Heta padavałasia fantastykaj čverć stahodździa tamu. U Połacku buduć adnoŭlenyja Pakroŭskaja carkva dy sabor Uzvyšeńnia Śviatoha Kryža, ad jakich lažali tolki hurby druzu? Zapracujuć unijacki manastyr i staravierskaja śviatynia? Ale Połack viarnuŭsia ź lehiendy, dziakujučy dziejnaści takich asob, jak Uładzimir Arłoŭ, Lera Som, Vinceś Mudroŭ, Aleś Arkuš, Siaržuk Cimochaŭ, što jašče ŭ 1980-ja zdoleli ŭdychnuć žyćcio ŭ vobrazy zdavionščyny. Ich mary i słovy siońnia supali z ambicyjami ŭładaŭ Połacka i Viciebščyny. Praŭda, amal nichto z tych adradžencaŭ nie byŭ zaprošany na ŭračystaści z nahody 1150-hodździa Połacka...
Da jubileju, jaki śviatkavaŭsia sioleta, zroblenyja vialikija raboty. Jakimi pomnikami ŭzbahaciŭsia Połack?
«Dom Piatra I», u jakim car moža i byŭ
Adrestaŭravany «dom Piatra I» — muravanka na byłoj Nižnie-Pakroŭskaj vulicy, pabudavanaj u 1694 pobač z Bohajaŭlenskim manastyrom. Lehiendu pra toje, što mienavita ŭ tym damku spyniaŭsia rasiejski car, vydumali ŭ saviecki čas, kab uratavać kamianicu ad razbureńnia. Piotr I načavaŭ u manastyry. Padčas restaŭracyi była zroblena kopija staraśvieckich raźblonych dźviarej, a aryhinalnyja pieradali ŭ muziej, što tamsama i mieścicca.
27-mietrovaja jezuickaja studnia
Adnoŭlenyja i fasady budynkaŭ byłoha jezuickaha kalehiuma (siońnia tam univiersitet). Choć da skančeńnia restaŭracyi hetaha najvažniejšaha abjekta jašče daloka. Da jubileju archieołahi raskapali na padvorku klaštarnuju studniu, viedamuju pa staradaŭnich vyjavach. Zrabili jaje rasčystku na 27 (ź dzieviacipaviarchovy hmach!) mietraŭ. Na samym dnie, siarod inšych archieałahičnych cikavostak, byli vyjaŭlenyja aryhinalnyja, jašče jezuickich časoŭ, kraty, na jakija macavalisia prystasavańni dla padjomu vady.
Miemaryjał achviaram 1812-ha
Dobraŭparadkavanaja terytoryja vakoł miemaryjała-abieliska ŭ pamiać vajny 1812 (stvorany pavodle prajekta architektara Antonia Adamini ŭ 1850, jon byŭ źniščany ŭ 1932). Choć adnaŭleńnie hetaha pomnika impierskaha času vyklikaje nieadnaznačnuju reakcyju, architektar Vadzim Hlińnik navukovy kiraŭnik abjekta «Histaryčny centr Połacka», ličyć, što adnaŭleńnie abieliska — jašče adzin krok da desavietyzacyi hramadstva. Bo manumient byŭ pastaŭleny usim vajaram i achviaram 1812 hoda. Dyj stvorany jon byŭ na najvyšejšym mastackim uzroŭni, a siońnia, dakładna ŭznoŭleny, upryhožyŭ staraśvieckuju płošču, zrabiŭsia jaje daminantaj (raniej daminavaŭ pomnik savieckim voinam — «NN»).
Na čarzie — dva sabory
U hienpłan Połacka ŭniesienaje adnaŭleńnie sabora Śviatoha Stafana. Dziela hetaha daviadziecca zrujnavać saviecki dzieviacipaviarchovik, zvany ŭ narodzie «dom z vušami». U bližejšy čas archieołahi rasčyściać i adkryjuć dla ahladu častku muroŭ sabora, što znachodziacca pad hazonam na płoščy.
U Hienieralny płan raźvićcia Połacka zakładzieny i prajekt uznaŭleńnia kaścioła śviatoha Daminika z klaštaram. Spravu ličać vyrašanaj. U im źbirajucca źmiaścić teatr, budaŭnictva jakoha było zapłanavana koliś.
Adnaŭlać zrujnavany za carom kaścioł Śviatoha Antonija, što byŭ pry acalełym dasiońnia klaštary franciškanaŭ, płanaŭ pakul niama. Ale, jak padkreślivaŭ šmatkroć Vadzim Hlińnik, niejak uznavić abrys kaścioła varta — jon nadaŭ by vyraznaść panaramie staražytnaha miesta nad Dźvinoju. To bok, i nastupnamu pakaleńniu architektaraŭ i restaŭrataŭ, tearetykam i praktykam, tut chopić pracy…
Pałata stanie paŭnavodnaj
Vyrašanaje i pytańnie ŭznaŭleńnia hmachu bazyljanskaha klaštara la Safii. Hetamu paspryjała rašeńnie miascovych uładaŭ i asabista staršyni Połackaha harvykankama Alaksandra Paźniaka aktyŭna raźvivać turyzm. Rečyšča Pałaty zrobiać prydatnym dla čaŭnoŭ. Hrupa ekśpiertaŭ na čale z Vadzimam Hlińnikam i navapołackaja hrupa «Mastakservis» na čale ź Iharam Rudeniem raspracavali kancepcyju rehienieracyi staradaŭniaha horada. Ich prajekty zaćvierdžanyja na dziaržaŭnym uzroŭni hetymi dniami. Heta — rasčystka i dobraŭparadkavańnie Pałaty, z adnaŭleńniem stavoŭ, padjomam uzroŭniu vady, stvareńniem nabiarežnych, uznaŭleńniem histaryčnaj infrastruktury ad vuścia da manastyra: z młynami, mastami i kaplicami, łakalizacyjaj histaryčnych mohiłak. Heta — daviaršeńnie restaŭracyi Spasa-Jeŭfrasińnieŭskaha manastyra i prylehłaj da jaho terytoryi. Heta — uparadkavańnie Vierchniaha zamka... Niekatoryja raboty ŭžo viaducca. U vypadku Połacka my majem ščaślivy vypadak, kali pamknieńni restaŭrataraŭ i ŭładaŭ supali.
Uvaha — levy bierah!
Na žal, podych adnaŭleńnia pakul nie adčuvajecca na levym bierazie Dźviny. Pa-za ŭvahaju ŭ jubilejny hod zastaniecca i klaštar biernardynaŭ z ruinami kaścioła Maci Božaj Maryi Niabiesnaj, i terytoryja kolišniaha Bielčyckaha manastyra… Ale, badaj, nienadoŭha. Hledziačy na toje, nakolki źmianiŭsia staražytny Połack za apošniuju čverć stahodździa, užo nie padajecca takim fantastyčnym i jaho ŭvaskrašeńnie poŭnaje… Jak i ŭsiaho našaha kraju.
