Dumki pra aŭtanomiju Paleśsia — 3: palešukam treba samaarhanizoŭvacca

(Zakančeńnie. Pačatak u artykułach «Dumki pra aŭtanomiju Paleśsia: dzie miaža pamiž biełarusami i ŭkraincami?" i «Dumki pra aŭtanomiju Paleśsia-2: čamu palešuki nie zrabilisia nacyjaj?«)

Dyskutujučy pra histaryčnuju prynaležnaść Bieraściejščyny nieabchodna adznačyć, što ź siarednich viakoŭ

Zachodniaje Paleśsie bolšuju častku histaryčnaha šlachu prajšła razam ź Biełaruśsiu, a nie z Ukrainaju.

Miascovym hierbam spradvieku była miascovaja viersija «Pahoni» — hetaksama, jak i ŭ inšych biełaruskich ziamiel — vajvodzstvaŭ Vialikaha kniastva Litoŭskaha.

Paleščuki tradycyjna byli paddanymi adnaho dziaržaŭnaha ŭtvareńnia z astatnimi biełarusami, i siońnia jany (my) takaja ž składovaja častka biełaruskaj palityčnaj nacyi, jak i polskakulturnyja haradzienskija litviny, jakija identyfikujuć siabie ŭ jakaści biełaruskich palakaŭ.

Bieraściejcy zaniali zaŭvažnaje miesca siarod biełaruskaj kulturnaj i palityčnaj elity — pryčym u tym liku siarod biełaruskamoŭnych nacyjanalnych dziejačaŭ, ad Vasila Siomuchi da dynastyi Viačorak.

U kancy 80-ch u Biełarusi źjaviŭsia ruch paleskich aŭtanamistaŭ pad kiraŭnictvam pradprymalnika Mikoły Šelahoviča. Ruch vydavaŭ hazietu «Zbudińnie», pravodziŭ kulturnickija imprezy i pazicyjanavaŭ paleščukoŭ jak ci to jašče adzin słavianski, ci to jašče adzin bałcki narod.

Paśla prychodu Łukašenki da ŭłady paleski ruch raptoŭna i biesśladoŭna źnik, a Šelahovič źjechaŭ u Rasiju. Kanśpirałahičnaja fantazija moža pastavić toj paleski sieparatyzm u adzin šerah z paŭstałymi na ruinach SSSR sieparatyzmami ŭ Prydniastroŭi, Krymie, Zakarpaćci, Abchazii z Paŭdniovaj Asietyjaj dy Karabachu. Tyja sieparatyzmy asłablali adpaviednyja postsavieckija krainy i dapamahali na miescach umacavańniu ŭpłyva Rasii — patreba čaho ŭ Biełarusi źnikła z prychodam Łukašenki da ŭłady.

Fantazija fantazijaj, ale heta nie kasuje faktu

abjektyŭnaj najaŭnaści «paleskaha pytańnia» i patreby samavyznačeńnia paleščukoŭ, bolš arhanizavanaj padtrymki miascovych dyjalektaŭ i tradycyj.

Kali b pierad biełaruskaj hramadzianskaj supolnaściu nie stajali kudy bolš vostryja pytańni, možna było b havaryć pra patrebu hurtavańnia i samaarhanizacyi paleskaj mienšaści, pra jaje 

samaasensavańnie ŭ jakaści, chutčej za ŭsio, ŭkrainskamoŭnych biełarusaŭ — pa anałohii z hałandskamoŭnymi fłamandcami ŭ Bielhii ci frankamoŭnymi kviebiekcami ŭ Kanadzie.

Toje ž samaje varta skazać i pra aktyŭnaść inšych tradycyjnych etničnych mienšaściaŭ Biełarusi — tataraŭ, habrejaŭ i palakaŭ, ź jakich tolki apošnija, majučy za svajoj śpinoj padtrymku polskaj dziaržavy, prajaŭlajuć dastatkovuju aktyŭnaść.

Toje ž samaje možna kazać i prosta pra biełaruskija rehijanalnyja supolnaści — i tut nie mahu nie pryvieści vydatny prykład rehijanalizma Navahradčyny, jaki prasoŭvaje historyk Kiryła Karluk u svaim błohu: http://datcanin.livejournal.com/ , albo dziejnaść u hetym kirunku historyka i kulinara Alesia Biełaha.

Prykra, što na fonie pieramahajučaj urbanizacyi i rusifikacyi havaryć pra kulturnuju admietnaść Paleśsia (jak i inšych rehijonaŭ) možna z umoŭnaściu, jakaja raście z kožnym hodam. UNESCO ŭniesła paleskuju movu ŭ śpis «słabych» (vulnerable), razam ź biełaruskaju.

Litaraturnaja biełaruščyna, nie hledziačy na akupanckuju palityku ŭłady ŭ dačynieńni da jaje, maje šerah ahulnanacyjanalnych ŚMI, maje jakasnych biełaruskamoŭnych muzykaŭ, maje mocnuju haradskuju biełaruskamoŭnuju subkulturu. Paleščuki ničoha hetaha nie majuć. Było b dobra, kali b mieli.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0