Siarhiej Chareŭski
Navakolle z abrysami rozumu
Vandrujučy pa Haradockim rajonie, my bačyli ŭ samych hožych miaścinach padmurki zakinutych siadzibaŭ, niažyłyja chaciny, amal zrujnavanyja płaciny na rekach. Adnojčy, špacyrujučy ŭ łuhach na druhim bierazie ad vioski z admietnaj nazvaj Viaśnickija, ja natrapiŭ na dziŭnuju karcinu... Adzin za adnym ź ziamli padymalisia vializarnyja kamiennyja padmurki, na jakich u zołku pałymnieli chvali skrypieniu. Navakolle, jakoje spačatku ŭdavała na nieruš, nabyło abrysy rozumu: stali jasnymi linii prysadaŭ, miežy kolišniaha voryva. Ździčełyja niapłodnyja jhrušy dy ślivy šapacieli pra rod, što niekali tut pražyvaŭ...
Haradoččyna — najmienš nasieleny rajon Biełarusi i adzin z samych bujnych pa płoščy. Tut, na terytoryi bolš jak u 3 tysiačy km. žyvie tolki 36 tysiačaŭ čałaviek. Albo blizu 12 čałaviek na kvadratny kilametar. Heta adzin z samych nizkich pakazčykaŭ u Eŭropie. Dla paraŭnańnia: u samaj «prastornaj» Finlandyi na kvadratny kilametar prypadaje ŭsio ž 15 čałaviek. Albo ŭziać, naprykład, jaki Hancavicki rajon, tam ščylnaść utraja bolšaja.
Biełaruś naohuł — adna z najmienš urbanizavanych dziaržavaŭ Eŭropy. U našych vioskach žyvie ažno 30 % nasielnictva. Stolki ž viaskoŭcaŭ, naprykład, u Kalumbii i ŭ samaj ahrarnaj krainie Zachodniaje Eŭropy — Partuhalii. Ale tendencyja da pavieličeńnia doli haradzkoha nasielnictva paŭsiudnaja i niaŭchilnaja na ŭsich kantynientach. Tamu sytuacyja na Haradoččynie — madel našaje blizkaje budučyni pa ŭsioj krainie.
Staryja, jašče savieckija, daviedniki padajuć, što ŭ hetym rajonie pad voryvam 23 % ziemlaŭ. Siońnia hetaja ličba našmat mienšaja. Pali zadzirvanieli i možna pradbačyć, što da ŭznaŭleńnia tut pasadak sprava nia dojdzie. Nia chopić ruk. Žyviołahadoŭla, jakoj žyvie hety kraj, nie patrabavała ani vialikaje adukacyi ani vialikaje kolkaści rabotnikaŭ. Heta i stała pryčynaju adjezdu adsiul moładzi.
Ale sam pa sabie kraj, husta zarosły travoju, isnavać nia zmoža. Płaciny na rekach, jak, naprykład, na vialikim Klučahorskim vadaschoviščy, nieŭzabavie zrujnujucca ŭščent i mohuć parušyć toj režym, što skłaŭsia tut za dziasiatki hadoŭ. Źviary, biez nahladu laśničych, pakrysie vybivajucca naježdžymi brakańjerami z Rasiei, pra što kažuć tutejšyja ludzi, sa skruchaju zhadvajučy, kolki było dzičyny raniej. Rybaŭ, taksama z-za niesupynnaha brakańjerstva, stanovicca štohod mieniej. Čyścinia dy nieruš taksama patrabuć štodzionnaha kłopatu!
Dy j žyviołahadoŭla pry ciapierašnim ładzie stanovicca nierentabelnaj: niama kudy zdavać pradukcyju, z-za biezdarožža jana psujecca raniej, čym jaje kudy daviazuć. U žyviołahadoŭčym kucie Biełarusi nia znojdzieš syru!
Što tut budzie i što moža być u nastupnym tysiačahodździ? Ci jość sens kankuravać z Eŭropaj u bulbavodztvie ci žyviołahadoŭli? Zamiest taho, kab łavić apošniuju rybu, moža varta jaje razvodzić? Zamiest taho, kab dabivać apošniuju dzičynu, moža varta hadavać na miasa aleniaŭ, jak, darečy, heta ŭžo robiać u inšych rajonach? Zamiest taho, kab hvałcić hlinu, sprabujučy vycisnuć ź jaje kvoły ŭradžaj, mo para adnavić byłuju słavu vybitnaj haradockaj kieramiki, jakaja niekali šyraka ekspartavałasia? Zaniacca tym, čym nia mohuć zaniacca inšyja... Kali jość lasy dy aziory — treba zaprašać turystaŭ, jakija pajaduć tutejšuju hadavanuju rybu, papjuć lišniaje małako, nakuplajuć hlinianych dy lnianych suveniraŭ, pafatahrafujuć busłoŭ dy łasioŭ. Cyvilizavany turyzm pryniasie z saboju, badaj, samaje istotnaje — ludzkija kantakty, z-za braku jakich adsiul niekali ŭciakała moładź. I hrošy. Hrošy, za jakija buduć prakładzieny dobryja darohi, dahledžanyja lasy j reki. Buduć pabudavanyja damy j hateli na tych samych padmurkach, dzie siońnia viecier hojdaje cybuki skrypieniu. I daskanałaść pryrody budzie prymnožanaja haspadarskimi rukami, mo i z tych samych radzinaŭ, što niekali ŭrablali hety kutok.
