Sto tvoraŭ mastactva XX stahodździa
Lavon Tarasevič. Biaz nazvy
Kraj, u jakim naradziŭsia mastak, nazyvajuć paroznamu: Biełastoččyna, Padlašša, dla adnych heta Paŭnočny Ŭschod Polščy, dla inšych — Biełaruś... U hetym krai jość jašče mienšy, kala samaje Biełavieskaje puščy, kutok — Haradoččyna. Nievialikaja kropka na mapie. Lasy dy łuhi. U staraśvieckija časy majomaść kniazioŭ Chadkievičaŭ. Tut naradziŭsia Kastuś Kalinoŭski. Adsiul u «Našu Nivu» pisaŭ M.Aroł, adzin ź pieršych paetaŭ novaha času, čyj rukapisny zborničak dasiońnia źbierahajecca ŭ Vilni. Haradok — radzima piśmieńnika Alaksieja Karpiuka. Siońnia tut žyvie siem z pałovaju tysiačaŭ čałaviek, biełarusaŭ. Biełaruskaja kropka na mapie. Za kardonam... Svoj kut i miaža — nieadjemnyja składniki ŭstojlivaha kompleksu etničnych idejaŭ na Biełastoččynie.
... Pa vajnie hety kavałak apynuŭsia adrezanym ad astatniaj Biełarusi. Možna pa-roznamu siońnia aceńvać toje. Ale Biełastoččyna ŭsio ž nie zaznała savietyzacyi, jakaja siarpom prajšłasia pa biełaruskaj nivie ŭ BSSR. Zastalisia na ziamli haspadary. Zastałasia viera. Zastałasia mova. Ci nia heta pradvyznačyła los Taraseviča. Niahledziačy na toje, što ŭ jahonym rodnym kucie nie było mocnaha biełaruskaha ruchu, jon usio ž zastaŭsia biełaj varonaju ŭ mastackim žyćci Polščy. Jon nie palak, jon nie katalik. U Varšavie, jak jon sam kaža, Tarasevič pačuvajecca emihrantam. Siudy jon pryjaždžaje na hadzinu-druhuju pa spravach i nazad, na baćkaŭščynu...
... Ale, pavodle hironii, mienavita ŭ Varšavie Lavon Tarasevič paznajomiŭsia ź biełaruskim rucham. Tut jahonuju samotu raźviejali ziemlaki ź inšych kutoŭ Biełastoččyny, z Hajnaŭščyny j Bielščyny, Jury Turonak, Jan Maksimiuk. Z času svajho studenctva Tarasevič apynuŭsia ŭ viry maładoje biełaruščyny. Pieršy časopis pry carkvie, pravasłaŭnaje bractva, časopis «Sustrečy», biełastockaja «Niva». Nie było badaj nivodnaje biełaruskaje inicyjatyvy ŭ Polščy, dzie b nia braŭ čynnaha ŭdziełu małady mastak...
... Hetak śviet padzialiŭsia nazaŭždy. Varšava, Varšaŭskaja akademija, dzie łunaŭ volny duch, dzie prafesar pa dva-try miesiacy nia ćvičyŭ studenta, a prasiŭ tolki vynikaŭ, pakinuła ŭ im ziernie duchovaje svabody. «Praz 2-3 miesiacy jon pryjaždžaŭ da mianie, albo ja pryvoziŭ raboty, staŭlali plašku, i havaryli. Bo kožny musić u mastactvie šukać adkazaŭ sam», — raspaviadaŭ paźniej Tarasevič. I Biełaruščyna, małaja baćkaŭščyna na ŭskrainie, pravasłaŭje, biaskoncy kołazvarot pravincyjnych prablemaŭ, biaskoncyja pošuki taje samaje svabody...
... Biełaruś. Pieršy raz Tarasevič pabyvaŭ pa druhi bok kardonu ŭ 88-m. Źbiraŭ askiepki cahlinaŭ u Navahradku. Žachnuŭsia ź Miensku. Źnienavidzieŭ sacrealizm, Savickaha i «narodnyja» sceničnyja stroi. Ale nie adchisnuŭsia. Biełaruś dla mastaka heta toje, što buduje ciabie samoha, kali ty buduješ siabie. Z kožnym dniom heta stanovicca ŭsio bolš dla jaho patrebnym. Miensk, Połacak, Viciebsk. Vilnia. Heta apošniaja prystupka Biełarusi. Dla Taraseviča, jak i dla jahonaha ziemlaka Kalinoŭskaha — ad Mastaŭlanaŭ da Vilni...
