Viktar Kuprejčyk: «U šachmatach biełarusy najmacniejšyja»
Staraja biełaruskaja šachmatnaja škoła spatkała svoj «mat» pad nacysckimi kulami ŭ mienskim i vilenskim hieta. Novych šachmatystaŭ raźmierkavali ŭ Biełaruś z Rasiei ŭ ramkach prahramy adnaŭleńnia razburanaj haspadarki. U Biełaruś prybyli hrosmajstry Suecin i Balasłaŭski, budučaja vice-čempijonka śvietu Kira Zvarykina, a taksama budučy mižnarodny majstar Jakaŭ Sakolski.
Kali ŭ sycyljanskaj abaronie ci anhielskaj partyi napierad sunuć piešku (jakuju pa-biełarusku, pavodle Łastoŭskaha, možna nazyvać taksama nižnikam) ad słana (abo vyšnika), u francuskaj abaronie — ad karalevy (abo krali), u staraindyjskaj — ad kania, ale aściarožna, na adnu kletku, dyk u biełaruskim debiucie Sakolskaha pieršym ža chodam pieška vyryvajecca ad kania až na dźvie kletki napierad — b4! Debiut Sakolskaha — pačatak całkam alahičny, pa-dziciačamu avanturny. Zdarovy šachmatny hłuzd patrabuje napačatku zachoplivać centar, a nie mitusicca na flanhach. Pa vialikim rachunku — dosyć prymityŭnaja pastka, raźličanaja na niedaśviedčanaha praciŭnika, jaki adkaža na fjankieta biełych karaleŭskaj pieškaj, a paśla abaronić hetuju piešku kaniom dy stracić jaje. Dva razy ŭ takuju pastku nia trapiš.
Jak trener, Sakolski i jahonaje pakaleńnie dasiahnuli bolšych pośpiechaŭ, čym u jakaści tearetykaŭ. Jany vychavali pieršaha hrasmajstra-biełarusa, Viktara Kuprejčyka. Śledam za Kuprejčykam pryjšli Barys Hielfand i Illa Śmiryn. Praŭda, jak pryjšli, tak i pajšli, dakładniej, pajechali ŭ Izrail. Ni toj, ni druhi debiutu Sakolskaha ŭžo nie ŭžyvali. Kuprejčyk ža zasłužyŭ słavu našaj škole šachmataŭ inšym. Jon pamiatny tym, što, adziny ź siabraŭ Alimpijskaha kamitetu, navažyŭsia vystupić proci abrańnia Alaksandra Łukašenki na staršyniu hetaj ustanovy ŭ 1997 hodzie. Na pytańni «NN» adkazvaje Viktar Kuprejčyk.
— Za apošnija hady biełarusy dasiahnuli peŭnych pośpiechaŭ, u pryvatnaści, dva ihraki -- Alaksiej Fiodaraŭ i Alaksiej Alaksandraŭ – brali ŭdzieł u finale pieršynstva śvietu, pryčym Fiodaraŭ dajšoŭ da čverćfinału — najvyšejšaje dasiahnieńnie našych šachmatystaŭ za ŭsiu historyju, a Alaksandraŭ vybyŭ tolki ŭ druhim tury, što pry sučasnaj kankurencyi taksama možna ličyć sapraŭdnaj pieramohaj. Zaraz jany ŭdvoch uvachodziać u sotniu najlepšych hulcoŭ śvietu.
Nakont kamandnych spabornictvaŭ: z čatyroch alimpijadaŭ my try razy ŭvachodzili ŭ dziasiatak najmacniejšych, što možna nazvać najlepšym vynikam siarod spartovych kamandaŭ krainy. Mahčyma, vyšej byli adno tolki chakieisty ŭ Nahana.
Na pieršynstvach Eŭropy my taksama ŭvieś čas prabivajemsia ŭ lik dziesiaci. I mienavita z hetym źviazanaja našaja najaktualniejšaja prablema: kamanda časta nia maje hrošaj na pajezdki. Razumiejem, što ŭ dziaržavy nie staje hrošaj... My atrymlivajem abiacańni, hruntoŭna rychtujem kamandu, ale ci vyjdzie što z hetaha — užo nie ad šachmatystaŭ zaležyć. Byŭ vypadak, kali našaja kamanda nie pajechała na alimpijadu, što pravodziłasia na Filipinach, z-za adsutnaści srodkaŭ.
— Jakim čynam adbyvajecca fininsavańnie šachmataŭ?
— Jak i ŭsich astatnich vidaŭ: praz Sportkamitet, bo šachmatnaja federacyja nia maje paŭnamoctvaŭ na pryciahnieńnie finansavych srodkaŭ ź inšych krynicaŭ.
— Ci dapamahajuć sponsary?
— Jak ni sumna, nie. My sprabavali šukać padtrymki, ale nie znajšli parazumieńnia. Dziŭna, usio ž šachmaty — intelektualny vid sportu, vielmi papularny ŭ śviecie. Pakul my nie ŭvachodzim u prahramu vialikaj alimpijady, ale zachady ŭ hetym napramku pradprymajucca, zastajecca ŭdakładnić techničnyja pytańni. I ŭžo ŭ Sydnei šachmaty buduć pradstaŭlenyja ŭ jakaści vystavačnaha vidu. My majem adnu z najbujniejšych u śviecie federacyjaŭ, jakaja abjadnoŭvaje 156 krainaŭ i pravodzić šachmatnuju alimpijadu, u čatyroch ź jakich udzielničała biełaruskaja kamanda.
