Kraina, dzie čas spyniŭsia: repartaž z Prydniastroŭja subjektyŭnyja natatki 25

Tut nie rekamiendujecca adkryta chadzić pa vulicach z fotaaparatam i tym bolš fatahrafavać administracyjnyja budynki. Tut mała ludziej z mabilnikami dy tannyja pradukty. Repartaž z Prydniastroŭja – respubliki, jakoj faktyčna niama.

Źvierchu vakzał zdymać nie rekamiendujecca, možna narvacca na miascovuju milicyju.

Luboŭ da Rasii i jaje kiraŭnictva padkreślivajecca paŭsiul.

Miemaryjał achviaram kanfliktu 1990-1992 hh.

Budynak parłamienta i administracyja prezidenta. Fota ź Vikipiedyi, bo źniać budynak ułasnaručna nie ŭdałosia, šmat milicyi.

Historyja Bienderaŭ u žalezie. Uručajuć klučy ad Bienderskaj krepaści kniaziu Paciomkinu.

Adtuliny ad kul na budynku škoły - spadčyna bitvy za Biendery ŭ 1992 h.

Fanaty BATE zapalili fajer + bieł-čyrvona-biełyja ściahi.

Załataja vosień u Bienderach.

Katoŭ u Bienderach vielmi šmat, ale zusim niama, taksama jak u Ciraspali, hałuboŭ i vierabjoŭ.

Naviedać matč Lihi Jeŭropy «Šeryf» — BATE było cikava nie tolki z futbolnaha hledzišča. Hulnia miełasia prajści ŭ Ciraspali — stalicy samaabvieščanaj niepryznavanajPrydniastroŭskaj Małdoŭskaj Respublicy — dziaržavie, jakaja ŭžo 20 hadoŭ isnuje niby ŭ paralelnym śviecie.

Jana ŭsich pryznaje, jaje — nichto

(aproč častkova Abchazii, Paŭdn. Asiecii i Karabacha). Kab pryjechać u Prydniastroŭje, patrabujecca śpiecdazvoł ad ich Ministerstva ŭnutranych spraŭ.

Samalot-čarter z BATE lacieŭ da Kišyniova, bo aeradrom u Ciraspali nie funkcyjanuje. Kamanda spyniłasia ŭ stalicy Małdovy (u Ciraspali nijak nie dabudujuć piacizorkavy hatel pry spartkompleksie «Šeryf»), a bolšaść žurnalistaŭ vyrašyła dabiracca da Prydniastroŭja. Cikava pahladzieć, čym žyvie niepryznanaja respublika.

Darečy, na vulicach Kišyniova paŭsiul hučyć rasiejskaja mova.

«Aŭdyjalna» padajecca, što jaje kudy bolš, čym małdoŭskaj. Pa-rasiejsku nam z achvotaj padkazvali darohu ŭ hazietnych kijoskach ci nakiroŭvali na vulicach, kali pytalisia pra maršrut, u haścinicy i abmieńniku (u adnym ź ich možna było abmianiać bieł. rubli),

Dabracca da Ciraspala možna maršrutkami, što adpraŭlajucca ad vakzała kožnyja 15 chvilinaŭ. Adnu z maršrutak spynili prosta pa darozie na vakzał. 30 lejaŭ (prykładna 9 tys. rubloŭ) — i ty jedzieš u kirunku PMR, jakoj kiruje Ihar Śmirnoŭ,, jakomu zabaronieny ŭjezd u krainy ES. Ale, zdajecca, jon z hetaj pryčyny nie nadta biaduje.

Za try kiłamietry da Bienderaŭ (małd. Biender, rum. Cihina) — KPP.

Miaža Prydniastroŭja. Nad KPP łunaje prydniastroŭski (stary saviecka-małdoŭski ściah): čyrvony ź zialonaj pałasoj pasiaredzinie.

Zachodzić dziaŭčyna-pamiežnica i zabiraje pašparty. My — čaćviorka žurnalistaŭ — kažam, što jedziem pa asobnym śpisie, jaki mieŭsia pradastavić na miažu «Šeryf» , tamu prablem ź jaje pierasiačeńniem 20–21 kastryčnika ŭźniknuć nie pavinna.

Ale praz chvilinu nas kličuć da akienca pamiežnika. Toj spačatku ŭpirajecca roham. «Znać nie znaju, što za śpis, i naohuł «Šeryf» nam tut na miažy nie ŭkaz». My znoŭ tłumačym pra śpis, pra budučy matč.