... Užo ŭ časy studenctva, paśla zaniatkaŭ skreślivajučy stosy abhortačnaje papiery, Tarasevič viedaŭ svoj šlach. Raskrytyja ŭ naturu, jahonyja pracy nie adlustroŭvajuć jaje mechanična, ale stvarajuć svaju ŭłasnuju apryčonuju vartaść. Lakanizm stylu Taraseviča — prahramny. Pieradusim rańni jahony styl — heta biełaje j čornaje, a časam... amorfnaje tło pakovačnaj papiery. Rytmy čornych abrysaŭ, skampanavanych u perspektyvie, stvarajuć svajo, adčuvalnuju, materyjalnuju, bačnuju prastoru...
... Tarasevič uvadnačaśsie pracuje nad niekalkimi pałotnami, stvarajučy svaje rečy cełymi nizkami. Adna źmianiajecca nastupnymi. Pieršyja nizki byli čorna-biełyja. Jak samaja biełaruskaja zima: rychłaja, zachlupanaja, z adlihaj i raptoŭnym marozam. Hetak paŭstavali ŭ zaśniežanaj smuzie čornyja drevy, ralla prastupiłasia z-pad śniehu. Šaryja hadziny za vakolicaj. Toje, što adčuvaješ, kali bačyš. Dla Taraseviča heta pryncyp: «U mianie štoś takoha jość za domam: taja biel uvachodzić u čornaje». Čornaje ź biełym praz mastaka stanoviacca ziamnymi vobrazami, daviedzienymi da archietypičnaha symbalizmu, dzie kožny adkryje dla siabie toje, čaho čakaje. Polskaja publicystka, mastactvaznaviec Anda Rotenberh hetak apisała svajo znajomstva z žyvapisam Taraseviča: «Pieršy raz pabačyła karcinu Lavona na vystavie ŭ kaściole ŭ Varšavie, chiba ŭ 1984 hodzie. Ułasna dźvie karciny. Abiedźvie vyjaŭlali čornyja, biaź liścia haliny drevaŭ na tle biełaje pustki. Mahła to być zima. Albo ništo.
Ja zapomniła tuju vystavu, moža z-za tych dźviuch karcinaŭ. A moža z pryčyny ich lapidarnaje datasavanaści da nastroju treciaj «vajennaj» zimy...» Jašče krychu ŭjaŭleńnia i možna sabie ŭjavić, što Tarasevič pejzažam pratestavaŭ suprać vajennaha stanovišča ŭ Polščy, albo adlustravaŭ svaju tryvohu za los biełaruskaj nacyi. U 1992 hodzie, kali mastak byŭ u redakcyi «NN» u Vilni, jon kazaŭ: «Biessensoŭna dašukvacca, što mastak chacieŭ skazać i kožnuju reč vytłumačyć... Kab było mahčyma, ja b tłumačyŭ, a nie malavaŭ. A ja maluju, navat podpisaŭ nijakich nie rablu, kab tolki hetaj movaj vałodać».
... Adkryłasia vyjście ŭ śviet śviatła... Za čorna-biełymi nizkami pačynajecca novy eksperyment. Elementarnyja kampazycyi plamaŭ, pakładzienych u admysłova važkija, kanfliktnyja spałučeńni, musili raskryvać nie samoje śviatło, a tajamnicu jahonaha naradžeńnia...
