Jašče nie sarvanaja kvietka
Pavodle papiarednich źviestak pierapisu, na siońnia ŭ Biełarusi zastałosia 30 tysiač žydoŭ
Voś jak kamentujuć źviestki pierapisu pradstaŭniki intelihiencyi. Cikava, što paet, jaki piša na idyš, nie zachacieŭ, kab my padavali jahonaje imia.
Emanuił Iofe, historyk:
Nia moža być, takija rečy! Što, Vy ŭžo praviali pierapis i padcumavali vyniki? Ja specyjalna zajmaŭsia hetaj prablemaj i mahu z upeŭnienaściu skazać, što tolki ŭ Miensku žyvuć blizu 30 tysiačaŭ habrejaŭ. Jašče našaja nacyja maje najvialikšy adsotak źmiašanych šlubaŭ, i niapašpartnych habrejaŭ, pa maich padlikach, u Biełarusi naličvajecca ad 25 da 30 tysiačaŭ.
Viadomy žydoŭski paet:
Na žal, u Biełarusi habrejaŭ sapraŭdy zastałosia vielmi i vielmi mała. Dyj tyja, chto zastaŭsia, u bolšaści svajoj — małaśviadomyja. Naš narod nie karystajecca svajoj rodnaj movaj — idyš, nia viedaje i habrejskaj. Da taho ž, mocnyja asymilacyjnyja pracesy adbyvajucca praź źmiašanyja šluby. A ad adjezdu ŭ Izrael tysiačaŭ habrejaŭ Biełaruś hublaje šmat, bo źjaždžajuć lepšyja, źjaždžaje moładź. I mnie b chaciełasia tudy źjeździć, ale kab zastavacca tamaka nazaŭždy na staraści hadoŭ… Ja — śviadomy habrej, judaist, ale Biełaruś dla mianie — sapraŭdnaja Radzima: tut žyvuć maje siabry, ja lublu biełaruskuju pryrodu. Uvohule, dla šmat kaho z nas «hołas» («vyhnańnie») staŭsia radzimaj.
Ryhor Baradulin, paet:
Ja naradziŭsia ŭ nievialikim miastečku, dzie da vajny siarod biełarusaŭ žyło šmat habrejaŭ, jakija byli najlepšymi cyrulnikami, šaŭcami, kraŭcami. I kali treba było vybirać, da jakoha majstry iści, bolšaść išła nie da biełarusa, a mienavita da habreja. Paśla vialikaja častka ź ich była źniščanaja pad čas vajny, šmat chto byŭ asymilavany.
Hublajučy habrejstva, Biełaruś hublaje vializny płast kultury, ichnuju svojeasablivuju padśvietku mudraści, samaironiju. Naša kraina — heta łuh, dzie raście bahata kvietak roznych koleraŭ: tatary, lićviaki, palaki… I habrei, urešcie. Kali Kali źniknie habrejski profil, łuh užo nia budzie takim, jak byŭ kaliś, zhubić svaju krasu.
Junakom ja pryjechaŭ u Miensk, u jakim tady jašče isnavaŭ mocny habrejski element. Zaraz, kali ichnaja kolkaść značna źmienšyłasia, adčuvajecca niejkaja pusteča. Toje, jak Biełaruś uździejničała na habrejaŭ, možna pabačyć na prykładzie Źmitraka Biaduli, pračytać u jahonaj knižcy «Žydy na Biełarusi», dzie jon narakaŭ tym svaim adnaplamieńnikam, jakija nia stali na bok biełaruskaha adradžeńnia. A što adbyvajecca z tymi, chto repatryjavaŭsia? Z «žydoŭskich mordaŭ» jany ŭ Izraili čaściakom pieratvarajucca ŭ «mordy ruskajazyčnyja». Navat jakija marakanskija žydy hladziać na našych byłych suajčyńnikaŭ z pahardaj. Moža isnuje nadzieja, što častka ŭsio ž zastaniecca.
Jaŭhien Rabinovič, žurnalist:
Pa-pieršaje, kab dać niejki kamentar adnosna nievialikaj kolkaści pazastałych habrejaŭ, ja mušu mieć infarmacyju i pa inšych nacyjanalnaściach, praanalizavać ahulnuju karcinu, kab pabačyć, ci admova habrejskaha nasielnictva ad svajoj nacyjanalnaj prynaležnaści źjaŭlajecca čymści aryhinalnym. Cikava, a kolki palakaŭ, ukraincaŭ dy biełarusaŭ vyraklisia svajoj nacyjanalnaści? My musim spačatku pravieści analiz uzroŭniu samaśviadomaści ŭsioj biełaruskaje nacyi, kab paśla rabić niejkija kankretnyja vysnovy. U hetym pytańni ja ŭ niečym padtrymlivaju sijanistaŭ, jakija naprykancy minułaha stahodździa, u adroźnieńnie ad habrejaŭ, što aktyŭna brali ŭdzieł u suśvietnym revalucyjnym pracesie, zajavili: «Śviet inšy, ale inšyja i my. I my vinavatyja ŭ hetym: niedapracavali». A ŭ pytańni nakont emihracyi ja b kazaŭ najpierš nie ab stratach Biełarusi, a ab jejnych nabytkach. Kraina nabyvaje novych siabroŭ za miažoj, bo ŭ bolšaści z tych, chto źjaždžaje, zastajucca vyklučna dobryja ŭspaminy ab Biełarusi. A hublaje ŭ pieršuju čarhu kultura. Choć emihracyja — zakanamierny praces. Historyja habrejskaj dyjaspary zaŭsiody była historyjaj centraŭ, jakija ŭvieś čas źmianiajucca. Spačatku byŭ Babilon, paśla Aleksandryja, dzie ich usich vyniščyli. Była kaliś duchoŭnym habrejskim centram i Biełaruś, i Polšča. Ale ž hetkaja ŭžo historyja.
Apytvaŭ Anatol Prasałovič
