Z usich staron
Uik-end u Kaŭnasie
Uładzimier Arłoŭ
Z taho dnia, jak volaju Stalina Vilnia apynułasia za miežami Biełarusi, raka Vialla mahła b užo natalić smahu ŭsich marsijanskich pustelniaŭ. Ale, nie zvažajučy na ŭsie namahańni novych haspadaroŭ Vilni, kolišniaja stalica Vialikaha Kniastva ni ŭ savieckaj Litvie, ni paśla adnaŭleńnia niezaležnaści tak i nia stałasia litoŭskaj.
Heta prosta niemahčyma dla horadu, zasnavanaha kryvičami. Dla horadu, dzie pracavaŭ drukarski varštat Skaryny i vychodziła «Naša Niva». Dzie byŭ Biełaruski muzej, dzie pisaŭ svaje zmročnyja kamedyi j aptymistyčnyja dramy Francišak Alachnovič...
Vilnia nikoli nia budzie litoŭskim miestam. A tamu, kali vy vyrašyli pryśviacić svoj uik-end padarožžu ŭ Litvu, Vilniu treba prajechać tranzytam.
Vam, napeŭna, davodziłasia čuć, što, maŭlaŭ, Kijeŭ — stalica Ŭkrainy, a Lvoŭ — stalica ŭkraincaŭ. Pry ŭsioj adroznaści histaryčnaha j palityčnaha kantekstaŭ štości padobnaje možna skazać i pra Vilniu z Kaŭnasam. Bolš za dva dziesiacihodździ, da toj samaj stalinskaj rezalucyi, Kaŭnas byŭ stalicaju nia tolki litoŭcaŭ, ale j Litoŭskaj Respubliki.
Na aŭtobusie ci aŭtamabili daroha ad Vilni da Kaŭnasu zajmaje niejkuju hadzinu. Ale za hety čas vy zaŭvažycie, što razam ź landšaftam nieŭprykmiet źmianiłasia j sama aŭra navakolla. Vy adčujecie chaładnavataje, ale mocnaje j upeŭnienaje dychańnie inšaha mentalitetu, inšaje, užo nie słavianskaje krainy. Adrozna ad Vilni, u Kaŭnasie vašuju biełaruskuju movu anichto nie zrazumieje, adnak, kali vy, paśla karotkaha eksperymentu, piarojdziecie na rasiejskuju, dyk nie adčujecie anijakaje naściarožanaści, jak, zrešty, i anijakaje pryjaznaści.
Uśled za dziažurnaj vietlivaj uśmieškaju vy atrymajecie padrabiaznaje tłumačeńnie, jak znajści hatel «Lietuva». Vyśvietlicca, što hatel zusim blizka ad Łajsves-alei abo, u pierakładzie, alei Svabody, na jakoj vy ŭ hety momant staicie, z pryjemnaściu adznačajučy, što za dziesiać hadoŭ, jak vy byli tut apošni raz, centralnaja kaŭnaskaja vulica źmianiłasia tolki da lepšaha.
Vašaje voka vandroŭnika adznačyć novyja dahledžanyja lichtarni, dziasiatki novych kaviarniaŭ, piŭnych baraŭ, kramak i kramaŭ z całkam eŭrapiejskimi vitrynami.
Adnak nie źjaviłasia niejkaha prykmietnaha memaryjalnaha znaku na tym miescy, dzie na pačatku 1970-ch, na znak pratestu suprać savieckaj akupacyi, skončyŭ samahubstvam svajo maładoje žyćcio kaŭnaski junak Romas Kałanta. Kali vy byvali ŭ Prazie, adrazu zhadajecie kvietki j śviečki pablizu pomnika śviatomu Vacłavu, dzie taksama samachoć i z taje ž pryčyny raźvitalisia z žyćciom čechi Jan Pałach i Jan Zaic. Hetaja zhadka, mahčyma, prymusić vas zadumacca pra tajamnicy słavianskaje j bałckaje dušy.
