Encyklapedyja papularnych pamyłak
SYMBALI
ČORNY ŚCIAH — ZNAK PIRATAŬ
Piraty, marskija rabaŭniki, flibustjery, karsary — Boh viedaje jak jašče zvalisia hetyja rycary ŭdačy — nie vykarystoŭvali čornych ściahoŭ dla abaznačeńnia śvich karabloŭ. Čorny ściah isnavaŭ adno ŭ fantazii aŭtaraŭ pryhodnickich ramanaŭ na marskuju tematyku. Morhan, Ołanez, Flint, Kid dy Bartalamej Partuhalski ŭ vybary svaich symbalaŭ prajaŭlali lepšy hust. Nad ichnymi kamandami łunali pałotniščy z vyjavami žyviołaŭ, u tym liku aviečki, śviatych patronaŭ karabloŭ i hieraldyčnych istotaŭ. Čorny prapar z čerapam i kostkami byŭ prydumany tolki ŭ XIX st., kali pirackaja słava minuła, i złačynnaje ramiastvo daŭno pierastała być załatym dnom. Darečy, masavaje piractva adradziłasia było pad čas pieršaje suśvietnaje vajny, kali admysłovyja niamieckija karabli pad niamieckim ža trykaloram teraryzavali handlovy flot pa ŭsim śviecie.
RAHATYJA ŠAŁOMY — ADMIETNAŚĆ HIERMANCAŬ
Hiermancy, narmany, vikinhi nikoli nie ŭpryhožvali svaich šałomaŭ rohami. Rohaŭ niama ni na adnym tahačasnym malunku, niama na viadomym dyvanie z Bajo — habelenie daŭžynioju 70 metraŭ, dzie ŭ sučasnaj maniery, nakštałt komiksu, vyjaŭleny pachod Vilhielma Zavajoŭnika ŭ Anhielščynu dy jahonaja pieramoha ŭ 1066 hodzie la Hastynhsu. Typovym narmanskim źjaŭlajecca viadomy nam z «Pahoni» (adno nia hetki vostry) prosty dy funkcyjanalny šałom, a jahonyja dekaratyŭnyja elementy, abiečak dy płaścina dla achovy pieranośsia, źjavilisia ŭ paźniejšym siaredniavieččy. Rohi na šałomach hiermancaŭ byli prydumanyja ŭ siaredzinie XIX st. niamieckimi patryjatyčna nastrojenymi studentami, jakija tady ładzili admysłovyja kaściumavanyja imprezy ŭ adnoŭlenych pavodle letapisnych źviestak strojach. Maładyja historyki, mabyć, niasłušna patraktavali vyraz «kryłatyja šapki» — tak na schile isnavańnia Zachodnierymskaj imperyi nazyvali narmanskich vieršnikaŭ, bo tyja prymacoŭvali sabie na šałomy ptušynyja piory.
DZIKI ZACHAD — HETA KAŬBOI
Amerykanskija pahonščyki bydła stalisia achviarami biaskoncaha šerahu pamyłkovych štampaŭ, raspaŭsiudžanych pieradusim niamym kinematohrafam u dvaccatych hadach našaha stahodździa. Nasamreč, hieroi vesternaŭ u zamšavych štanach, kapielušach dy z revalverami pa bakoch nikoli nie byli hałoŭnym sasłoŭjem maładoje Ameryki ci Dzikaha Zachadu. Kaŭboi źjavilisia ŭ šaścidziasiatych hadach XIX st. na zapatrabavańnie tahačasnaj ekanomiki j całkam źnikli jak źjava ŭžo praz dvaccać hadoŭ z raźvićciom čyhunki. Ichnaj funkcyjaj na praciahu ŭsiaje karotkaje historyi isnavańnia byŭ pierahon bujnoj rahataj žyvioły z Techasu ŭ paŭdniova-zachodnija štaty. Daroha doŭžyłasia hod i bolej, tamu siužet pra Śmiardziučku Džo — hrazu miastečka j zaŭsiodnika sałuna — paprostu nia maje sensu; Džo ŭvieś čas byŭ u darozie, a jnačaj — jon nie kaŭboj. Darečy, kaŭbojaŭ było ŭsiaho nia bolej za dvaccać tysiačaŭ (jak hakieistaŭ u Biełarusi), a bolšaja častka ź ich — nehry dy indziejcy, bo na hetkuju ciažkuju pracu za 6 dalaraŭ u tydzień nia kožny bieły jšoŭ.
