TEMA NUMARU
U žyćci zaŭsiody jość miesca kožnamu
Antalohija biełaruskaha ŭčynku
Z apisańnia podźvihaŭ składajecca epas. Biełaruskaja kultura da svajho hieraičnaha epasu tolki padstupajecca. Padstupajecca daŭno, ale kožnaha razu jaki-niebudź čarhovy Zamiatalin ustaje na šlachu hetaha pracesu, i šedeŭr nie vyśpiavaje. Hieroi falkloru, litaratury i historyi nie znachodziać mižsobku žanravaje suviazi mienavita tamu, što nia vypisanyja va ŭčynkach. Hetak uźnikła ideja redakcyi «NN» stvaryć svaju Antalohiju biełaruskaha ŭčynku.
Na toje, što pieravialisia hieroi, narod narakaje zdaŭna. Kali niama vojnaŭ — jakija ž hieroi? Savieckaja prapahanda, praŭda, pierakonvała ŭ advarotnym: u žyćci zaŭsiody jość miesca podźvihu. Voś pahladzicie na stachanaŭcaŭ abo na chłopca z medalom «Za advahu na pažary», abo na śmiełych palarnikaŭ. Urešcie, uzoraŭ hierojstva stała hetulki, što raźbiahalisia vočy, a naŭzamien pačućciu pašany pryjšła ironija. Nu, jak možna było nie iranizavać z hieraičnych buchhałtaraŭ, čyje budni apisvalisia z patasam Kulikoŭskaje bitvy. Abo sa starca-Brežnieva, jaki sapraŭdy hieraična čytaŭ svaje čatyrochhadzinavyja dakłady čarhovamu źjezdu KPSS. Pačalisia anekdoty pra Vasila Ivanaviča, Mareśjeva, Šcirlica... Siady-tady jašče hučali aburanyja hałasy maralistaŭ pra kudyści źnikłaha hieroja našaha času, ale j hetyja zakliki nakryła nastupnaja histaryčnaja epocha — antysavieckaja.
Biełaruskaja intelihiencyja tolki padniała była hałavu, tolki ŭziałasia za stvareńnie novaha nacyjanalnaha epasu, tolki pačała dyskusii (u tym liku i ŭ «NN») pra patrebu histaryčnaje mitalohii dla šyrokich narodnych masaŭ i dla vychavańnia dziaciej, jak nastali časy adkatu. Zamiatalinskija hierastraty puścili pad nož usio napracavanaje historykami, sprabujučy viarnuć sparachniełyja i abśmiajanyja stereatypy časoŭ SSSR. Pra hieroiku i vysakarodny ŭčynak nie mahło być havorki. Cyničnyja pieradyślakacyi samoha Zamiatalina ź lahieru pieramožanych u lahier pieramožcaŭ śviedčać ab marnaści jakich by tam ni było zhadak pra podźvih, vysakarodztva, maral.
Adnak heta ŭsio — pra režym, i zusim nia značyć, što biełaruski śvietapohlad nia musić farmavacca na vyraznych prykładach svaich hierojaŭ i vysakarodnych učynkaŭ. Hetaksama jak isnuje roźnica pamiž nizkaprobnaj rasiejskaj papsoju, što panuje ŭ nas siońnia, i masavaj kulturaj, jakoj u Biełarusi pakul niama, isnuje roźnica i pamiž kultam chamstva i vysakarodnym aryjenciram.
Samoje słova «podźvih» pastupova pierachodzić u lik sastarełych. Podźviham nazyvajuć ciapier, da prykładu, carkoŭny post. A ŭ zvykłym dla savieckaha vucha značeńni hetaje słova načysta prapała z sučasnych, prynamsi, internetaŭskich słoŭnikaŭ. I zhadvajecca chiba što ŭ źviazku z Hierakłam, Don Kichotam abo baronam Miunhaŭzenam. Ale heta nam nie pieraškodzić, bo my budziem havaryć pra podźvih u ekzystencyjnym sensie, pra biełaruski ŭčynak.