Vaš hatel znojdziecca na bakavoj vuličcy za sotniu krokaŭ ad Łajsves-alei, i na jahonym fasadzie vy ŭbačycie adzinaje, vidać, acalełaje na kaŭnaskich šyldach rasiejskaje słova «Hostinica». Ad jaho, jak i ad vielizarnaha pryciemnaha faje, vysoznaje stoli j leśvicy z bardovaj darožkaju husta pavieje 60-mi hadami minułaha stahodździa, ale vaš numar budzie ŭtulnym i ciopłym, a televizar prapanuje dziasiatki dva prahramaŭ z poŭnaj harantyjaj adpačynku ad selektarnych telebitvaŭ za ŭradžaj.
Adnak siadzieć u numary niama anijakaje rachuby, bo amal pobač Muzej Čurlonisa j Mastackaja halereja, padaravanaja horadu adnym z suajčyńnikaŭ-emihrantaŭ. Dziesiać hadoŭ tamu vy bačyli ŭ halerei vialikaje pałatno Marka Šahała. Ciapier jaho niama. Karcinu nia ŭkrali i nie adpravili na vystavu. Prosta vyjaviłasia, što emihrantu-miljaneru niejki sprytniuha zbyŭ za paru sotniaŭ tysiačaŭ «zialonych» nie aryhinał, a majstravituju pieramaloŭku.
Vašaje rasčaravańnie kampensuje vystava tvoraŭ amerykanskich fotamajstroŭ, dzie centralnaje miesca budzie zajmać seryja minetaŭ, uviekaviečanych u vialikim pamiery j šykoŭnym kolery. Vy znojdziecie tut kampazycyi na luby hust: junak sa staroj, stary z amal dziaŭčynkaju, adnapołyja pary j raznapołyja tryjo. Daminantaju hetaha chvałaśpievu minetam budzie akrabatyčny aŭtaminet u vykanańni smuhlavaha apalona z Techasu abo Kalifornii.
Znoŭ apynuŭšysia na Łajsves-alei, pa darozie da Ratušnaha placu vy zachočacie zapić svaje mastackija ŭražańni hłytkom čyrvonaha vina. U haspadara kaviarni, padobnaha da sivoha baradataha Cheminhueja z papularnaha zdymku, čamuści ŭźniknie da vas niečakanaja, zrešty, całkam biaskryŭdnaja sympatyja. Jon padsiadzie da vašaha stolika za kiliškam 50-hradusnaha «Sukcinasu» i paśpieje raspavieści pra vysokuju kvaternuju płatu dy pra tutejšych bandytaŭ, što siońnia apoŭdni prosta na vulicy ekskluziŭna pryvatyzavali jahony mabilny telefon.
Vašaja sustreča z bandytami adbudziecca nie kala zasnavanaha ŭ ChIV st. saboru śv.Vitaŭta i nie kala čyściutkaj hotyki domu Piarkunasa. Jana adbudziecca ŭ samaj demakratyčnaj kaŭnaskaj restaracyi «Elf». Tam štoviečar haryć vialiki kamin i hraje džaz. Tam na vielizarnych talerkach prynosiać hetkija ž vielizarnyja karbanaty. Tam źbirajucca studenty i, pałachliva azirajučysia, smokčuć piva staršaklaśnicy. Tam zusim biaśpiečna, bo bajcy viadomaj na kryminalnym froncie «Kaŭnaskaje bryhady» tam prosta adpačyvajuć paśla svaich suchich i «mokrych» spravaŭ.
Pobač z bryhadnymi šarahoŭcami j kamandzirami, mužčynskaje voka źmiecić ź dziasiatak tych, kaho Alaksandar Kupryn nazyvaŭ «achviarami hramadzkaha temperamentu». Praŭda, hetych upeŭnienych, badziorych i havarkich naviednic «Elfu» achviarami možna budzie nazvać chiba što metafizyčna. Vy adčujecie, što značna bolšyja šancy stacca achviaraju majuć ichnyja klijenty, a tamu, padsieŭšy da kaminu, budziecie melanchalična ŭhamoŭvać svoj hramadzki temperament firmovaj litoŭskaj nastojkaj «Pałanha».
