Ci byŭ preventyŭny pieraśled palityčnych aktyvistaŭ napiaredadni 25 sakavika pačatkam novaj palityki ŭłady adnosna apazycyi? Čamu ciapier, praz hod paśla spravaŭ Źmitra Daškieviča i siabroŭ «Partnerstva», zaviedziena novaja sprava ab udziele ŭ niezarehistravanaj arhanizacyi? Čamu ŭłada dziejničaje tak, nibyta revalucyja ŭžo na parozie?
Na hetyja pytańni ahladalnika Jurja Drakachrusta ŭ «Praskim akcencie» razvažajuć pravaabaronca Aleś Bialacki, šef‑redaktar hazety «Naša Niva» Andrej Dyńko i karespandentka radyjo «Svaboda» Luboŭ Łuniova.
25 Sakavika
Drakachrust: «Napiaredadni śviatkavańnia Dnia Voli pa ŭsioj krainie prakaciłasia chvala zapałochvańniaŭ i preventyŭnych aryštaŭ – razmova idzie pra dziasiatki ludziej. U čym sens hetaj novaj taktyki ŭładaŭ: ci heta scenar ad hoc, kab praduchilić masavaść akcyi 25 sakavika, ci heta novaja stratehija staŭleńnia da apazycyi (jak letaś skazaŭ Łukašenka, «paśla vybaraŭ raniejšaj apazycyi nia budzie»)? Luboŭ Łuniova, jak vy ličycie?»
Łuniova: «Ja liču, što heta prosta praces, jaki jašče nie spyniŭsia. Jany pačali heta rabić letaś, kali byli taksama preventyŭnyja zatrymańni napiaredadni vybaraŭ. Ciapierašniaja sytuacyja vielmi nahadvaje tuju, jakaja była letaś – iduć preventyŭnyja zatrymańni, iduć pakazalnyja pieratrusy, kali zaprašajuć usich susiedziaŭ, padjaždžajuć aŭtazaki da padjezdu, kab bačyli ludzi navat z susiednich damoŭ.
Ale ja dumaju, što ŭłady ciapier pavinny znajści novyja padychody, tamu što takaja palityka siabie nie apraŭdvaje. Napiaredadni 25 sakavika było zatrymana šmat aktyvistaŭ, a ludzi ŭsio ž vyjšli na vulicy. Mahčyma, da vosieni ŭłady ŭsio ž źmieniać taktyku, mahčyma, heta buduć nie preventyŭnyja aryšty i pieratrusy i nie zvalnieńni z pracy, a niešta inšaje. Heta mohuć być novyja kryminalnyja spravy, ale vyhladaje, što takaja taktyka ŭžo siabie vyčarpała».
Drakachrust: «Andrej Dyńko, a jak by vy adkazali na hetaje pytańnie: chvala zapałochvańnia i preventyŭnych aryštaŭ napiaredadni 25 sakavika – heta sproba praduchilić masavaść na Dzień Voli ci heta taja rečaisnaść, u jakoj daviadziecca žyć i nadalej?»
«Źniščeńnie apazycyi bačycca im niebiaśpiečnym, jano mahło b spravakavać niejkija nieadekvatnyja adkazy, akty adčaju, čaho jany vielmi bajacca».
Dyńko: «Taktyka ŭładaŭ – nia źniščyć apazycyju, a demaralizavać jaje, izalavać ad hramadztva. Źniščeńnie apazycyi bačycca im niebiaśpiečnym, jano mahło b spravakavać niejkija nieadekvatnyja adkazy, akty adčaju, čaho jany vielmi bajacca – jano im niavyhadnaje. Jany chočuć zahnać apazycyju ŭ svojeasablivaje hieta, dzie jana jašče peŭny čas imitavała b svaju dziejnaść.
Kali b ułada ničoha nie rabiła da 25 sakavika, to vyjšli b 20 tysiač čałaviek. A heta nadało b apazycyi natchnieńnia, dazvoliła zajavić ab sabie šyrej. Pakolki ŭłada nia myślić katehoryjami adnaho dnia ci adnaho hodu, jana choča stvaryć idealnuju dyktaturu, jakaja b doŭžyłasia stolki, kolki taho budzie chacieć kiroŭčaja hrupa».
