Pravincyja i Ararat
Hetym śniežańskim dniom dobra apynucca dzie-niebudź u vioscy abo ŭ staroj Vilni, dzie adnolkava pachnie marozam i dymkom z kominaŭ nad chatami ci muravankami, kab pieražyć adčuvańnie viečnaści dy rodnaści svaje ziamli. Ludzi, budynki, landšaft i pavietra ŭtvarajuć arhaničnuju sytuacyju i dajuć znajomaje ź dziacinstva adčuvańnie domu. Padobnuju harmoniju možna znajści i dzie-niebudź u Paryžy, tolki ŭ našaj vioscy abo ŭ staroj Vilni dadajecca toje, što častkaj sytuacyi jość ty sam. Albo heta jana — častka ciabie.
Katory raz my z kalehami šukajem hetaha adčuvańnia, hetaha kantekstu ŭ Miensku. Ale ŭ Miensku jaho nie ŭdajecca prypynić, bo jano, ledźvie abaznačanaje, zaraz ža spłyvaje ŭ nikudy. I my znoŭ pačynajem na tym miescy, ale ŭžo z novaha materyjału, vybudoŭvać svajo pačućcio dałučanaści, jakoje znoŭ nie zatrymajecca i znoŭ prapadzie razam ź vietram. Nielha skazać, što horad isnuje zusim biez duchoŭnaha kantekstu. Ale asobnyja frahmenty hetaha kantekstu nie źbirajucca ŭ cełaje i nie fiksujucca navat u miežach adnaho pakaleńnia.
Papularnaja koliś siarod mienskaj litaraturna-artystyčnaj bahiemy kaviarnia “Mutnaje voka” miaściłasia na pieršym paviersie byłoha archijarejskaha domu, pieratvoranaha ŭ Dom mastactva. Hety budynak kožny bačyŭ — jon staić kala Domu aficeraŭ fasadam na praspekt Skaryny i nahadvaje malunak na vialikaj čakaladcy. Napeŭna, pra “Mutnaje voka” možna było b sabrać toŭstuju knihu ŭspaminaŭ, i niama sumnievu, što kniha taja stała b bestseleram.
U niadaŭnim numary časopisa “Połymia” nadrukavanyja “Parnaskija byvalicy” piśmieńnika Alaksieja Hardzickaha. Aŭtar vymaloŭvaje svoj šerah dla “Mutnaha voka”:
“Lubiać piśmieńniki davać svaje nazvy miescam, dzie zvyčajna źbirajucca hurtam. Jak tolki adkryli ŭ Domie mastactvaŭ kaviarniu, dyk jaje nazvali “Mutnaje voka”, a kaviarnia pad špilem, dzie było ciemnavata i z adnaho boku vulicy znachodziłasia kiraŭnictva radyjokamitetu, a z druhoha — vajskovy štab, zajmieła trahičnuju nazvu “Čornyja skały”. Piŭny bar u byłoj fabrycy-kuchni achryścili hučna — zala Čajkoŭskaha, bo tam dobraja akustyka i možna było prademanstravać svaje hałasavyja mahčymaści. A bufet, što mieściŭsia na pieršym paviersie haścinicy “Minsk”, kudy prabracca možna było tolki praź piaty pavierch, prazvali “Kišeniaj”.
U inšych haradach śvietu — u toj ža Vilni, skažam, ci Prazie — narodnyja mianuški pastupova pierabiralisia na šyldy kramaŭ dy kaviarniaŭ i rabilisia ichnymi aficyjnymi nazvami. Pryčym nastupnaje pakaleńnie nazvu nie źmianiała, navat kali hublalisia ŭ minuŭščynie lehiendy pachodžańnia tych najmieńniaŭ. Jak ludzkija proźviščy paŭstavali ź mianušak, tak i roznyja haradzkija nazvy publičnych miescaŭ. Hetak u zhodzie stvarałasia svojeasablivaje dla kožnaha horadu duchoŭnaje asiarodździe: ludzi, budynki i šyldy. U Miensku ž takoj pierajemnaści nie isnavała. Bo sam Miensk nie siabravaŭ z ułasnaj historyjaj. Kožnaje novaje pakaleńnie musiła prydumlać novyja najmieńni, a plon fantazii papiarednikaŭ nazaŭsiody źnikaŭ u niabycie. Hetaksama zdaryłasia i z “Mutnym vokam”. Bo niama, na žal, sumnievu, što šyldu z takoj nazvaj my ŭžo nikoli nie pabačym na jeparchijalnym budynku.
