Kali patrebnyja dokazy taho, što historyja paŭtarajecca – dakładniej, ruchajecca cyklična, dyk sioleta ŭ vieraśni taki dokaz byŭ pradstaŭleny. Padziei ŭ Budapešcie, dzie niekalki dzion i načej praciahvałasia procistajańnie palicyi i mitynhoŭcaŭ, aburanych manoj premjer-ministra, prymusili ŭspomnić 1956 hod.
Tolki tady była ŭžo hłybokaja vosień. 23 kastryčnika ŭ vyniku masavych demanstracyjaŭ pratestu byŭ skinuty ŭrad stalinista Rakašy. Miesca premjera znoŭ zaniaŭ adchileny ad ułady ŭ lipieni taho ž hodu kamunist Imre Nadź, jaki karystaŭsia reputacyjaj «liberała».
Savieckija akupacyjnyja vojski byli vyviedzienyja z Budapeštu, a Nadź painfarmavaŭ Maskvu ab namiery Vuhorščyny vyjści sa składu Varšaŭskaha paktu. Pieramovy na aficyjnym uzroŭni pačalisia 30 kastryčnika. Ale ŭsiaho praz čatyry dni savieckija tanki paviarnuli nazad. Jany sutyknulisia z upartym supracivam vuhorskaha vojska i jašče bolš adčajnym supracivam cyvilnaha nasielnictva. Z dapamohaj avijacyi i artyleryi paŭstańnie litaralna patapili ŭ kryvi. U historyi zastaŭsia podźvih žurnalista vuhorskaha radyjo, jaki ŭ pierapynku pamiž zaklikami ab dapamozie da mižnarodnaj supolnaści, jaki pieradavalisia ŭ žyvy efir, adstrelvaŭsia z akna studyi ź vintoŭki.
Zdavałasia b, u padziejach 1956-ha mała supolnaha z padziejami 2006-ha ŭ Budapešcie. Tak, moj pohlad subjektyŭny. Ja naradziŭsia za niekalki miesiacaŭ da razhromu vuhorskaha antykamunistyčnaha paŭstańnia i ŭsiaho praź niekalki miesiacaŭ paśla XX źjezdu KPSS, na jakim Chruščoŭ nibyta nazaŭsiody raźvitaŭsia sa spadčynaj stalinizmu, asudziŭ kult asoby i represii. U krainach Uschodniaj Eŭropy pryjšli da ŭłady bolš pamiarkoŭnyja kamunisty – takija jak Hamułka ŭ Polščy, Nadź u Vuhorščynie.
Paśla parazy paŭstańnia Nadź byŭ złačynna vykradzieny savieckaj śpiecsłužbaj z terytoryi juhasłaŭskaha pasolstva, zabity i tajemna pachavany ŭ bieznazoŭnaj mahile. Jaho pierazachavańnie ŭ jakaści nacyjanalnaha hieroja adbyłosia ŭ Budapešcie tolki ŭ 1989-m, paśla padzieńnia kamunizmu ŭ Eŭropie. Hamułka syšoŭ z pasady hiensieka z hańbaj – paśla rasstrełu na pačatku 1970-ch ŭdzielnikaŭ pieršaha rabočaha strajku na Hdańskim uźbiarežžy.
Zrazumieła, pamiž tahačasnymi vuhorskimi kamunistami načale z Kadaram, vyzvalenym z HUŁAHu i pastaŭlenym kiravać suajčyńnikami pad nahladam Maskvy, i siońniašnim uradam levych siłaŭ na čale z premjeram-miljaneram Dziurčaniem jość ahromnistaja roźnica. Dziurčań chacia b pryznaŭ (choć i nie publična), što jahony ŭrad iłhaŭ narodu pra sapraŭdny stan ekanomiki, kab pieramahčy na vybarach. Kamunisty nikoli nie pryznavali, što padmanvajuć narod zaŭsiody, niezaležna ad vybaraŭ. Bo sami vybary pry kamunistach byli sucelnaj manoj. Jak i ŭsia ich «internacyjanalnaja palityka».
I hetaja histaryčnaja mana pierad narodami zastalisia da kanca nia vykrytaj. Naadvarot, jana znoŭ nabiraje siłu ŭ naš čas.
Sproba sudu nad KPSS nieŭzabavie paśla pravału putču 1991 hodu skončyłasia sucelnym kracham. Bo ŭsie kiroŭnyja pasady ŭ novaj rasiejskaj dziaržavie zaniali eks-kamunisty i eks-kahebešniki.