Drakachrust: «Aleś Bialacki, Luboŭ Łuniova kazała, što preventyŭnyja akcyi byli i letaś. Ale ž jany byli nia kožny dzień, naprykład, u śniežni ci studzieni takoj tatalnaj «začystki» nie było, jana była pierad 25 sakavika. Dyk ciapierašniaja kampanija budzie praciahvacca ŭvieś čas ci budzie paŭza da nastupnaha «času Č»?»
Bialacki: «My nazirajem chvalu takich internavańniaŭ – my ich tak nazyvajem, bo ŭsie hetyja zatrymańni adbyvajucca na padstavie śmiešnych, nadumanych pryčyn. Heta ŭžo treciaja chvala na praciahu apošniaha hodu: byli vybary prezydenckija, kali pierad imi było zatrymana bolš za 100 asobaŭ, byli vybary ŭ miascovyja saviety, kali taksama było aryštavana niekalki dziasiatkaŭ čałaviek, i voś ciapier napiaredadni 25 sakavika my ŭbačyli toje samaje.
Tamu ničoha novaha tut niama, heta ŭžo aprabavanaja na troch kampanijach miera strymańnia hramadzkaj aktyŭnaści, miera, jakuju jany ŭžyvajuć časam i niedarečy, tamu što jašče pierad akcyjaj 25 sakavika pa ahulnym nastroi hramadztva było vidać, što hetaja akcyja nia moža być pierałomnaj. Tym nia mienš było abvieščana «štarmavoje papiaredžańnie» pa ŭsich represiŭnych strukturach ułady i jany napoŭnicu vykarystali svaje metady.
Ale treba skazać, što ciapier i aktyvisty byli bolš abačlivyja, šmat chto schavaŭsia i «dažyŭ» da 25 sakavika, kab u Dzień Voli paŭdzielničać u hetaj akcyi».
Sprava «Maładoha frontu»
Drakachrust: «Aleś skazaŭ pra «śmiešnyja i nadumanyja» pryčyny zatrymańniaŭ. Jany apošnim časam nie zaŭsiody byli śmiešnyja i nie zaŭsiody mieli vynikam tolki aryšt ci štraf.
Na hetym tydni adbyŭsia novy etap kryminalnaj spravy «Maładoha frontu» – uśled za Źmitrom Fiedarukom i Aleham Korbanam abvinavačańnie va ŭdziele ŭ dziejnaści niezarehistravanaj arhanizacyi vystaŭlenaje Naście Pałažancy, Alaksieju Janušeŭskamu i Barysu Hareckamu.
Nahadaju, što letaś pa tym ža abvinavačańni byli aryštavanyja i asudžanyja čaćviora siabroŭ niezarehistravanaj arhanizacyi «Partnerstva», a taksama siabra «Maładoha frontu» Źmicier Daškievič. Potym – paŭza: hety artykuł, uviedzieny ŭ Kryminalny kodeks pry kancy 2005 hodu, nibyta «zasnuŭ». A ciapier «pračnuŭsia» znoŭ. Čamu? Andrej Dyńko, jakoje vaša tłumačeńnie?»
«Čarhovy praces suprać «Maładoha Frontu» – heta sprava z toj ža seryi, što i pieravod historyi na rasiejskuju movu ci čystka prahramaŭ pa litaratury».
Dyńko: «Heta taksama častka daŭžejšaj stratehii, raźličanaj na toje, kab urešcie pazbavić krainu apazycyi, pazbavić alternatyŭnaj tradycyi. Čarhovy praces suprać «Maładoha frontu» – heta sprava z toj ža seryi, što i pieravod historyi na rasiejskuju movu ci čystka prahramaŭ pa litaratury. Heta reakcyja na zachavańnie i ŭzmacnieńnie vyzvalenčych nastrojaŭ siarod moładzi. My viedajem, što ŭ mnohich škołach moładź cełymi klasami admaŭlajecca ŭstupać u BRSM, admaŭlajecca brać udzieł u idealahičnych mierapryjemstvach.
