Malitva za zabitych suajčyńnikaŭ
Polskija kataliki pakajalisia za svaje hrachi pierad habrejami
Siamion Bukčyn, Varšava
Hod tamu Polšča žachnułasia, daznaŭšysia pra masavaje zabojstva habrejaŭ, ździejśnienaje palakami, žycharami miastečka Jadvabnaje, što niepadalok Łomžy na Biełastoččynie. 10 lipienia 1941 h. bieź niepasrednaha zahadu niemcaŭ, z ułasnaj inicyjatyvy, jany spalili kala 1600 svaich adnaviaskoŭcaŭ-habrejaŭ u stadole, pierad tym naździekvaŭšysia ź ich.
Historyja nabyła viadomaść dziakujučy knizie viadomaha amerykanskaha historyka polskaha pachodžańnia Jana Tomaša Hrosa «Susiedzi», vydadzienaj u Polščy ŭviesnu minułaha hodu. Raspačałasia burlivaja palemika. Adny śćviardžali, što viadučuju rolu ŭ hetym zabojstvie adyhrali ŭsio-taki niemcy. Inšyja davodzili, što habrei sami vinavatyja — raźjušyli palakaŭ svaim supracoŭnictvam z Savietami, jakija pryjšli na hetuju ziamlu ŭvosień 1939 h. Chtości bačyŭ pryčynu ŭ tradycyjnym polskim antysemityźmie, jaki ŭ 30ia žyviŭsia nieprychilnym staŭleńniem da habrejaŭ polskaha Kaściołu i adkrytaj varožaściu tak zvanaje endecyi, tahačasnych polskich nacyjanał-sacyjalistaŭ.
Praŭda pra padziei ŭ Jadvabnym mocna paŭpłyvała na polskuju śviadomaść, jakaja ŭžo zžyłasia była z vobrazam samaj hieraičnaj, samaj pakutnickaj nacyi. Vyśvietliłasia, što siarod palakaŭ byli nia tolki hieroi Armii Krajovaj, varšaŭskaha paŭstańnia i Monte-Kasyna, ale j zabojcy, ničym nia lepšyja za hitleraŭcaŭ. Z hetym abciažaranym sumleńniem tre było štości rabić, asabliva majučy na ŭvazie žadańnie Polščy jak maha chutčej uvajści ŭ Eŭraźviaz. Razam z tym vidavočna, jak na praciahu apošnich hadoŭ sumlennaja polskaja dumka imkniecca adkryta razabracca z balučymi staronkami ŭłasnaj historyi i peŭnymi bakami nacyjanalnaj mentalnaści.
Bolš zaciatymi zrabilisia j ataki tutejšych šavinistaŭ, jakija tradycyjna bačać usiudy «sijanisckuju zmovu». Navat aŭtarytet Jana Paŭła II, jaki zaklikaŭ katalikoŭ pavinicca pierad «starejšymi bratami-habrejami», nia dziejničaje. Jany i ŭ jaho šukajuć «habrejskija karani».
Alaksandar Kvaśnieŭski vyrašyŭ, što 10 lipienia, u 60-ju hadavinu trahičnych padziejaŭ, jon pryjedzie ŭ Jadvabnaje i ad imia polskaha narodu paprosić prabačeńnia. Da jaho dałučacca palityki, pradstaŭniki hramadzkaści. Bolš składanaj vyhladaje pazycyja Kaściołu. Pahadžajučysia z «polskaj vinoj», prymas Polščy kardynał Juzaf Hlemp padkresliŭ, što i habrejam nie zaškodziła b paprasić prabačeńnia ŭ palakaŭ za tych svaich suplamieńnikaŭ, jakija ŭ stalinskija časy spryčynilisia da pieraśledu j represijaŭ suprać polskich patryjotaŭ. Na heta rabin Varšavy i Łodzi Michael Šudrych adkazaŭ, što heta rabili habrei, jakija śviadoma vyraklisia svajho habrejstva i ličyli siabie «internacyjanalistami», tady jak palaki ŭ Jadvabnym uvažali, što svajoj žudasnaj spravaj jany słužać katalictvu.
Paśla doŭhich sprečak biskupat vyrašyŭ pravieści prabačalnuju imšu 27 traŭnia ŭ varšaŭskim kaściole Ŭsich Śviatych. Heta było mocnaje vidovišča. Polskija biskupy na čale z kardynałam Hlempam na kaleniach prasili ŭ Boha prabačeńnia za zabojstva habrejaŭ u Jadvabnym. Treba viedać Polšču, historyju polskaha katalicyzmu i historyju polska-habrejskich stasunkaŭ na praciahu stahodździaŭ, kab u poŭnaj miery acanić značnaść taje imšy, jakaja nia mieła precedentu ŭ historyi polskaha Kaściołu.
Imša mieła žałobny charaktar. Biskupy vyjšli ŭ čornych sutanach pad huki arhannaj impravizacyi «Śviaty Boža». Pracesiju ŭznačalvaŭ prymas Hlemp u fijaletavaj mantyi, symbali žałoby, jon nios kryž. Da ahulnaj malitvy zaprasiŭ biskup Stanisłaŭ Hamdecki, staršynia Rady Biskupstva Polščy pa spravach relihijnaha dyjalohu. Voś jahonyja słovy: «Žadajem jak pastyry polskaha Kaściołu praŭdziva stać pierad Boham i ludźmi, pierš za ŭsio pierad našymi habrejskimi bratami i siostrami, i pavinicca ŭ žałobie z pryčyny zabojstva, jakoje adbyłosia ŭ Jadvabnym u lipieni 1941 h. Jaho achviarami stalisia habrei, siarod złačyncaŭ byli palaki, u tym liku chryščanyja. Heta ciažkaja praca – ačyščeńnie našaj pamiaci, ale bieź jaje niemahčyma ačyščeńnie našaha sumleńnia. Śviadoma idučy da hetaha, my jašče raz asudžajem usialakija prajavy nietalerantnaści, rasizmu i antysemityzmu».
Prymas Hlemp ahałosiŭ malitvu Jana Paŭła II za habrejaŭ, napisanuju try hady tamu pa prośbie Kamiteta polskaha Biskupstva pa spravach dyjalohu ź judaizmam.
«Gazeta Wyborcza» paraŭnała hetuju imšu pa značnaści sa spravaj Drejfusa i nazvała hety akt «hołasam volnaj, demakratyčnaj Polščy, jakaja ŭźniałasia nad kanfesijnymi i palityčnymi padziełami».
