Siarhiej Novik-Piajun pa natury byŭ čałaviek niespakojny, turbotny, ni chvilinki nia moh pasiadzieć na adnym miescy. Va ŭsialakim razie mnie jon takim zapomniŭsia, kali ja adviedvaŭ jaho na jahonaj mienskaj kvatery. Jamu hetak chaciełasia mnie šmat čaho raspavieści, pakazać, i jon padchoplivaŭsia z kresła i bieh šukać to jakijaś fatazdymki, to dziońnikavyja zapisy. Mnie heta, biezumoŭna, usio było nadzvyčaj cikava, ale na hety raz chaciełasia prosta pasłuchać jahonyja amplitudnyja raspoviedy pra jaho niaprostaje, zihzahava-małankavaje žyćcio. Ja paprasiŭ jaho nie mitusicca, pasiadzieć sa mnoju jakuju chvilinku cicha i raspavieści samyja cikavyja momanty ź jahonaha žyćcia.
– Bratok moj! – skazaŭ jon, prypyniŭšysia, – kali ja raspaviadu tabie pra samyja cikavyja momanty svajho žyćcia, źbiarecca nie na adnu knihu. Ale tabie dastatkova na pieršy raz tolki adno viedać: ot ty kažaš: «Siadź, pasiadzi!» A ja ž, bratok, za ŭsimi ŭładami siadzieŭ. Za palakami siadzieŭ. Za niemcami siadzieŭ. Za Savietami siadzieŭ. To dazvol mnie choć trochi pachadzić!» – zhareziŭ jon i zhadaŭ takija staronki z svajho žyćcia, što i napraŭdu tych apoviedaŭ jaho chapiła b nie na adnu knihu. Ścisła, ale na hustym zamiesie padadzieny ŭ biblijahrafičnym słoŭniku «Biełaruskija piśmieńniki» aŭtabijahrafičnyja źviestki pra jaho. To pakarystajusia pasłuhaju zhadanaha daviednika (T.V. S. 397–398).
«Novik-Piajun Siarhiej ... naradz. 14/27/8.1906, v.Lavonavičy. Ź sialanskaj siamji. S.Novik-Piajun vučyŭsia ŭ Niaśviskaj ruskaj himnazii (1918–24), na biełaruskich nastaŭnickich metadyčna-pedahahičnych kursach u Vilni (1925–26), dzie atrymaŭ zvańnie biełaruskaha nastaŭnika. U 1926 stvaryŭ u rodnaj vioscy Lavonavičy biełaruski narodny chor i biełaruski narodny teatar, jakimi kiravaŭ sam. Arhanizavaŭ hurtok TBŠ, biełaruskuju biblijateku i tajnyja škoły ŭ Lavonavičach i susiednich vioskach, za što byŭ vysłany polskimi ŭładami ŭ h.Śviecie nad Visłaj, dzie prabyŭ amal 5 hadoŭ (1926–31). Viarnuŭšysia adtul, u chutkim časie znoŭ byŭ aryštavany i vysłany pad nahlad palicyi ŭ Słonim. U 1939 polskaj palicyjaj adpraŭleny ŭ turmu h.Baranavičy, adkul vyzvaleny Čyrvonaj Armijaj u čas pachodu ŭ Zach.Biełaruś. ... U červieni 1941 u čas niamieckaha bambavańnia byŭ paranieny. Razam z zasnavalnikam muzeju archieolaham I.Stabroŭskim vynies muzejnyja ekspanaty na ŭskrainu horadu i schavaŭ u padvale. ... Zabiaśpiečvaŭ partyzan papieraj dla ŭlotak, medykamentami, raspaŭsiudžvaŭ ulotki Saŭinformbiuro. U 1943 aryštavany słonimskim SD i zasudžany da pakarańnia śmierciu. ... U čas rasstrełu byŭ paranieny, prykinuŭšsia miortvym, i heta vyratavała jaho. 12 lipienia 1944 razam z partyzanami pryjšoŭ u razburany Słonim. Pracavaŭ dyrektaram Słonimskaha krajaznaŭčaha muzeju. 14 śniežnia 1944 pa iłžyvym danosie aryštavany i źniavoleny ŭ turmu. 24 sakavika 1945 vajenny trybunał zasudziŭ jaho da 10 hadoŭ pazbaŭleńnia voli i adpraviŭ na Kałymu. U 1945–58 u Jakucii reabilitavany. U 1959 viarnuŭsia na Biełaruś. Žyŭ u Słonimie, Niaśvižy, z 1960 – u Miensku».