«Małady front» nie zharnuŭ aktyŭnaści, i heta raźjušvaje ŭłady. Jany b chacieli, kab minimalnyja miery zapałochvańnia pryvodzili da taho, što ludzi b raźbiahalisia.
Mianie vielmi ŭraziła, što, kali była sprava Daškieviča, jaho vielmi lohka vypuścili z krainy ŭ Ameryku ź jaŭnym namiokam, što zastańsia ty tam, chłopča, i ŭsio budzie spakojna. A jon nie zastaŭsia, jon viarnuŭsia. Jany dumali, što hety prysud zapałochaje, a ŭbačyli, što arhanizacyja navat pašyryła šerahi, stała vykarystoŭvać novyja metady dziejnaści».
Drakachrust: «Aleś, a čym vy možacie patłumačyć takoje selektyŭnaje dziejańnie hetych novych zakonaŭ?»
Bialacki: «Kantora» piša svaje analityčnyja daviedki, na padstavie jakich i ŭžyvajucca hety 193 artykuł Kryminalnaha kodeksu. Ja zhodny z Andrejem, što ŭłady reahujuć bolš aktyŭna na moładzievyja arhanizacyi, jakija mohuć paŭdzielničać u vizualnych, bačnych akcyjach, demanstracyjach, pikietach i h.d. Takim čynam «Małady front» i traplaje pad katok.
Pieršy taki ŭdar pa arhanizacyi byŭ naniesieny letaś, kali byli aryštavanyja Źmicier Daškievič i Artur Fińkievič. Pahladzieli – arhanizacyja žyvie, značyć, treba pašyryć koła, i ciapier my bačym, što ŭžo nia dźvie, a šeść asobaŭ pryciahnutyja da kryminalnaj adkaznaści, a taksama dziasiatki dapytanych pa ŭsioj krainie.
Heta artykuł – «śpiačy» ci «nia śpiačy» – pracuje, pryčym hetyja raźbirańni iduć miesiacami.
Ja dumaju, što ŭłady buduć imknucca jak najchutčej pravieści hety praces, kab neŭtralizavać hetuju moładzievuju arhanizacyju».
«Samaje niebiaśpiečnaje ŭ ich dla ŭłady – heta toje, što jany idejnyja».
Łuniova: «Mahčyma, vy pamiatajecie, što padčas letašnich padziejaŭ pradstaŭniki ruchu «Zubr» abviaścili ab rospusku svajoj arhanizacyi. I pa sutnaści «Małady front» zastaŭsia adzinaj moładzievaj arhanizacyjaj na hetym poli. Toje, što mienavita suprać hetaj arhanizacyi ŭžo nieadnojčy ŭžyvali takija miery – heta śviedčańnie taho, što hetyja maładyja ludzi nie hulajuć pa praviłach, jakija im namahajecca nakinuć KDB. Hetyja maładyja ludzi vybivajucca z ahulnaha šerahu.
Represii suprać «Maładoha frontu» vyklikanyja, aproč inšaha, tym, što ŭ ich vielmi šmat prychilnikaŭ u rehijonach. Kali Artur Fińkievič byŭ asudžany i tolki pryjechaŭ adbyvać svajo pakarańnie ŭ Mahiloŭ, da jaho pryjechała niekalki siabroŭ i praz 2 dni mahiloŭskaja arhanizacyja «Maładoha frontu» naličvała prynamsi 50 čałaviek. Heta vielmi niebiaśpiečna dla ŭłady.
Hetyja maładyja ludzi razmaŭlajuć pa‑biełarusku, ale hetaje pakaleńnie ŭžo nie adchilaje całkam usiaho rasiejskaha. Hetyja maładyja ludzi nikoli nia skažuć «vialiki rasiejski narod», ale skažuć «vialiki Puškin», «vialiki Čajkoŭski».