Chaciełasia b zrazumieć, jak hety pazyŭ da samaźniščalnaha abnaŭleńnia ŭźnikaje i ad čaho jon zaležyć. Ci pryčynaju tut palityčnaja ŭłada ci niejkaja bolš hłybokaja ŭnutranaja nakanavanaść, jakaja siadzić u sutnaści horadu.
Najbolš zrazumieły, jak na siońnia, adkaz — u nieadpaviednaści horadu jahonamu statusu. Jašče Syrakomla ŭ minułym stahodździ kazaŭ pra tyja samyja razburalnyja tendencyi. Vychodzić, i tady Miensk nie daciahvaŭ da statusu hubernskaha centru, jakim naminalna byŭ. U paraŭnańni z Mahilovam abo Viciebskam Miensk vidavočna prajhravaŭ hety status. Nia toha, skažam tak, duchoŭnaha abjomu horad. Padzieleny pamiž polskim, žydoŭskim i rasiejskim kulturnymi kantekstami, jak zrešty i ŭsie našyja na toj čas harady, Miensk, u adroźnieńnie ad inšych, u kožnym hetym kantekście zastavaŭsia paviatovym centram, nia bolej. Jon jak by raspadaŭsia na hetyja kanteksty, nie stvarajučy adzinaha, bujnoha. Pahladzicie na polskamoŭnyja asiarodki, dzie sustrakalisia Maniuška i Dunin-Marcinkievič i, skažam, na dziasiatki synahohaŭ, dzie zusim asobna pravodziła čas zusim inšaja publika, urešcie, ujavicie sabie aficyjny byt rasiejskaha čynavienstva — taksama zamknionaha ad astatnich. Pamiž hetymi płastami niama ŭzajemapraniknieńnia, heta jak by zusim roznyja harady. I voś užo absalutna inšaja sytuacyja — horad, u jakim vychodzić “Minski listok” z debiutnym Kupałavym vieršam. U svaju čarhu — ničoha ahulnaha ź Mienskam, apisanym u Kupałavych “Tutejšych”.
Z usiaho skazanaha naprošvajecca vysnova. Miensk nie natchniaje biełarusaŭ da nacyjanalnaha žyćcia i nie vychoŭvaje ich pakaleńnie za pakaleńniem u pierajemnaści i lubovi da svaich starych kamianioŭ. Miensk treba daśledavać i vyvučać, zaŭsiody ŭ śpiešcy fiksujučy toje, čaho zaŭtra nia stanie nazaŭsiody. Hetak, jak archieolahi ŭ śpiešcy vyvučali zamčyšča pierad nastupam metro, abo jak Zianon Paźniak raskopvaŭ daminikanski kaścioł, na miescy jakoha ŭžo rabili raźmietku budaŭniki Pałaca respubliki. Miensk treba fiksavać, ale nia treba ŭskładać na jaho nadzieju jak na duchoŭnuju panaceju, jakaja raptam azoryć nas, nierazumnych biełarusaŭ, cyvilizavanaju dumkaj. Tak nikoli nie było i, mabyć, nia budzie. I zacyklenaść na Miensku, ad jakoha my čahości čakajem, — heta jakraz adna z formaŭ našaha nacyjanalnaha i kulturnaha zastoju. Varta prosta vyjechać u biełaruskuju pravincyju, kab zrazumieć, što naša sapraŭdnaja stalica duchu raźlitaja pa ŭsim ciele krainy, tady jak pravincyja — naadvarot — sfakusavanaja ŭ adnoj kropcy, u Miensku.
U adnym z papiarednich numaroŭ ja raspaviadaŭ pra Vilniu, apisanuju Ŭładzimieram Žyłkam, jakaja musić śviacić biełarusam svaim pryciahalnym śviatłom. Jak mara i jak stymuł dla nacyi — žyć. Paśla tych natatak adzin moj kaleha paraŭnaŭ Vilniu, staruju biełaruskuju stalicu, a siońnia stalicu Litvy, z haroj Ararat, duchoŭnym aryjenciram armian, jaki staić za armianskaj miažoju, ale z Armienii vidzion. Hetak i Vilnia ź Biełarusi — vidna.
Siarhiej Paŭłoŭski