Zaraz adzin z takich patrabuje z Kramla ad byłych krainaŭ-satelitak, kab jany nazaŭsiody zabylisia na złačynstvy byłoha SSSR. Kab palaki zabyli Katyń, Łatvija, Litva i Estonija – masavyja departacyi ŭ Sibir, Čechija – uvarvańnie 1968-ha, Vuhorščyna – 1956-y.
Uzamien kiraŭnictvu hetych krainaŭ abiacajuć «režym najbolšaha spryjańnia» ŭ pastaŭkach rasijskaha hazu i pryvabnyja ceny na syravinu.
I ŭrady hetych krainaŭ niejak niezaŭvažna dla siabie pačynajuć pierajmać kryvadušnyja farmuloŭki «starejšaha brata», sami pačynajuć manić samim sabie.
Pomnik savieckim voinam-vyzvalicielam «vypadkova apynuŭsia na šlachu demanstrantaŭ» – apraŭdvajecca pierad rasijskim MZS vuhorskaje dyplamatyčnaje viedamstva za vieraśnioŭskija biesparadki ŭ vuhorskaj stalicy. Siarod zavadataraŭ biesparadkaŭ, zrazumieła, zaŭvažanyja ŭ asnoŭnym skinchiedy, a taksama chulihany dy asoby, jakija nie adnojčy pryciahvalisia da kryminalnaj adkaznaści za svaje procipraŭnyja dziejańni. (Ci nia praŭda, vuhorskaja palicyja nia nadta aryhinalna vyhladaje ŭ svaich apraŭdańniach hvałtu suprać manifestantaŭ u paraŭnańni ź mienskaj milicyjaj?)
Čyrvonaja zorka i sam pastament byli apahanienyja, kaniečnie, taksama čysta vypadkova. I ŭsie – i ŭ Maskvie i ŭ Budapešcie – robiać vyhlad, byccam vuhorcy zaŭsiody lubili «savieckich voinaŭ-vyzvalicielaŭ». Jak pierad tym lubili rasiejskich žaŭnieraŭ pad kamandavańniem Suvorava, što zaliŭ kryvioj paŭstańnie Košuta. A ŭžo jak lubili žychary Budapešta ahentaŭ svajoj słužby biaśpieki, rodnasnaj z ČK-KHB-FSB arhanizacyjaj – nie pieradać słovami. Ich viešali na lichtarach padčas Budapešckaha paŭstańnia. A kamunistyčnuju symboliku, najpierš čyrvonyja zorki, spalvali na vulicach razam z partbiletami.
Što praŭda to praŭda – paśla parazy paŭstańnia pałova vuhorcaŭ pajšła ŭ VSRP, u słužbu biaśpieki, u roznyja inšyja dziaržaŭnyja ŭstanovy, zaklikanyja sačyć za suhramadzianami i pryščaplać im kamunistyčnyja ideały. Adtul, z moładzievaj sacyjalistyčnaj arhanizacyi pačynaŭ karjeru zdolny arhanizatar Dziurčań.
Zrazumieła, u sučasnaj Vuhorščynie, demakratyčnaj krainie, znojduć vyjście z kryzysu – šlacham tych samych municypalnych vybaraŭ, naprykład. Vieraśnioŭskija zamiašańni stanuć, chutčej za ŭsio, usiaho tolki čarhovaj pierahornutaj staronkaj u historyi hetaj krainy. Ale ja ŭsio ž dumaju, što historyja patrabuje vypłaty ŭsich rachunkaŭ. Tolki płacić pa ich davodzicca časam zusim inšym pakaleńniam, jakija j dumać nia dumali i navat nia viedajuć pra padziei piacidziesiacihadovaj daŭniny.
U Biełarusi, napeŭna, žyvuć jašče tyja, chto jechaŭ na tankach pa čałaviečych ciełach na vulicach Budapešta, chto pahladaŭ u ščyliny beteeraŭ na žycharoŭ Prahi. Jany maŭčać. Jany ni ŭ koha nie prasili prabačeńnia. Čaho ździŭlacca, što hvałt čynicca amal štodnia nad ichnymi dziećmi na płoščach i vulicach Mienska. Navat nie za toje, što jany pratestujuć suprać many. Za toje, što jany pakul jašče nie razvučylisia ŭśmichacca.