U hetym niama ničoha novaha, kali nie ličyć aznačeńnia «biełaruski». Mienavita dziela čałaviečych učynkaŭ źviartajucca ludzi da Staroha i Novaha zapavietu, da antyčnaje litaratury, da Šekśpira. Maralny vybar, siła i ćviordaść duchu, a taksama siła fizyčnaja — heta toje, što pryciahvaje sučasnaha spažyŭca kultury jak da Biblii, tak i da najlepšych halivudzkich bajevikoŭ. Čałaviečy ŭčynak nie stareje, bo, čytajučy pra toje, što zrabiŭ hieroj, zaŭsiody dumaješ — a jak na jahonym miescy zrabiŭ by ty.
Z apisańnia podźvihaŭ składajecca epas. Biełaruskaja kultura da svajho hieraičnaha epasu tolki padstupajecca. Padstupajecca daŭno, ale kožnaha razu jaki-niebudź čarhovy Zamiatalin ustaje na šlachu hetaha pracesu, i šedeŭr nie vyśpiavaje. Hieroi falkloru, litaratury i historyi nie znachodziać mižsobku žanravaje suviazi mienavita tamu, što nia vypisanyja va ŭčynkach. Hetak uźnikła ideja redakcyi «NN» stvaryć svaju Antalohiju biełaruskaha ŭčynku.
Vyśvietliłasia, što heta nia tak prosta. Spakusa apisvać histaryčny anturaž abo bijahrafiju asoby, spakusa patasnych słovaŭ i vytłumačeńnia ŭsich matyvacyjaŭ hieroja z vyhladam usiaznajstva, spakusa školnaje dydaktyki — hetyja rysy pryščeplenyja nam papiaredniaj litaraturaj, jakaja paznačyła saboju raniejšy, elitarny etap zasvajeńnia nacyjanalnaje historyi. A voś učynak, adabrany i pierakazany tak, jak my pierakazvajem adzin adnomu padziei minułaha ŭikendu, patrabuje peŭnaha litaraturnaha talentu i pieraasensavańnia.
Voś hieroj, jaki tajemna vyviešvaje nacyjanalny ściah na niedastupnaj vyšyni. Paśla pažarniki z ryzykaj dla žyćcia dabirajucca da kramolnaha pałotnišča i znachodziać tam zapisku ź imiem hieroja. Pra Mirona ŭžo składajuć paemy i pišuć u ramanach. A jon zastajecca tajamničym, jak toj Karatkievičaŭ Čorny Vojna, što sam-nasam zmahaŭsia z rasiejskaj akupacyjaj pamiž paŭstańniami 1831 i 1863 hadoŭ. Mienavita ŭ takich postaciach i ŭčynkach vyjaŭlajecca symbolika biełaruskaje partyzanki, a nie ŭ planavaj rejkavaj vajnie abo akcyi zabojstva haŭlajtera, paśla jakich akupanty pomścilisia na ničym nie vinavatych ludziach i palili biełaruskija vioski.
A voś paet, jaki vyrašyŭ źniščyć supastata zabojčym vieršam i papłaciŭsia za heta dziesiaćciu miesiacami turmy. Jahonaje imia — Słavamir Adamovič.
Ci zusim śviežy prykład — chłopiec, jaki vyciahvaŭ i ratavaŭ ludziej z kučy čałaviečych ciełaŭ na stancyi metro Niamiha. Jahonaje imia paśla źjaviłasia ŭ hazetach — Jaŭhien Babroŭski. Chłopiec, jak vyhladaje, ź nieardynarnym zapasam vysakarodztva, kali robiš nia dumajučy, jak aŭtamat, i taboju ruchaje nia rozum, a tvoj čałaviečy kantekst. U vyniku dziasiatki ludziej zastajucca žyć.
Mienavita z učynkaŭ paŭstanie i vyraście biełaruskaja masavaja kultura. Nie z papsovych piesieniek, nie z maralizatarskich pierakazvańniaŭ patryjatyčnych siužetaŭ, nie z abjektyvisckaje praŭdy faktaŭ, a z praŭdy sumleńnia i z praŭdy kryvi. Materyjałam dla hetaha stanie i falklor, i staraja litaratura, naprykład, Barkułabaŭski letapis, u jakim tak šmat zabytych hierojaŭ, i litaratura novaja, u jakoj mienavita na ekzystencyjny i biełaruski ŭčynak rabili staŭku Karatkievič i Bykaŭ, i samoje žyćcio, u jakim zaŭsiody i dla ŭsich jość miesca vybaru.
Siarhiej Paŭłoŭski