Ale samaje niebiaśpiečnaje ŭ ich dla ŭłady – heta toje, što jany idejnyja. Heta ci nie adzinaja arhanizacyja, jakaja nikoli nia mieła nivodnaha hrantu, jany tolki za ideju, jany sami šyjuć ściahi, sami robiać usie hetyja emblemy i vyklikajuć sympatyi svaich raŭnaletkaŭ».
Sprava Kryściny Šacikavaj
Drakachrust: «Ja chacieŭ by pahavaryć pra jašče adnu historyju, jakaja taksama zdaryłasia ŭ Mahilovie i jakaja nahadvaje zmročnuju praktyku karnaj psychijatryi brežnieŭskich časoŭ. Ja maju na ŭvazie nakiravańnie ŭ varjatniu aktyvistki Kryściny Šacikavaj. Čamu vyrašyli ŭžyć taki sposab, što, nie chapaje inšych, tradycyjnych formaŭ pieraśledu apazycyjaneraŭ? Luboŭ Łuniova, vam słova».
«I voś ułady vyrašyli pakazać: «Jana ž varjatka, što vy ad jaje chočacie, narmalnych ludziej tam niama».
Łuniova: «Heta ŭžo nia pieršy vypadak, padobnyja sytuacyi ŭžo byli i letaś, i sioleta. Ja liču, što heta taki pijar z boku ŭładaŭ. Šmat maładych ludziej źjavilisia ŭ hetaj prastory paśla padziejaŭ na płoščy Kalinoŭskaha, i adna ź ich – heta Kryścina Šacikava.
U jaje takija aranžavyja vałasy, svojeasablivaja vopratka, jana vyłučaje jaje na fonie maładafrontaŭcaŭ, jakija apranajucca bolš ścipła. Jana kaliści pracavała ŭ cyrku‑šapito, i jaje vyhlad, maniera pavodzinaŭ, u tym liku z supracoŭnikami milicyi, – nie takija, jak u inšych.
I voś ułady vyrašyli pakazać: «Jana ž varjatka, što vy ad jaje chočacie, narmalnych ludziej tam niama». Paśla taho, jak źlikvidavali namiotavaje miastečka na płoščy Kalinoŭskaha, pa BT pakazvali šprycy: maŭlaŭ, tam byli narkamany i pjanicy. Nu a ciapier – jašče j varjaty».
Drakachrust: «Aleś, Luboŭ nazyvaje spravu Šacikavaj «pijaram» uładaŭ. Ale heta pijar niebiaśpiečny dla reputacyi ŭładaŭ. Aryšty, zatrymańni ŭžyvajucca šmat u jakich krainach śvietu, ale kinuć u varjatniu palityčnaha aktyvista – heta ŭva ŭsim śviecie, a asabliva ŭ Eŭropie, vyklikaje absalutna adnaznačnyja asacyjacyi i acenki. I čamu ž, na vaš pohlad, heta ŭsio ž adbyłosia?»
«My na praciahu hetaha hodu ŭbačyli, što biełaruskija ŭłady pašyryli svoj «asartyment» karnych instrumentaŭ».
Bialacki: «Ničoha ŭ hetym śviecie novaha nia ŭbačyš. Ciapier ja znachodžusia na kanferencyi ABSE ŭ Vienie, dzie razhladajucca takija pytańni, jak svaboda asacyjacyjaŭ i schodaŭ, tut vystupali pradstaŭniki niaŭradavych arhanizacyjaŭ z Azerbajdžanu, Uzbekistanu, tyja, chto paśpieŭ uciačy adtul, my čujem, što robicca ŭ Turkmenistanie.
Nabor represiŭnych srodkaŭ tatalitarnych režymaŭ mocna nie adroźnivajecca. My na praciahu hetaha hodu ŭbačyli, što biełaruskija ŭłady taksama pašyryli svoj «asartyment» karnych instrumentaŭ: my bačyli padkinutyja patrony baranavickamu aktyvistu Viktaru Syrycu, my bačyli padkinutyja narkotyki ŭ mašynie staršyni Sajuzu palakaŭ Anžaliki Borys, bačyli abvinavačańni ŭ teraryźmie, vystaŭlenyja Paŭłu Krasoŭskamu.
