Unikum vystavy -- partretnaja halereja rodu
Hierb «Lis»
Sihnatura vialikaha kniazia Lva Sapiehi
U Vilni ŭ pałacy Chadkievičaŭ (Litoŭskaja mastackaja halereja) na vulicy Vialikaj, 4 (Didћiojo, 4) da 20 maja pracuje maštabnaja vystava «Sapiehi — dziaržaŭnyja dziejačy, miecenaty i kalekcyjaniery».
Značnaść Sapiehaŭ u historyi Vialikaha Kniastva Litoŭskaha ciažka pieraacanić: 51 ź ich zajmaŭ najvyšejšyja pasady. Troje byli biskupami, 30 — sienatarami, 5 — hietmanami, 6 — kanclerami i padkanclerami...
Sapiehi prajšli šlach ad bajaraŭ-rusinaŭ da kniazioŭ Śviatoj Rymskaj impieryi;ad drobnych ziemleŭłaśnikaŭ da najbujniejšych łatyfundystaŭ; ad abaroncaŭ pravasłaŭnaj viery da ŭśviadomlenych pratestantaŭ i haračych katalikoŭ; ad bajaraŭ na pieryfieryi Jeŭropy da hramadzianaŭ śvietu.
Sapiehaŭskaj vystavaj Litva pakazała, jak takija rečy treba rabić. Čaho varty 544-staronkavy katałoh-falijant ź pieralikam ekspanataŭ i hruntoŭnaj daviedkaj pra kožny.
Ekspanaty ž — rarytetnyja rečy i mebla z pałacavych interjeraŭ Sapiehaŭ, knihi ich biblijateki, dakumienty, vydańni Statuta 1588, jaki skłaŭ słynny kancler Leŭ Sapieha.
Darečy, letaś Nacyjanalnaja biblijateka Biełarusi ŭ supracoŭnictvie z Rasijskaj nacyjanalnaj biblijatekaj (RNB) vypuściła kampakt-dysk «Sapiehijana: knihazbor rodu Sapiehaŭ» — z katałoham knižak sapiehaŭskaj biblijateki, adnoj z najbolšych u VKŁ, i kopijami kaštoŭnych vydańniaŭ. Pra kampakt-dysk na vystavie źviestak niama — adčuvajecca, što biełaruski bok nie braŭ udziełu ŭ jaje arhanizacyi.
Ale Biełaruś niepaźbiežna tam prysutničaje. Najpierš — u panaramnych zdymkach chramaŭ, fundavanych Sapiehami, i ich rezidencyjaŭ:zamkaŭ u Starym Bychavie, Halšanach, Dziarečynie, klaštaraŭ kartuzaŭ u Biarozie i karmielitaŭ u Białyničach, pałaca ŭ Ružanach, jezuickaha kalehiuma ŭ Oršy, carkvy Sv. Trojcy ŭ Čarei, kaścioła Sv. Andreja ŭ Słonimie...
Sapraŭdny unikum vystavy — partretnaja halereja rodu. Usie 72 partrety — ad Hiedymina i lehiendarnaha Sunihajły-Siamiona — pryviezienyja ŭ Vilniu z Krakava. Barakalnaja kalekcyja partretaŭ — vieličnaje vidovišča.
Vystava adbyvajecca pad hanarovym patranatam kniazia Michała Sapiehi, jaki žyvie ŭ Bielhii. Na adkryćci kniaź adznačyŭ, što pakidaje historykam acenku palityčnaj dziejnaści Sapiehaŭ: «Ja ŭśviedamlaju, što hetaja acenka nie zaŭždy budzie karysnaj». Ale paśla Sapiehaŭ zastałasia i bahataja kulturnaja spadčyna, jakoj mohuć hanarycca narody VKŁ i Rečy Paspalitaj.
***
Hierb «Lis»
U XVII—XVIII stst., padčas supraćstajańnia z Radziviłami, byŭ składzieny lehiendarny radavod Sapiehaŭ. Nibyta pad imiem Siamion chryściŭsia trocki kaštalan Sunihajła, unuk kniazia Narymonta Hiedyminaviča. Daśledavańni hetaha nie paćviardžajuć. Polski historyk Uładzisłaŭ Siamkovič dapuskaŭ, što Sunihajłavičy, jakija karystalisia hierbam «Lis», u 1434 pryniali ŭ hierbavaje bractva Sapiehaŭ.
Hierb «Lis» — dvojčy pierakryžavanaja srebnaja strała ŭ čyrvonym poli. «Lisam» jon zaviecca, bo klajnot (hieraldyčnaje zaviaršeńnie šlema) u kłasičnym varyjancie hierba — pałova lisicy. Apisańnie hierba stała rodavym devizam Sapiehaŭ: «Kryž aznačaje cnotu, a strała — pieramohu...»
Radavod ad pisara Siamiona
Rod Sapiehaŭ — sa Smalenščyny. Pieršym z Sapiehaŭ viadomy Siamion, jaki ŭ 1440-ja byŭ pisaram Kazimira Jahajłaviča. U vojnach z Maskvoju ŭ 1500—1503 i 1512—1522 VKŁ straciła terytoryi, dzie znachodziłasia majomaść bajaraŭ Sapiehaŭ, — Jelniu, Haradzišča, Apakaŭ. Ale Sapiehi prydbali praz słužbu i ŭdałyja šluby novyja ŭładańni. Syny Siamiona Bahdan i Ivan — pačynalniki hałoŭnych linij rodu: starejšaj Čarejskaj—Ružanskaj i małodšaj Kodzienskaj. Nazvy pajšli ad hałoŭnych uładańniaŭ — Čarei pad Čašnikami, Ružanaŭ pad Słonimam dy Kodnia na Bieraściejščynie (siońnia ŭ Polščy).