Spačatku padałosia, što pamiežnik namiakaje na hrošy, ale zatym zrazumieŭ, što takija pavodziny charakternyja dla PMRaŭskich siekjuryci. Pryncyp taki:

lepš ja adrazu nie pušču, čym potym budu adčytvacca pierad načalstvam i mieć u taki sposab prablemy.

Voś i naš pamiežnik spyniaje svaju pieśniu litaralna na paŭsłovie: pierahortvaje čarhovy arkuš papiery — i niečakana kaža: «O tak, śpis «Šeryfa» jość, usio — ok».

My viartajemsia ŭ mikraaŭtobus, a kiroŭca niby apraŭdvajecca pierad nami: «Vybačajcie, chłopcy, takija ŭ nas paradki». Dy ładna, sami my nie ź ES pryjechali, a z krainy, dzie pastaŭlena na patok vytvorčaść kryštalnych sasudaŭ.

Praz 100 mietraŭ — prydniastroŭskaja mytnia. Mytnik zachodzić, vitajecca, raspytvaje pra našyja sumki i zusim biez nadziei ŭ hołasie zadaje pytańnie: «Ci nie chočam my zadekłaravać svaje rečy?».

Biahučy radok nad budynkam mytni abaviazuje dekłaravać rečy na sumu bolšuju za $100.

My admaŭlajemsia, bo majem tolki ŭłasnyja rečy i žurnalisckija pryłady.

Spyniajemsia kala supiermarkieta «Šeryf», kab pamianiać hrošy — tut možna taksama skinuć pazastałyja małdaŭskija lei — naŭrad ci jany nam jašče spatrebiacca. Na hrošach naminałam 1, 5, 10, 25 prydniastroŭskich rubloŭ — partret Suvorava (budaŭnik Ciraspala), na 200 rublach — hraf Rumiancaŭ-Zadunajski. Na manietach (kapiejkach) — vyjava saviecka-małdoŭskaha hierba.

Nadpisy na troch movach: rasijskaj, ukrainskaj i małdoŭskaj (kirylicaj). U Prydniastroŭi — try dziaržaŭnyja movy. Miascovyja haziety pišuć, što pieravažaje rasiejskaja mova, radziej užyvajecca ŭkrainskaja. Tak, prezident Śmirnoŭ čas ad času demanstratyŭna ŭžyvaje kolki frazaŭ pa-ŭkrainsku. Małdoŭskaja mova amal nie ŭžyvajecca. A Ciraspal razmaŭlaje vyklučna pa-rasiejsku. Małdoŭskaja mova prysutničaje chiba tolki na aficyjnych šyldach. Rumynskaja — u pieśniach hurtu «Marandzi» — miehapapularnaha tut.

U Ciraspali — zusim tannaje małdoŭskaje vino, tańniejšaje, čym u Kišyniovie. Pa 16–20 prydniastroŭskich rubloŭ. H.zn. 1,5–2 dalary za plašku.

Suvienirnaja plaška kańjaka «Kvint» — 6,5 dalaraŭ. Pradukty taksama vielmi tannyja. Spryjaje biaspošlinnny ŭvoz praduktaŭ z-za ŭkrainskaj miažy. Kaleha Rusłan kaža, što va Ukrainie hetyja samyja pradukty kaštujuć kudy daražej. Jość i biełaruskija pradukty, prykładam, vafli «Vićba».

Viartalisia paśla pres-kanfierencyi hał. treniera BATE Viktara Hančarenki niedzie paśla 20-j,

a ŭražańnie, što na hadzińniku niedzie paśla apoŭnačy.

Tralejbusy ad spartkompleksa «Šeryf» pierastajuć chadzić a 19-j — paźniej nie rentabielna, dabracca možna tolki maršrutkaj, prajezd u jakoj vielmi tanny. Tak, prajezd tralejbusam kaštuje 1,80 rubla, maršrutkaj — 2,50 (prykładna 750 biełaruskich).

Na vulicach zusim mała narodu, tolki pa hałoŭnaj vulicy chodziać ludzi. Na pierpiendykularnych joj — vobmal. Pakul prykładna z kiłamietr išli ad vulicy Suvorava da vakzała (za im byŭ naš hatelčyk), za ŭsiu darohu sustreli tolki troch čałaviek. Choć udzień heta vulica dosyć ažyŭlenaja. Pavodle aficyjnych źviestak, u Ciraspali pražyvajuć 140 tys. čałaviek,

a horad vyhladaje na rajcentr kštałtu Škłova ci Vilejki.

Čyhunačny vakzał — budynak u styli druhoj pałovy XIX st. pakidaje hniatlivaje ŭražańnie.

Praz horad za sutki prachodziać usiaho čatyry ciahniki.