Voś ciapier pabačyli i taki «stary dobry» instrument, jak psychijatryčnaje pakarańnie, užytaje da aktyvistki. Ja b nie skazaŭ, što jana tak užo zanadta mocna vydzialajecca z hetaha pakaleńnia maładych ludziej: jany apranajuć, što chočuć, ale adnaznačna raździmańnie histeryi napiaredadni 25 sakavika nabyvała i takija formy, jakija raniej našymi ŭładami nie ŭžyvalisia».
«Režym baicca rabić hierojaŭ i pamnažać kolkaść achviaraŭ».
Dyńko: «Ja mahu dadać, što heta ŭ peŭnaj stupieni vyjava biaśsilla. Jany nia zdolnyja ani pierakanać, ani zapałochać takich ludziej, jak Šacikava, i puskajuć u chod krajnija srodki. Heta taksama vyjava taho, što staryja sposaby nia dziejničajuć, pra što havaryła Luboŭ Łuniova. Takija ekscesy, jak u Mahilovie – heta nie vypadkovaść, nie samadurstva kahości ź miascovaha KDB ci milicyi, heta vynik dziaržaŭnaj palityki i prapahandy: kali heta «šałudzivyja ludzi», to takich ludziej treba lačyć.
Jak ja razumieju, ad vykanaŭcaŭ na miescach patrabujuć, kab apazycyi nie zastałosia. A vy ŭžo sami vyrašajcie, jak zrabić, kab jaje nie zastałosia. A što mohuć zrabić vykanaŭcy na miescach, kali jana zastajecca i ničym jaje adtul nia vyhaniš? Voś jany i iduć na krajnija kroki.
U toj ža čas mnie vidavočna, što režym baicca rabić hierojaŭ i pamnažać kolkaść achviaraŭ. Tamu Šacikavu ŭsio ž vypuścili, patrymaŭšy 3 dni. Dumajuć, što ŭžo hetym jaje zapałochajuć».
Drakachrust: «Luboŭ Łuniova kazała, što dziejnaść moładzievych aktyvistaŭ, u pryvatnaści «Maładoha frontu» «niebiaśpiečnaja dla ŭłady». A ŭ čym palahaje niebiaśpieka? Ci nie zdajecca vam, što kampanija, razhornutaja ŭładaj, była nieadekvatnaja toj pahrozie, jakaja dla ŭłady isnavała? Navat sami arhanizatary śviatkavańnia Dnia Voli Viačorka i Ivaškievič kazali, što «nijakaj revalucyi nie planujecca i nie čakajecca». Dyk čamu ž ułada dziejničała takim čynam, nibyta revalucyja jakraz na parozie?
Kali revalucyjnaj sytuacyi niama z punktu hledžańnia samich arhanizataraŭ akcyi, to čaho ŭładzie było pierajmacca? Andrej, jak vy miarkujecie?»
«Łukašenkaŭcy ličać, što realnaściu robicca tolki toje, što traplaje na teleekrany».
Dyńko: «U adroźnieńnie ad Miłošaviča, ci Ševarnadze, ci Mečyjara Łukašenka myślić u vielmi doŭhaterminovaj perspektyvie. Preventyŭnyja miery, jakija jany ŭžyvajuć, raspaŭsiudžvajucca ž nia tolki na niedapuščeńnie masavych akcyjaŭ. Heta taksama i ŭstaranieńnie lubych mahčymych kankurentaŭ. Kaliści pasadzili Maryniča, jakoha razhladali jak patencyjnaha kandydata ŭ prezydenty. Kali niezaležnaja presa jašče nia mieła asablivaha ŭpłyvu, jaje pastaralisia likvidavać, kab jana nie raźviłasia da hetaha ŭpłyvu.
U peŭnych aspektach łukašenkaŭcy – radykalnyja postmadernisty. Jany, naprykład, krajnija materyjalisty, krajnija relatyvisty, jany ličać, što realnaściu robicca tolki toje, što traplaje na teleekrany. Tamu robicca ŭsio, kab dziejnaść alternatyŭnaha hramadztva tudy nia trapiła. Tady moh by razburycca hety staranna vybudavany symulakr.