— Jaki biudžet advodzicca dziaržavaj na šachmaty?
— Z dakładnymi ličbami ja nie znajomy, nuloŭ tam nadta šmat, ale ž inflacyja... Skardzicca my možam hetak sama, jak lubyja spartoŭcy ŭ našaj krainie. Što ž tyčycca zamiežnych pajezdak, tut patrebnaja valuta, ź jakoj u nas zusim kiepska.
— Jak u biełaruskaj federacyi staviacca da padziełu ŭ šachmatnym śviecie?
— Pa-pieršaje, raskoł adbyŭsia tolki ŭ prafesijnaj sfery, pryčym raniej usio było ŭ paradku, a paśla Karpaŭ z Kasparavym niešta nie padzialili pamiž saboju. Zaraz u kasparaŭskaj lizie zastałosia vielmi niebahata prafesijanałaŭ. My ž — zakonapasłuchmianyja biełarusy, i ŭ luboj sytuacyi padtrymlivajem FIDE — Mižnarodnuju Šachmatnuju Federacyju, u čyj skład i ŭvachodzim. Ludziej, jakija b zajmali procilehłuju pazycyju, u nas praktyčna niama, kali chto i jość, to tolki pryvatnym čynam.
— Jak aktyŭna hulajuć u šachmaty ŭ vyšejšych ešalonach siońniešniaje biełaruskaje ŭłady?
— U parlamencie jość prynamsi adzin pieršarazradnik.
— A Łukašenka hulaje ŭ šachmaty?
— Nia viedaju, nie znajomy.
— Vostraj prablemaj u nas źjaŭlajecca i «ŭciečka mazhoŭ»...
— Jana charakternaja dla luboj intelektualnaj dziejnaści, bo kožny čałaviek žadaje žyć tam, dzie isnujuć umovy, nia stolki finansavyja dy asabistyja, kolki ŭmovy dla jahonaj pracy. Što tyčycca šachmataŭ, varta adznačyć, što kamanda Izrailu napałovu składajecca z našych byłych suajčyńnikaŭ. Dla Biełarusi vialikaj strataj staŭ letašni adjezd na stałaje žycharstva ŭ Izrail, uśled za baćkami, Barysa Hielfanda, jaki ŭvachodziŭ u dziasiatku najmacniejšych śvietu. Ale nia treba panikavać: pavalnaj chvali emihracyi ŭ nas zaraz niama.
— Što ŭ teoryi šachmataŭ možna ličyć zdabytkam mienavita biełaruskaje škoły?
— Naprykład, aryhinalny debiut Sakolskaha, jaki, praŭda, nie karystajecca vialikaj papularnaściu. Bolš viadomym usio ž źjaŭlajecca debiut Vierasava. Zrešty, i Sakolski, i Vierasaŭ naradzilisia nie ŭ Biełarusi.
— Jakuju rolu adyhrali ŭ farmavańni biełaruskaj škoły habrei i rasiejcy?
— Pieradvajennaja škoła mocna paciarpieła pad čas stalinskaha kiravańnia: kahości paličyli «voraham narodu», chtości zahinuŭ na froncie. A paśla vajny na Biełaruś pryjechaŭ Vierasaŭ, jaki ŭ 1946 hodzie ŭznačalvaŭ savieckuju šachmatnuju kamandu, kudy ŭvachodzili pryznanyja majstry, jak, prykładam, budučy čempijon śvietu Smysłoŭ. Vierasaŭ doŭhi čas pracavaŭ u Tavarystvie družby z zamiežnymi krainami, vykładaŭ u Instytucie Zamiežnych Movaŭ, i jon zdoleŭ «pieraciahnuć» da nas viadomych ihrakoŭ ź inšych krainaŭ. A habrei, biezumoŭna, adyhrali vielmi vialikuju rolu ŭ raźvićci našych šachmataŭ. Ciapier ža sytuacyja źmianiłasia, možna sudzić choć by pa proźviščach biełaruskich šachmatystaŭ, jakija ŭvachodziać u sotniu najlepšych śvietu: Fiodaraŭ i Alaksandraŭ.
— Ci ciahniecca siońnia moładź da šachmataŭ?
— Peŭnaja pierajemnaść pamiž pakaleńniami isnuje. Biełarusy mohuć hanarycca svaimi čempijonami śvietu siarod junakoŭ. Ale ŭ šachmatach byvaje šmat talenavitych ludziej, jakija, kali stalejuć... Vielmi važna być pracavitym. Samaŭdaskanaleńnie — važny praces. Dobryja škoły majem u Kobryni, Pinsku, Horadni, Viciebsku. Alaksiej Fiodaraŭ, pra jakoha ja zhadvaŭ raniej, mahiloviec, a jahony ciozka Alaksandraŭ pačynaŭ u Kobryni.
— Vam asabista šachmatnaje myśleńnie dapamahaje ŭ žyćci ci škodzić?
— Nikoli nia škodzić: lahičnaść pry pryniaćci rašeńniaŭ karysnaja dla ŭsich. Navat kali Vy prosty amatar, pierad tym, jak zrabić niejki krok, Vy praanalizujecie mahčymy adkaz supiernika i svaje dalejšyja dziejańni. Kab było bolš šachmatystaŭ, našaje hramadztva išło b pa bolš racyjanalnym, bolš lahičnym šlachu raźvićcia.
Hutaryŭ Anatol Prasałovič