Rešta admieniena. U tym liku i Minsk — Kišynioŭ. Naturalna, što, a 21-j hadzinie tam začynieny ŭsie kasy.

Pobač — u hetym ža budynku — aŭtavakzał, ale jon taksama začynieny. Praŭda, nasuprać taŭklisia adrazu niekalki taksistaŭ. Cikava, kaho jany vyłaŭlivali ŭ horadzie ź jaho minimumam narodu.

Pieršy ciahnik my pačuli ŭ 01:37 nočy. Heta byŭ Kišynioŭ — Maskva. Nastupny mieŭsia prajści tolki, a 9-j ranicy.

Hatel «Tranzitny»

Jaho adčynili pry adździaleńni mytni letam, pieradusim dla kiroŭcaŭ, što prajazdžajuć praz horad. Adviali pad haścinicu druhi pavierch — šeść dvuchmiascovych i adnamiascovy numary. Za sutki z čałavieka — 15 dalaraŭ (150 rubloŭ), žyvieš ty adzin u numary ci ŭdvoch. Ale jak zasialaješsia, a 21-j, značyć možaš žyć da 21-j hadziny nastupnaha viečara, i nijakaha dedłajna da 12-j. «Vy płacicie ž sutki, značyć cełyja sutki ŭ vašym rasparadžeńni», — rezonna tłumačyć žančyna na impravizavanym resepšnie.

Možna źniać numar na pałovu sutak, praŭda, bieź śniadanka.

U numary jość televizar. U im niedzie pad 20 kanałaŭ,

ale siarod rasijskich, ukrainskich, dvuch prydniastroŭskich — nivodnaha małdoŭskaha.

Vidać, kab nie pasiejać ziernia sumnieńnia ŭ prydniastraŭčanaŭ. Zatoje ŭłasnaje prapahandy bolš čym dastatkova, navat u navinach sportu.

Amal kožny z vystupoŭcaŭ (byli siužety pra viesłavańnie, junijorski handboł, dziciačy tenis) ličyŭ za lepšaje padkreślić pravilnuju i dalnabačnuju palityku prydniastroŭskaha kiraŭnictva ŭ halinie sportu. Biełaruskija telekanały ŭ paraŭnańni z takimi navinami sportu — uzor libieralizmu i volnaha słova. Zrešty, i sapraŭdy, naviny sportu na BT zrobleny vielmi prafiesijna: nijakich zaciahnutych siužetaŭ, paŭtoraŭ dy inš.

Usieahulnaja padazronaść

Napružyła, značnaja kolkaść «cicharoŭ» i praźmiernaja pilnaść u horadzie. Na stadyjonie pastajannyja pytańni ad achovy: «A čaho vy tudy idziacie, a navošta?» «Jak navošta, my pryjechali siudy pracavać».

Padčas treniroŭki BATE padałosia, što była praźmiernaja kolkaść rabočych, jakija staralisia lišni raz vyjści z padsobnych pamiaškańniaŭ i prasačyć, kudy ty idzieš. Pry tym, što rabočy dzień skončyŭsia — treniroŭka pačałasia, a 18-j.

Voś i kali padyšli da vakzała i pa niaviedańni pačali jaho abychodzić ź inšaha boku, apieratyŭna vyjšaŭ supracoŭnik vakzała z sabakam i dziełavita-stroha zapytaŭsia: «Kudy my idziom».

Sieŭ za razhałošvańnie dziaržtajny

Ranicaj nastupnaha dnia paśla śniadanku, što ŭvachodziŭ u apłatu za numar (try smažanyja jajki, try kavałki chleba i čaj) vybralisia ŭ horad. Vyrašyli jaho zbolšaha abśledavać — a raptam ź viečara ŭ nas pra Ciraspal skłałasia pamyłkovaje ŭražańnie.

Zajšli ŭ infarmacyjnaje ahienctva «Novyj riehion-2» — jano zarehistravanaje ŭ Jekaciarynburhu, ale maje pradstaŭnictvy. Adzin z supracoŭnikaŭ — usiaho ŭ ahienctvie ŭ Ciraspali pracavali čatyry čałavieki — siadzić ad krasavika za razhałošvańnie dziaržaŭnaj tajamnicy.

Kamu i dzie jon jaje razhałosiŭ, nieviadoma, bo suda jašče nie było.

Ale ŭtrymańnie pad vartaj pastajanna praciahvajuć, i kali budzie sud, tolki nichto nie viedaje.

Miascovyja žurnalisty byli vielmi akuratnyja ŭ svaich acenkach. Nu i my zbolšaha pra Biełaruś im raspaviadali i abmiarkoŭvali budučy futboł.