Hetyja viesnavyja padziei jak mahli trapić na teleekran? Kali było b šmat ludziej ci kali byli b sutyčki. Nu i rabiłasia ŭsio, kab hetaha nie dapuścić. Łukašenkaŭcy paśladoŭna, miesiac za miesiacam, stvarajuć adnu realnaść dla masaŭ i druhuju – dla niezaležnaha hramadztva.
Infarmacyja pra ŭsie hetyja zatrymańni absalutna nie traplaje ni na BT, ni ŭ «Sovietskuju Biełaruśsiju», žychar Ivacevickaha rajonu, napeŭna, i nia viedaje, što heta adbyvajecca. Zatoje radyjo «Svaboda», «Chartyja‑97» štodzionna heta retranślujuć. I adbyvajecca zapałochvańnie niezaležnaha hramadztva».
Drakachrust: «Luboŭ, vy skazali, što moładzievyja ruchi źjaŭlajucca niebiaśpiečnymi dla ŭłady. A čym?»
Łuniova: «Ja 25 sakavika była na płoščy jašče ab 11‑j hadzinie. I ja bačyła pavodziny supracoŭnikaŭ milicyi. Nie było nijakaj ahresii. Milicyjanty i specnazaŭcy, nia kažučy ŭžo pra sałdataŭ unutranych vojskaŭ, zaŭsiody vykonvajuć zahady. Časam navat aficery nie razumiejuć, čamu zahady mienavita takija. Im stavicca zadača, naprykład, kab nie było ludziej na płoščy, ci, jak heta było ciapier, zrabić «karcinku», kali sałdaty išli zboku ad kalony, kab ludzi nia bačyli, kolki sapraŭdy ŭdzielnikaŭ akcyi.
Ale ja bačyła, jak kiroŭcy mašyn, što jechali mima demanstracyi, pakazvali palcami V – znak pieramohi i syhnalili na znak salidarnaści z demanstrantami. I chacia supracoŭniki milicyi i DAI majuć zahad štrafavać za heta, ale mienavita 25 sakavika nia bačyła ja, kab jany byli suprać takich prajavaŭ. Jany taksama žyvuć u hramadztvie, jany taksama šmat što razumiejuć.
I navat hety prykład z Kryścinaj Šacikavaj taksama śviedčyć pra toje. Kali my kažam, što heta viartańnie ŭ brežnieŭskija časy, to nie. U brežnieŭskija časy dysydenty siadzieli hadami ŭ hetych klinikach. A tut ułady pabajalisia buntu z boku našych medykaŭ, bo hetyja ludzi taksama žyvuć u našym hramadztvie, jany intelihienty.
Paśla pierabudovy, paśla publikacyjaŭ u časopisie «Ohoniok» usie viedajuć pra karnuju psychijatryju. Ja dumaju, što ŭłady praličyli, što ciapier, u siońniašnich umovach, heta moža nie prajści. Tamu i pratrymali Kryścinu tolki 3 dni.
I toje samaje adbyvałasia z hetymi «začystkami» napiaredadni 25 sakavika. Ułady razumiejuć, što jany siońnia trymajucca mienavita na hetych sałdatach unutranych vojskaŭ, na hetych milicyjantach, jakija musiać vykonvać zahady, bo inakš jany pracavać tam nia buduć, a im niama kudy syści. U ich mienskaja prapiska tolki tamu, što jany pracujuć u milicyi. A kali jaho zvolniać, to što jamu rabić? U viosku viartacca?
Na heta i jość raźlik. Bo kali b nie było hetych preventyŭnych mieraŭ (a tut ułady taksama bajacca pierabolšyć, kab nia vyklikać advarotnaj chvali), to, mnie padajecca, vyjšła b i 100 tysiač čałaviek, a mahčyma, i bolš. A 100 tysiač – heta ŭžo taja sytuacyja, kali ŭžo ničoha nia zrobiš».
