Pra sudovyja spravy Zafiei Suljanovaj i Siarhieja Kavalenki piša Natałka Babina.
Kali čytała pra sudovy praces nad Siarhiejem Kavalenkam, uspomniła pra inšy sudovy praces, jaki taksama prachodziŭ u Viciebskaj, sučasnaj movaj kažučy, vobłaści.
U vioscy Mahuny Pastaŭskaha rajona. Sudzili viedźmakoŭ — Zafieju Suljanovu, jaje syna Hasiula i susieda Tumela. Čatyrysta hadoŭ tamu sprava adbyvałasia, u 1615 hodzie.
U mai taho hoda zdaryŭsia ŭ vioscy Mahuny pamorak — padochła mnoha bydła. Vojt Urban zapadozryŭ, što vinavatyja ŭ hetym čaraŭniki, a mienavita Zafieja Jurhielova Suljanova i syn jaje Hasiul. Starasta vyklikaŭ voznaha (śledčaha, našaj movaj) Načkoŭskaha z Brasłava. A toj, pryjechaŭšy, ahledzieŭšysia i zrazumieŭšy, što sprava budzie niaprostaj, u toj ža dzień vyklikaŭ u Mahuny «ludziej zacnych» (to bok pavažanych): dryśviackaha starastu, dzisienskaha padstarastu, brasłaŭskaha ŭradnika, navakolnych panoŭ i «inšych niamała ludziej dobrych», kab dapamahli ŭčynić spraviadlivaść...
Sabrałasia vioska, pryviali «čaraŭnikoŭ». Biedaki-abvinavačanyja spačatku ŭsio admaŭlali, a kab advieści ad siabie padazreńni, nahadali: a voś u našaha susieda, Tumela Paŭłaviča Daradundenasa, rod zdaŭna čaraŭnictvam zajmaŭsia i tryccać jahonych rodzičaŭ pakaranyja za čaraŭnictva. Pačałasia svarka. Tumel hety biedny Paŭłavič z natoŭpu sprabavaŭ baranicca, ale biezvynikova.
Kali patonuć — česnyja ludzi, kali nie — źviazanyja, značyć, z djabłam. Skazana — zroblena: viaskoŭcy sabrali čaŭny, vypłyli na siaredzinu voziera i «na vadzie ŭsich traich (padsudnych) paviazaŭšy, pa adnym puščali (u vadu) pa dva razy». Tyja «tanuć nie chacieli», i takim čynam viaskoŭcy daviedalisia, što ŭsie troje vinnyja.Viaskoŭcy vyrašyli ŭsich traich padazravanych u čaraŭnictvie pravieryć daskanałym sposabam, jaki ŭ toj čas časta praktykavaŭsia: kinuć źviazanymi ŭ voziera.
«Hodnyja spaleńnia na ahni, nie miłavać nivodnaha!» — zakryčali viaskoŭcy. Tak pisaŭ śledčy Načkoŭski.
Ale, peŭna, znajšlisia ŭsio ž ludzi, jakija sumniavalisia ŭ pravilnaści vyraku. I było vyrašana jašče raz pravieryć. Ale ciapier užo nie tak «čaraŭnikoŭ», jak mietad ich vyjaŭleńnia. Viaskoŭcy vybrali siarod siabie čałavieka, sumlennaść jakoha nie vyklikała pytańniaŭ, — niekaha Januša Paškiena. Jaho źviazali, jak padsudnych, kinuli ŭ voziera, i toj adrazu ž pajšoŭ na dno. Pryčym, jak piša vozny Načkoŭski, «byŭ doŭha ŭ vadzie na dnie, až ledź uratavali». Paśla takoha krasamoŭnaha dokazu ŭsie ŭpeŭnilisia, što tyja troje sapraŭdy vinavatyja ŭ čaradziejstvie. Tut ža vybrali čałavieka, jakoha pasłali pa «mistra kata».