Hrošaj na vydańnie niama

Pryjazdžajučy ŭ toj ci inšy horad, kuplaju albom ci knihu pra hety horad-krainu.

U Ciraspali niemahčyma nie toje, što kupić albom ci knihu pra horad abo ahułam ab Prydniastroŭi, ale niemahčyma nabyć nabor sučasnych paštovak, nie kažučy ŭžo pra tradycyjnyja mahniciki na ladoŭniu.

Tolki ŭ muziei horada znajšli brašury i paštoŭki, vydadzienyja ŭ pačatku 1990-ch. Ciapier niama hrošaj na vydańnie.

Knihi, pryśviečanyja Prydniastroŭskamu kanfliktu, u pačatku 1990-ch, razychodzilisia jak haračyja piražki. Ciapier cikavaść da kanfliktu źmienšyłasia. Dyj Ciraspal bajavyja dziejańni nie zakranuli, hučała chiba kananada.

Sapraŭdnyja bai išli ŭ Dubasarach, Parkanach, Bienderach.

Ale mienavita ŭ Ciraspali zrobleny vialiki manumient u pamiać pra achviary kanfliktu 1990—1992 hh., naturalna, z prydniastroŭskaha boku. Supracoŭnica muzieja, što vodzić nas pa załach, ciškom kaža: «Nałamali tady droŭ z adnaho i druhoha boku, stolki narodu pakłali. Nichto nie chacieŭ sastupać praz svaje ambicyi. Vinavaty i adzin i druhi bok».

Biendery

Adpraŭlajemsia ŭ Biendery — horad na pravym bierazie Dniastra, ci nie adziny, što kantralujecca Prydniastroŭjem na tym bierazie raki (Małdova ž kantraluje šeść siołaŭ na levym bierazie).

Da 1940 h. Biendery (Cihina) byli rumynskimi, ale paśla vajny siudy pryjechała šmat rasiejcaŭ, ukraincaŭ, małdavanaŭ ź levaha bieraha. Darečy, u Bienderach — najbolšaja ŭ Małdovie supołka biełarusaŭ (miascovaje abjadnańnie naličvaje bolš za 700 čałaviek).

Ad Ciraspala da Bienderaŭ chodzić tralejbus (maršrut № 19). Jechać 15–20 chvilinaŭ. Košt — 1 rubiel 80 kapiejek. Tralejbusy — minskija. Niekali naša stalica padaryła Ciraspalu niekalki mašynaŭ. Takija — z tryma dyjahalnymi pałoskami — chadzili ŭ nas pa maršrucie №33.

Na niekatorych mašynach — nadpis «Minčanie — ciraspalčanam».

Z 19 pa 21 červienia 1992 h. u Bienderach adbyłasia znakamitaja bitva za horad, kali małdoŭskija sałdaty imknulisia ŭziać horad, jaki zajaviŭ pra svaju niezaležnaść ad Kišyniova. Bienderčanie z dapamohaj 14-j armii adbivalisia. Za try hady kanfliktu zahinuli sotni ludziej, tysiačy, kali nie dziasiatki tysiač stali biežancami.

Da hetaha času na vulicach Lenina i Pieršamajskaj, Suvorava zachavalisia damy sa śladami ad kulaŭ. Na adnoj z vulic, prosta la chodnikaŭ — mahiła zahinułaha. Svaju śmierć jon znajšoŭ 20 červienia 1992 h. Bai byli surjoznyja. Žančyna-kijaskiorka, u jakoj my spytalisia darohu, zapratestavała:

«Navošta vam heta bačyć, nam da siońnia balić».

Ale Biendery roźniacca ad Ciraspala ŭ lepšy bok. Horad vyhladaje bolš zamožnym, bolš soniečnym, utulnym. Možna navat znajści sučasnyja paštoŭki i knihu pra horad.

Pierad zachodam sonca tym ža tralejbusam viartajemsia ŭ Ciraspal. Miescy dla žurnalistaŭ na trybunach znachodziacca na VIP-trybunie. Bilet na matč kaštuje ad 2,5 da 10 dalaraŭ, VIP-kvitok — $50, siudy uvachodzić absłuhoŭvańnie ŭ bary (kańjaka Kvint tam nieźličona).

Za žurnalisckim šeraham — šerah dla miascovaj elity, pavodle trapnaj zaŭvahi Siarhieja Novikava z «Priessboła» — parthasaktyvu. Jany zastaŭlajuć uvieś svoj šerah płastykavymi stakančykami z kańjakom. Čym bližej da kanca matča, tym ich kamientaryi stanoviacca bolš ekspresiŭnymi. Apošnija try chviliny mat ź ichnaha boku ŭ dačynieńni da biełaruskich futbalistaŭ i biełarusaŭ nie ścichaje.