Jak bačym, Siarhiej Novik-Piajun prajšoŭ praz usie vyprabavańni. Vyžyŭ, vydužaŭ. I vydužać jamu dapamahła hłybokaja viera ŭ svoj narod, u moc rodnaha słova. Mienavita za hłybokuju vieru ŭ svajo rodnaje słova jon pryniaŭ stolki pakutaŭ. Jaho daŭno treba było zaličyć da ŭsich śviatych Biełarusi.
Lubiŭ dziaciej. U Zachodniaj Biełarusi vydavaŭ dla ich časopis «Zaranka», a na svajoj mienskaj kvatery stvaryŭ ź dziećmi patryjatyčny klub. Nievypadkova adzin ź jahonych pseŭdanimaŭ byŭ Małady Dziadok. Viedaŭ nie adnu movu. Siarod ich esperanta. Na ŭsich hetych movach jon pisaŭ.
Pieršy raz ja napatkaŭ Siarhieja Novika-Piejuna na jahonaj mienskaj kvatery 19 kastryčnika 1978 hodu. Pryhadvajecca: adziny pakoj tam byŭ uvieś u fatazdymkach, partretach, malunkach. Heta byli pieravažna partrety biełaruskich dziejačoŭ: Skaryny, Kalinoŭskaha, fatazdymki siabroŭ i paplečnikaŭ: Michasia Zabejdy, Ryhora Šyrmy, Maksima Tanka... Za šyrmaj, pry łožku, fatazdymki rodnych i blizkich: matuli, baćkoŭ, siastry...
Apošnim časam Siarhiej Novik-Piajun žyŭ adzin, i časta jaho maŭklivymi subiasiednikami byli postaci, adbityja na hetych partretach. Pra kožnaha ź ich jon moh raspaviadać doŭha i cikava. Zrokava pamiataju: u adnym natatniku čyrvonym atramantam byli zapisy pra Samojłu. Ja chacieŭ ich ci čytać, ci zajmieć kopiju. Ci to heta adkłali na potym. Ale hetaha «potym» čamuś nie było, na žal...
Chaj ža ŭroki mužnaści Siarhieja Novika, jaki staŭsia Piejunom, buduć dla nas usich uzoram addanaści.
❏
Zorački
Słovy i muzyka Siarhieja Novika Piejuna
Dni prychodziać, dni adchodziać, dni latuć,
Byccam rek burlivych chvali ŭdal płyvuć.
Treci hod jak na vyhnańni ŭ čužynie
Treba mučycca dušoj i sercam mnie
Navakoł nidzie nia ŭhledziš rodnych chat,
Nie praciahnie ruk zyčliva rodny brat,
Nie padzieliš navat dumak ź nikim tut,
Nie pryhornie ŭ adzinoctvie rodny kut.
Ŭnočy zorački pryvietliva mihciać,
Byccam ź nieba na mianie jany hladziać...
Što čuvać, skažycie, zorački, vy mnie
Ŭ majoj rodnaj – dy dalokaj staranie?
Ci tatulka moj i matańka ŭžo śpiać?
Ci taksama na ich zorački hladziać?..
Mo j jany pytajuć zorak aba mnie,
Što rablu ciapier ŭ dalokaj čužynie? –
Kali tolki jany rodnyja nia śpiać,
Kali jšče ciapier na zorački hladziać
Zaniasiecie im, pakul nia blisnuŭ śviet,
Zorki miłyja, synoŭski moj pryviet!
I skažecie. Kab nia płakaŭ ni adzin,
Što ŭ vyhnańni musić mučycca ich syn!
Pryjdzie, pryjdzie da nas chutka jasny maj,
Prylatu tady, jak ptuška, ŭ rodny kraj.
Z novaj vieraj, z novaj siłaj zažyviom
Biełaruski himn svoj rodny zapiajom
Biełaruskaj pieśni rodnaje pad ton
Zaarom my i zasiejem svoj zahon.
Ŭnočy budziem my na zorki pahladać
Što, jak siońnia, buduć ŭ niebie zichatać... –
Zaniasicie ž vy, pakul nia blisnuŭ śviet,
Zorki miłyja, baćkam maim pryviet!
Śviecie nad Visłaj
29 sakavika 1929