... Biełaruskaść. Pavodle Taraseviča «nacyjanalnaha mastactva» nia jsnuje naohuł. Maŭlaŭ, heta tolki častka dziaržaŭnaje prapahandy. A «nacyjanalnaje» vyjaŭlajecca tolki ŭ sensie adrasu, dzie mastak staŭ mastakom, taje ziamli j tych pačućciaŭ, jakija jaho sfarmavali. Tamu ŭ hetym sensie niama roźnicy, kim jość mastak pavodle kryvi, a ŭ tym, dzie (albo praz što) jon stvaraŭ... Tarasevič pisaŭ padčas padarožžaŭ u Izrail, albo ŭ Ńju-Mechika. Pad upłyvami pryrody hetych dalokich krajoŭ piakučaha śviatła dla jaho pračynilisia novyja tajny transfarmacyjaŭ koleru. Koleru, jaki pramienić. Heta žoŭty. Ale ad hetaha źniomstva ź pierasyčanym śviatłom mastak nie pierastaŭ usio ž być tym, kim byŭ. Pieśniarom pavietra haradockich vakolicaŭ. Zaciatym nonkanfarmistam. Dziejačom biełaruskaje nacyjanalnaje mienšaści ŭ Polščy, jakomu cikaviej pasiadzieć paru hadzinaŭ na vakzale, čym u teatry...
U 1986 hodzie tvory Taraseviča pabačyli ŭ Italii, Švecyi, Brytanii. Słava maładoha mastaka nabirała chadu. U hety hod jon stvaraje svoj čarhovy tvor biaz nazvy, jaki staŭ padsumavańniem taho, što jon šukaŭ jašče studentam. Ci jość nazva, ci nie, aluzija na pryciarušanaje śnieham voryva rasčytvajecca lohka lubym hledačom. Navat sam maštab nahadvaje pra brutalnuju rečaisnaść, jakaja stała pravobrazam samaha čystaha j śvietłaha z čałaviečych słovaŭ — Ziamla.
Tarasevič, šukajučy ŭ pryrodzie ŭniversalnych matyvaŭ, nadaje im čysta mastacki sens. Razaranaje pole stanovicca ŭvadnačaśsie i archaičnym symbalem i absalutnaj harmonijaj, jakuju niasie u sabie enerhičny rytm razoraŭ.
Barozny sychodziacca ŭ dalahladzie, biaźmierna daloka za krajem pałatna. Dzie? Ad hetaha kuta i mo za kardonam?...
Anda Rotenberh u katalozie niamiecka-polskaj mastackaj akcyi «Dialog» u 1989 h. anansavała tvorčaść Taraseviča hetak: «Ułasna ŭsie karciny Lavona jość pejzažami. Možna skazać bolš: heta pejzažy raŭniny, jakija miescam naradžeńnia j žyćcia aŭtara pryviazanyja da vakolic vioski Valiły, a šyrej — da abšaru, jaki maje šmat hieahrafičnych nazvaŭ, takich jak Padlašša, Biełastoččyna, Biełaruś... Sapraŭdy heta mohuć być pejzažy šmat jakich miascovaściaŭ u toj hieahrafičnaj šyracie. I nivodnaha kankretnaha».
Siarhiej Chareŭski
U papiarednich numarach
pradstaŭlenyja tvory:
1. Ferdynand Ruščyc. Ziamla
2. Mścisłaŭ Dabužynski. Viciebsk, leśvica
3. Mark Šahał. Pramenad
4. Illa Repin. Biełarus
5. Mark Antokalski. Pomnik Kaciarynie
6. Vitald Białynicki-Birula. Błakitnaja kaplica
7. Chaim Sucin. Paž
8. Kazimier Malevič. Čorny kvadrat
9. Jazep Drazdovič. Pahonia Jaryły
10. Valancin Vołkaŭ. Miensk, 2 lipienia 1943 hodu
11. Manument Pieramohi
12. Pomnik Leninu ŭ Miensku
13. Piotra Sierhijevič. Šlacham žyćcia
14. Alaksiej Hlebaŭ. Francišak Skaryna
15. Michał Filipovič. Bitva na Niamizie
16. Lavon Vitan-Dubiejkaŭski. Kaścioł Piatra i Paŭła ŭ Dryśviatach
Lavon Tarasevič (1957, Valiły, Biełastoččyna) žyvapisiec, hrafik. Mastackuju adukacyju atrymaŭ u Varšavie, u Polskaj Akademii Mastactvaŭ, dzie vučyŭsia z 1979 da 1984 h. Zajmaŭsia ŭ majsterni prafesara Tadevuša Daminika. Žyvie i pracuje ŭ vioscy Valiły, što na Biełastoččynie.
