«Na rodnuju movu pierajšoŭ pryncypova» 4

Leanid Ščamialoŭ. Partret Jaŭhiena Kulika.

Taćciana Siarhiejeŭna -- małodšaja siastra mastaka.

Fota Jaŭhiena Kulika staić na jaje stale.

Jaŭhien Kulik. Skulptura Lva Humileŭskaha, pakazanaja padčas vystavy, pryśviečanaj mastaku ŭ 2004.

U samym pačatku 1960-ch u losie Jaŭhiena Kulika adbyŭsia pierałomny momant — jon pierajšoŭ na biełaruskuju movu, -- raskazvaje siastra vialikaha mastaka Tamara.

«Jon zrabiŭ heta pryncypova, kali pa-biełarusku ŭ horadzie razmaŭlali ličanyja ludzi. Heta byŭ mužny krok.

Prosta adčuŭ siabie biełarusam, zrazumieŭ, kolki ŭsiaho kaštoŭnaha i nieacenienaha ŭ biełaruskaj kultury i historyi».

Jaŭhien Kulik — epachalny biełaruski mastak.

Jakim jon byŭ u žyćci? Siastra mastaka Tamara Siarhiejeŭna padzialiłasia ŭspaminami z «NN».

«Siamja ŭ nas vielmi prostaja, zvyčajnaja — uzhadvaje spadarynia Tamara. — Baćki byli nieadukavanyja, dziakuj Bohu, dzieci adukacyju atrymali. Mama, Volha Antonaŭna, skončyła kursy likbiezu ŭ 20-ja, baćka, Siarhiej Haŭryłavič, — dva kłasy carkoŭna-prychadskoj škoły. Dziaciej u siamji było troje. Ja była najmienšaja, mianie zamykali ŭ chacie, kali ŭsie sychodzili.

U mianie ź Jaŭhienam roźnica — šeść hadoŭ, i jon apiekavaŭsia mnoju.

Pakidaŭ sšytak i davaŭ mnie zadańnie — prapisvaŭ niekalki staronak z kručkami i pałačkami, i ja ŭsio heta pierapisvała. A jon paśla staviŭ mnie adznaki. Tamu ŭ pieršy kłas ja pryjšła padrychtavanaja».

Schilnaści da mastactva źjavilisia ŭ Jaŭhiena Kulika z samaha dziacinstva.

«Starejšaja siastra raskazvała: u vajnu siamja naša žyła na rahu Internacyjanalnaj i Kamsamolskaj, u starym domie ź vielmi šyrokimi padvakońniami, — kaža spadarynia Tamara. —

Papiery nie było, dyk Jaŭhien malavaŭ na padvakońni. Paśla mama zmyvała, i jon iznoŭ malavaŭ.

Škada, nie zachavaŭsia Jaŭhiena dziciačy ahulny sšytak, tam na kožnaj staroncy byli jaho malunki. Tam byŭ vydatny partret Hohala.

Školnikam jon chadziŭ u mastacki hurtok, pad kiraŭnictvam Aleha Łuceviča.

Padčas chvaroby Jaŭhien uziaŭ z saboj u špital albom i ałoŭki, a vyniki paśla pakazaŭ kiraŭniku, i toj nadta ŭraziŭsia. Padaryŭ Jaŭhienu pendźliki i farby. Tady heta było asabliva kaštoŭna».

Nie mienš, čym malunkami, Jaŭhien cikaviŭsia knihami.

«Čytaŭ usio, što pad ruku traplałasia. — uśmichajecca siastra. — Paśla vajny vieźli niejak knihi na makułaturu na vialikim vozie. Dyk Jaŭhien bieh za vozam i vytorhvaŭ knihi adnu za adnoj.

Ci jašče, pamiataju, jak viartaŭsia sa škoły: idzie i čytaje. Prypynicca, staić i praciahvaje čytać».

Praz heta Jaŭhien Kulik staŭ sapraŭdnym erudytam. Spadarynia Tamara ŭzhadvaje:

jak jany hladzieli pieršyja vypuski «Što? Dzie? Kali?», dyk Jaŭhien adkazvaŭ na ŭsie pytańni, aproč vuzkanavukovych.

Ci moh tydzień razhadvać kryžavanku, kab u joj nie zastałosia nivodnaha nierazhadanaha słova, šukaŭ adkazy ŭ knihach.

Spadarynia Tamara pakazvaje knihi, prailustravanyja Jaŭhienam.

Asablivuju ŭvahu nadaje «Pieśni pra zubra». Husoŭski na partrecie — jak dźvie kropli vady padobny da mastaka.

Paema natchniała, jon pracavaŭ ź vialikim zachapleńniem. Z bolšaj samaadanaściu pracavaŭ chiba tolki nad etałonam «Pahoni».

«Dla nas toje, što eskiz Jaŭhiena staŭ etałonam, było vialikaj radaściu, vialikim honaram, —

kaža siastra. — U 1991 hodzie, kali Biełaruś adnaviła niezaležnaść, paŭstała pytańnie pra novuju dziaržaŭnuju simvoliku. Uvazie kamisii byli prapanavanyja niekalki varyjantaŭ „Pahoni“, najlepšym ź jakich pryznali eskiz majho brata. Takuju adkaznuju spravu nielha było zrabić biez abmierkavańnia z kalehami, biez kansultavańnia z historykami.

Vialikuju dapamohu ŭ hetaj pracy Jaŭhienu akazaŭ Uładzimir Krukoŭski, za što brat byŭ jamu vielmi ŭdziačny».

Pieršaja piersanalnaja vystava Kulika adbyłasia ŭ 2004 hodzie — praz dva hady paśla jaho śmierci. Hledačoŭ uraziła roznabakovaść jaho talentu.

«Jaŭhien byŭ vielmi ścipły čałaviek, — kaža spadarynia Tamara. — Vielmi dabrazyčlivy, niekanfliktny. Ja nie pamiataju, kab my kali-niebudź svarylisia, mahčyma ŭ dziacinstvie.

Jon, kali treba jakaja dapamoha, choć noč na heta zabje, ale zrobić, što treba.

Jon byŭ mnie nie tolki brat, ale vierny-vierny siabar. Kali jon pamior, byccam ziamla abrynułasia».

* * *

Jaŭhien Kulik

nar. 31 kastryčnika 1937 u Minsku. Mastak, viadomy najpierš stvareńniem etałonu hierba «Pahonia», hrafičnymi sieryjami «Pomniki dojlidstva Hrodzienščyny», «Zamki Biełarusi», «Paŭstańnie 1863 h. u Biełarusi». Aformiŭ dziasiatki knih, u tym liku «Pieśniu pra zubra» Mikoły Husoŭskaha. Jašče ŭ saviecki čas Majsternia Kulika «Na paddašku» (na siońniašnim praśpiekcie Niezaležnaści, nasuprać KDB) stała miescam zboru demakratyčna nastrojenaj intelihiencyi. Pamior Jaŭhien Kulik 12 studzienia 2002 hoda. Jamu było 65 hadoŭ.

Hutaryŭ Juraś Uskoŭ

Chočaš padzialicca važnaj infarmacyjaj ananimna i kanfidencyjna? Pišycie redaktaru «Našaj Nivy» ŭ TH