usie jany biez vyklučeńnia — udzielniki prajekta «Uzbrojenyja siły Respubliki Biełaruś — vačyma školnikaŭ». Tut dziejničaje i abjadnańnie pa intaresach «Juny abaronca Ajčyny», kudy biaruć z 13-ci hadoŭ, i ahniavaja padrychtoŭka taksama ŭvachodzić u prahramu dziejnaści hurtka.
«My padtrymlivajem suviazi z vajskovymi čaściami i navučalnymi ŭstanovami, dzie rychtujuć budučych aficeraŭ, da nas pieryjadyčna pryjazdžajuć pradstaŭniki siłavych struktur, jakija raskazvajuć chłopčykam i dziaŭčatkam pra vajskovuju słužbu, demanstrujuć uzory zbroi i ekipiroŭki, ładziać pakazalnyja vystupy pa rukapašnamu boju. Siońnia vielmi važna farmiravać u vučniaŭ pavažnaje staŭleńnie da dziaržaŭnych simvałaŭ, maralna-psichałahičnyja i fizičnyja jakaści», — kaža kiraŭnik škoły pa vajskova-patryjatyčnym vychavańni, padpałkoŭnik zapasu, były śpiecnazaviec Siarhiej Kunica.
Škoły ź cirami budujuć i na pieryfieryi
Novuju škołu ź ciram — samuju vialikuju ŭ Bresckaj vobłaści — niadaŭna adkryli ŭ Baranavičach. A taksama ŭ viciebskim mikrarajonie Bileva-2. U nastupnym hodzie budaŭnictva płanujuć zaviaršyć i ŭ Mahilovie.
«Asablivy akcent płanujecca zrabić na spartovym abstalavańni. Na pryškolnaj terytoryi budzie stadyjon, valejbolnaja i baskietbolnaja placoŭki… U asobnaj prybudovie — basiejn. Aprača hetaha, va ŭstanovie adukacyi budzie svoj cir, jaki raźmieścicca ŭ padvalnaj častcy», — raspavioŭ «Nastaŭnickaj haziecie» načalnik Mahiloŭskaha abłasnoha adździeła adukacyi Alaksandr Korzun.
U novuju navučalnuju ŭstanovu adbirajuć «pravieranyja» kadry, raspaviała nastaŭnica z hetaha abłasnoha centra:
«Kažuć, što buduć stvarać uzornuju škołu pa patryjatyčnym vychavańni z vajskovymi kłasami. Pakolki čakajecca, što da jaje budzie padvyšanaja ŭvaha roznaha načalstva, nastaŭnikaŭ buduć adbirać vielmi stroha, kab nijaki «apazicyjny elemient» nie prasačyŭsia. A ŭ novym školnym ciry chočuć zrabić płatnyja zaniatki dla padletkaŭ z usiaho mikrarajona».
Pavodle mahiloŭskaj nastaŭnicy, ciapier u škołach pieraabstaloŭvajuć i staryja ciry, jakija byli ŭ sklapieńniach jašče savieckich škoł. Z toj pary, jak razvaliŭsia SSSR, dzie byŭ pradmiet «Pačatkovaja vajskovaja padrychtoŭka», prajšło šmat času, i padvalnyja pamiaškańni vykarystoŭvali jak składy dla budaŭničych materyjałaŭ, spartovaha invientaru i hetak dalej. Zaraz zahadana ŭsie ciry «viarnuć u stroj» i navučać školnikaŭ «baranić radzimu».
Cir jak «humanitarny prajekt»
Svoj ułasny cir imknucca zajmieć nie tolki haradskija škoły. Da prykładu, Dziaržynski rajvykankam šukaje sponsaraŭ dla ŭvasableńnia «Humanitarnaha prajekta «Naš łazierny cir», meta jakoha — stvaryć umovy dla ŭdaskanaleńnia materyjalna-techničnaj bazy dziaržaŭnaj ustanovy adukacyi «Dvaryščanskaja siaredniaja škoła».
Łazierny cir maje stać alternatyvaj dla škoły, dzie niama prystasavanaha dla stralby pamiaškańnia. Ale dla stvareńnia hurtka «Trapny strałok» i «papularyzacyi spartova-patryjatyčnych abjadnańniaŭ» jon całkam padychodziać, ličać u rajonie. Ciapier šukajuć sponsara, hatovaha zapłacić za cir «Strałkovy trenažor» 2 250 jeŭra — pry tym, što rajvykankam dadaść jašče 100 jeŭra ŭłasnych srodkaŭ.
Viaskovaja škoła prosić hrošaj tolki na sam trenažor, a voś staličnaja škoła №30 «zaprašaje da supracoŭnictva ŭ miežach humanitarnaha prajekta «Školny cir» tych, chto hatovy dać na «pryciahnieńnie padletkaŭ da zdarovaha ładu žyćcia, zaniatkaŭ sportam, strajavoj padrychtoŭkaj, adpracoŭki navykaŭ karystańnia zbrojaj» 10 000 jeŭra. U hetuju sumu ŭvachodzić i košt łaziernaha cira «Strałkovy trenažor», i ramont u pamiaškańniach, dzie źbirajucca navučać strałkoŭ. Siarod metaŭ i zadač zadačaŭ humanitarnaha prajekta — «papularyzacyja abjadnańniaŭ patryjatyčnaj nakiravanaści» i navat «prafiłaktyka asacyjalnych pavodzinaŭ i narkamanii».
Pastanovaj Ministerstva adukacyi ad 15.07.2021 hoda va ŭsich ustanovach adukacyi (uklučna ź jaślami-sadami, ale za vyklučeńniem pačatkovych škoł, viačernich škoł, dapamožnych škoł, śpiecyjalizavanych licejaŭ) uviedziena pasada kiraŭnika vajskova-patryjatyčnaha vychavańnia. Pavodle kvalifikacyjnych patrabavańniaŭ da «vajenruka», jon pavinny mieć vyšejšuju piedahahičnuju adukacyju z abaviazkovym dośviedam vajskovaj słužby abo vyšejšuju vajskovuju adukacyju. Dastatkovym budzie i «zasvajeńnie prahram padrychtoŭki małodšych kamandziraŭ i aficeraŭ zapasu na vajskovych kafiedrach hramadzianskich ustanoŭ vyšejšaj adukacyi».
Niedachopu ŭ takich kadrach niama: sioleta ŭviesnu načalnik upraŭleńnia hałoŭnaha ŭpraŭleńnia vychavaŭčaj raboty i moładzievaj palityki Viktar Doŭnar kazaŭ, što biełaruskija škoły ŭkamplektavanyja vykładčykami hetaha profilu na 93%.
«U 2022 hodzie ŭ škoły pryjšli 2000 kiraŭnikoŭ vajskova-patryjatyčnaha vychavańnia, mnohija ź jakich — «ludzi ŭ pahonach» bieź śpiecyjalnaj piedahahičnaj adukacyi i adpaviednych kampietencyj», — adznačajuć aŭtary daśledavańnia stanu biełaruskaj adukacyi paśla 2020 hoda, jakoje pravodziłasia ŭ ramkach prajektu «Vaśminoh». — «Militaryzacyja adukacyi viadzie da padmieny vychavaŭčaha składnika adukacyjnaha pracesu ahresiŭnaj militarysckaj padrychtoŭkaj navučencaŭ».
Kamientary