Abvinavačanych pasadzili ŭ astroh. Što tam u tym astrozie było, Načkoŭski nie piša, tolki piša, što Zafieja paśla adsiedki dabravolna pryznałasia, što truciła susiedskaje bydła i pasyłała trucić bydła na dalniaje pasaviska syna Hasiula, a čary dla hetaha ŭ vyhladzie kanaplanaha siemieni atrymała ad susieda Tumela…
A syn Hasiul nie staŭ čakać, što budzie dalej, i źbieh z astroha. Tolki praz dva dni jaho złavili, kali spaŭ na poli, i znoŭ viarnuli «na łancuh».
Tut prybyŭ kat. I viaskoŭcy adnahałosna — nie zabyvaje padkreślivać śledčy Načkoŭski — «hołasam vialikim zakryčali», što treba pahanych čaraŭnikoŭ spalić.
Na viaskovym placy zapalili vohnišča. I spalili ŭsich «čaraŭnikoŭ» pa čarzie.Spačatku — Zafieju. Potym pryviazali da drabiny rukami i nahami Hasiula, i jon, pakul nie achapiŭ jaho ahoń, usio kryčaŭ, što toj Tumel — vialiki čaraŭnik, a jany z matkaj z-za jaho nievinavatyja hinuć. Połymia aharnuła chłopca, a jon usio kryčaŭ pra svaju z matkaj nievinavataść i «Tumelija taho tak i nie apraŭdaŭ».
Potym hetak ža pryviazali da drabinaŭ treciaha «čaradzieja». «A toj Tumel, — zaŭvažaje vozny, — nikoha nie vinavaciŭ i nie apraŭdvaŭ, usio tolki maŭčaŭ»…
I ciapier staić taja vioska Mahuny. U 2001 tam było 103 dvary, 272 žychary. U Mahunach znachodzicca centr sielsavieta, kałhas imia Kirava, bazavaja škoła, kłub, biblijateka, fielčarska-akušerski punkt, adździaleńnie suviazi, krama.
I žyvuć u vioscy ludzi z proźviščami Urbanojć (utvoranym ad imieni Urban, mahčyma, taho samaha vojta), Tumul i Tumiel, Hasiul…
I staić niepadalok horad Viciebsk, i žyvuć tam Kavalenki, Žuki, Łutavy…I sudovyja pracesy stali nie mienš cikavymi. Čytajučy pra praces Kavalenki, padumała: jak prahres, tak i rehres za hetyja 400 hadoŭ, jak kažuć, navidavoku. Prahres: sučasnych «viedźmakoŭ» u voziera nie kidajuć, na vohniščy nie palać. Rehres: nie narod, vioska, sudziać, a sudzić adzin čałaviek, naniaty nie narodam, a peŭnaj uładnaj hrupoŭkaj. Nu i vynik: tady sudździ byli nievukami, siońnia jany vykonvajuć ustanoŭki vykanaŭčaj ułady.
Dyk čym mahu ja dapamahčy niespraviadliva asudžanamu Siarhieju Kavalenku?Vyviešu naš ściah, jaki i ja pavažaju i šanuju. Mnie, kaniečnie, užo 45 hadoŭ, spryt nie toj, ale kali mahła zaleźci na vodanapornuju viežu, kab źniać durnoha kata, to zmahu zaleźci, i kab ściah vyviesić. Tolki, kali łaska, darahija voznyja i inšyja zacnyja ludzi, nie kidajcie mianie potym u ciarnovyja kusty — vy ž pamiatajecie ź dziacinstva, ciarnovyja kusty — rodny dom dla trusikaŭ, viedźmakoŭ, a taksama ŭsich byłych i budučych partyzanaŭ.
* * *
Natałka Babina. Piśmieńnica. Aŭtar ramana «Rybin horad». Žyvie ŭ Ždanovičach kala Mienska.
Piać faktaŭ pra Natallu Piatkievič — samuju ŭpłyvovuju čynoŭnicu Biełarusi da źjaŭleńnia Kačanavaj i Ejsmant26
Kamientary