Finalny śvistok — i staŭleńnie ź ich boku kardynalna mianiajecca.

Jany vinšujuć nas ź pieramohaj, prapanujuć vypić za BATE (nam nielha, my pry vykanańni:)), abiacajuć pryjechać u Minsk 4 listapada.

Paśla hulni adrazu vyjazdžajem aŭtobusami ŭ aeraport Kišyniova. Toj ža KPP. Pašparty niešta doŭha nie prynosiać. Niechta žartuje: «Tolki b nie padjechali fany BATE i nie kinuli ŭ KPP fajer, inakš zaviśniem my nadoŭha».

Narešcie pryjazdžajem u aeraport. Takoje uražańnie, što rejsaŭ stolki ž, kolki ŭ minskim.

Samy papularny rejs — na Bucharest — try razy na dzień.

Narešcie zahružajemsia ŭ samalot, kamandzir ekipažu vinšuje BATE ź pieramohaj (piersanalna Siarhiejaŭ Sasnoŭskaha i Vieramko) i za 1 hadzinu 20 chvilinu dalatajem da Minska, jaki sustrakaje nas +1 hradusam ciapła. U Ciraspali ŭ sieradu było +18–20.

Byvaj, Prydniastroŭje! Kraina, dzie nie rekamiendujecca hulać pa vulicach z fotaaparatam i, kryj boža, zdymać budynki dziaržustanoŭ, vakzała,

bo možna narvacca na cikavaść supracoŭnikaŭ milicyi i dziaržsłužbaŭ. Nie rekamiendujecca zdymać budynki MUS i miascovaha KDB.

Bolšaść prydniastroŭčanaŭ majuć rasijskaje, ukrainskaje ci małdoŭskaje hramadzianstva. Bo navat u «bratniaj Rasii», hramadzianstva PMR niavažnaje.

Małdova niadaŭna była pryznanaja spravazdačaj Global Wealth samaj biednaj krainaj Jeŭropy.

Siaredni pamier dachodu žychara Małdovy składaje 2,5 tys. dalaraŭ (va Ukrainie — 2 700, Biełarusi — 6 tys., Rasii — 10 tys., u Vienhryi — 12 tys.). Praŭda, zhodna sa spravazdačaj banka za apošnija 10 hadoŭ siaredni žychar Małdovy pavialičyŭ svaje bahaćci ŭ 4 razy.

Prydniastroŭje vyhladaje jašče bolš biadniejšym, čym Małdova.

Tut mała ludziej z mabilnikami na vulicach, u tralejbusie na Biendery tak nichto pa telefonie nie zahavaryŭ.

Kišynioŭskaja presa piša, što z 730 tys. žycharoŭ PMR pa stanie na 1990 h., zastalisia 380 tys. Astatnija biahuć, choć u nie našmat bahaciejšuju Ukrainu. Siaredni zarobak u Prydniastroŭi — -150-200 dalaraŭ.

Za košt čaho vyžyvaje kraina? Za košt subsicyj z boku Rasii, tut dziejničaje adzialeńnie «Adzinaj Rasii», a taksama nizkich — kali naohuł takija jość — mytaŭ. Zhadany vyšej žurnalist z «Novaha rehijona» raskazaŭ, što vielmi šmat mašyn z prydniastroŭskimi numarami jeździć pa Kijevie. Tańniej kupić i aformić mašynu ŭ Ciraspali, dzie ceńnik u paŭtara-dva razy mienšy. Dyj bienzin tut u paŭtara razy tańniejšy, čym u Kišyniovie. Tak, 98-y kaštuje mienš, čym dalar (9,90 prydniastroŭskich rubloŭ).

Respublika tak i zastałasia ŭ kancy 1980-ch, a kiraŭnictva prykładaje vysiłki, kab hetuju ŭładu nie stracić.

Pa-małdaŭsku i ŭ anhlijskim varyjancie Prydniastroŭje - heta Tranśnistryja. Vielmi trapnaje značeńnie, kraina tak i zastyła ŭ transie i pierabyvaje ŭ im užo 20 hadoŭ.

***

Aŭtar dziakuje FK «BATE» za dapamohu ŭ stvareńni materyjała.

Aleh Hardzijenka, Kišynioŭ - Ciraspal - Minsk

Chočaš padzialicca važnaj infarmacyjaj ananimna i kanfidencyjna? Pišycie redaktaru «Našaj Nivy» ŭ TH