Łysaja Hara
Uva ŭsich narodaŭ aryjskaha pachodžańnia, ad Iranu da Skandynavii, jość svaje "łysyja hory". Ich nazva tryvała źviazvajecca z roznaj čartaŭščynaju. Mienavita na hetych harach hojsajuć biesy j kolki razoŭ na hod źbirajucca viedźmy na svaje šabašy. U Švecyi – heta Błakuła, u Hišpanii – Baraon, u Litvie – Šatryja pad Šaŭlami, u Italii – Śpinato j Paterna, u niemcaŭ z aŭstryjakami ich cełaja płojma – Bloksberh, Chorselberh, Bechtielberh dy šmat inšych. Toje samaje i ŭ słavianaŭ. Jość hetkaja Łysaja hara blizu Kijeva, jość kala Lvova, jość u Karpatach la Zakapanaha. U polskich Śviatakryskich harach ich navat dźvie. Adnu pierajmienavali ŭ haru Śviatoj Kaciaryny, a druhaja zastałasia Łysicaj.
Rasiejski historyk XIX stahodździa Chadoŭski naličyŭ bolš za piatnaccać hor z hetkaj nazvaj u słavianskich krajoch. Jon piša: "Łysyja hory, na jakija źbirajucca baba-Jaha ź niačystymi duchami, ź viedunami j viedźmami – miescy abaviazkova pryhožyja. I šabašy tvoracca tut u čystaje biazvobłačnaje nadvorje".
Što ž takoje viedźmin šabaš? Pavodle eŭrapiejskich tradycyjaŭ, viedźmy ź viedźmakami adpraŭlajucca na šabaš viarchom na miatle ci na kijach. Jany vychodziać unačy na rostań. Kala taje rostani raskryvajecca strašnaja piačora. Niačyściki stanavilisia pierad joju j trojčy hukali šatana, kab jon zabraŭ ich na Łysuju haru. Šatan źjaŭlaŭsia na poklič svaich prychilnikaŭ, apraniony ŭ šery kaptan, čyrvonyja štany j vostravierchi kapialuch. I barada ŭ jaho vialikaja, rudaja... Jon padchoplivaŭ svaich haściej i jany niebam adpraŭlalisia na balavańnie. Na Łysuju haru. Šatanu dapamahaje natoŭp čartoŭ. Usie čarty nabyvajuć vyhlad kazłoŭ, viercham na jakich i latuć usie achvočyja na šabaš. Mnohija viadźmarki pryvodziać z saboju dziaciej. Asablivaj była j pačostka na hary. Abaviazkovyja stravy: kapusta z sałam, aŭsianaja kaša, masła, syr dy małako. Zrešty, što tut dziŭnaha? Adsutnaść alkahalu! Tak.... pajeli, papili, parahatali dy j raźlacielisia.
Mnich, teolah j historyk Del Rya u 1611 hodzie pisaŭ: "Najpierš tam tvoracca skoki j vuścišny rohat, paśla siadajuć za stoł".
Hałoŭny šabaš u Biełarusi adbyvaŭsia na Łysaj Hary na Kupalle, a ŭ zachodniaj Eŭropie – u noč na Śjatoha Valpurha.
Čamu hara mienavita Łysaja? Ci nie ad čorta łysaha? Va ŭsioj iranskaj, judejskaj, chryścijanskaj i musulmanskaj demanalohii čarty j sapraŭdy łysyja. Łysina ŭ bolšaści staražytnych narodaŭ adnaznačna nehatyŭnaja prykmieta. Nia dziva – raniejšaja praciahłaść žyćcia była ŭ pałovu ciapierašniaj. A łysina ŭ hadoŭ 30 – patalohija. Jak kažuć u narodzie – ad čužych padušak. Hladzi, i rohi vylezuć. Ale hetyja hory zusim nieabaviazkova hołyja. Niekatoryja pakrytyja drymučym lesam, inšyja – hołym skalnym kamieńniem i ničym nie adroźnivajucca ad susiednich. Padkazku daje rymskaja nazva hetkich hor. U łatyni ich zavuć Calvus monts, albo hara čerapu. Darečy, mienavita adsiul etymalahična vynikaje j Kalvaryja. Miesca śmierci. Mienavita na kolišnich miascovych Łysych horach i paŭstavali paźniejšyja katalickija Kalvaryi – u Miensku, u Vilni, u Žyrovicach i dalej.
Cikava, što ŭ kožnym krai pobač z Łysaj haroju jość miescy čystyja – hory Śviatyja. Jany abaviazkova składajuć paru. Jak dabro j zło, ciemradź i praśviatleńnie. Śviataja hara abaviazkova vyšejšyja. Choć krychu. Hetkija miescy abirali dla śviaciliščaŭ. Ale z 1958 hodu našaja Śviataja hara, zusim niedalokaja ad Łysaj, była pierajmienavanaja ŭ Dziaržynskuju.
Siarhiej Chareŭski