SONCA — KRYNICA ŽYĆCIA
U dalokaj budučyni Sonca pastupova zhaśnie, Ziamla pieratvorycca ŭ ledzianuju pustyniu… Jašče dvaccać hadoŭ tamu heta było pastulatam astranomii, chacia j nieviasiołym, ale biassprečnym. Adyli akazałasia, što heta pamyłka, adna z pamyłak zdarovaha sialanskaha sensu, jaki paraŭnoŭvaje hareńnie tarfianišča i jadravuju reakcyju raspadu vadarodu (mienavita hetkuju pryrodu Sonca ŭvažaje za praŭdzivuju sučasnaja navuka). Praces pieraŭtvareńnia vadarodu ŭ hieli adbyvajecca na Soncy ź niaźmiennaj chutkaściu. Ciapier suadnosiny H da Nie prykładna 95% da 4% (1% — ciažkija elementy). Viadomyja sp.Šuškieviču raŭnańni jadravych pracesaŭ pradkazvajuć Soncu jašče sama mała 50 mil-jardaŭ hadoŭ žyćcia, u dziesiać razoŭ bolej, čym viek luboha viadomaha ćviordaha rečyva na Ziamli. Ale niama pryčynaŭ radavacca za naščadkaŭ. Jak toj kazaŭ, nia rosna, dyk młosna. Zadoŭha da zhasu śviaciła, tady, kali vadarodu ŭ im stanie chacia b upiaciora mieniej čym hielija, ziamnyja akijany… vyparacca, atmasfera zharyć, a skały papłaviacca, bo ź ciaham času krynica žyćcia śviecić usio jarčej.
MIESIAC — NAJBLIŽŠY KAŚMIČNY SUSIED
Miesiac — nia samaje blizkaje da Ziamli kaśmičnaje cieła, chacia da jaho «ŭsiaho tolki» 356 000 km. Ruchajučysia pa mocna vyciahnutaj arbicie, na cełyja dźvie tysiačy kilametraŭ ščylniej da nas peryjadyčna nabližajecca małaja planeta Hiermes. Apošni raz hetak było 30 kastryčnika 1937 hodu, jakraz u razhar stalinskich represijaŭ; acalełyja ad pieraśledu navukoŭcy paśpieli tady navat sfatahrafavać niebiaśpiečny abjekt na adlehłaści 354 000 km. Hiermes — zusim nie hihant, 700 metraŭ u dyjametry, adnak my pavinnyja być udziačnyja Bohu j zakonam niabiosnaj mechaniki za toje, što pamiž žaleznym karlikam dy čałaviečym domam nie na jakujuś tysiaču kilametraŭ mieniej. Bo tady ryzyka padzieńnia kamłyhi na šmat miljonaŭ tonaŭ vahoju pavialičyłasia b u dziasiatki razoŭ. U vypadku katastrofy žudasny vybuch źniščyŭ by ŭsio na płoščy 50 000 km2, to bok terytoryi, roŭnaj čverci Biełarusi. A ŭźniaty viecier paburyŭ by damy j pavaliŭ les na tysiačy kilametraŭ ad epicentru. Darečy, jak śćviardžajuć astranomy, Miesiac nia raz prymaŭ udary ahramadnych metearytaŭ, «pryznačanych» dla Ziamli.
Vadzim Karcaŭ,
traktoŭny pierakład pavodle Ludviha Soŭčaka