Paśla čaćviertaha ci piataha kilišku vy ź niavykazna ciopłym pačućciom padumajecie pra žančyn svajoj siniavokaj Biełarusi i jakraz u suviazi ź imi zhadajecie słovy Frytjofa Nansena pra toje, što viartańnie — pryz luboha padarožža.
Voś tolki viartacca ŭ Miensk — dziela spakoju dušy j čyścini ŭražańniaŭ — vam zachočacca ŭ abjezd Vilni.
Napisana dla pieradačy «Dazvoł na vyjezd» Biełaruskaj słužby Radyjo Svaboda
www. svaboda.org
My sami
Brytanski ŭrad časova raspuściŭ orhany samakiravańnia Paŭnočnaje Irlandyi, daŭšy šaniec pradstaŭnikam roznych palityčnych siłaŭ Bełfastu dabicca adnaŭleńnia mirnaha pracesu. Adnak dziela hetaha Irlandzkaja Respublikanskaja Armija musić zdać zbroju.
Junijanisty, jakija vystupajuć za sajuz ź Vialikaj Brytanijaj, patrabujuć nieadkładna heta zrabić. Ale partyja Šen Fejn (u pierakładzie ź irlandzkaje — “My sami”), lehalnaje kryło padpolnaj IRA, nie śpiašajecca admykać arsenały. Devid Trymbł, lider pamiarkoŭnych junijanistaŭ, jaki ŭznačalvaŭ urad Olsteru, padaŭ u adstaŭku — maŭlaŭ, kali nie adračeciesia zbroi, dyk my pachavajem mirny praces. Džery Adams, lider Šen Fejn, tolki plačyma pacisnuŭ: vajna dyk vajna — nie pryvykać. A to znajšli durniaŭ — u adkaz na razzbrajeńnie IRA jany razzbrojać marhinalnyja hrupoŭki junijanistaŭ-pratestantaŭ. Lepš by brytanskija vojski razzbroili! Dajcie katalikam harantyi biaśpieki j takija samyja mahčymaści, jak pratestantam — tady j pahavorym.
Na minułym tydni IRA prapanavała kampramisny varyjant: jana budzie źniščać zbroju pa častkach. Nie pieradavać brytanskim vojskam, niby kapitulujučy, a psavać svaimi siłami. Kali treba, pad hramadzkim kantrolem. Ale taki varyjant nie zadavalniaje Trymbła dy junijanistaŭ.
Cikavaje supadzieńnie: u Paŭnočnaj Irlandyi kataliki składajuć ciapier 37% nasielnictva, rychtyk jak u Biełarusi biełaruskamoŭnyja pavodle pierapisu. Da apošniaha času kataliki žyli ŭ biaspraŭnym i harotnym stanie. Ich nie prymali ŭ siłavyja struktury i na dziaržaŭnuju słužbu, ekanamičnaja dyskryminacyja rabiła ź ich samuju biednuju hrupu nasielnictva, a junijanisty štohod ładzili pakazalnyja pahromy “tubylcaŭ” padčas tradycyjnych “aranžysckich maršaŭ”, jakija prachodziać praz katalickija kvartały. (“Aranžysty” — ludzi, viernyja brytanskaj karaleŭskaj dynastyi, što jdzie ad Vilhelma Aranskaha). Słovam, rabiłasia ŭsio, kab karennaja mienšynia pačuvałasia ludźmi druhoha hatunku i nia bačyła inšaha vyjścia, aproč emihracyi abo pierachodu ŭ lahier junijanistaŭ. Spatrebiłasia niekalki dziesiacihodździaŭ uzbrojenaj baraćby, kab roŭnaść pravoŭ była zamacavanaja ŭ mirnych pahadnieńniach, ministry ad Šen Fejn uvajšli va ŭrad, a ŭłady ŭ Londanie pryznali, što ciarpimaść nieabchodna vychoŭvać nia tolki ŭ buntoŭnych katalikach. Ale Šen Fejn i paśla hetaha žorstka trymajecca svaich ideałaŭ.
Sud Bracisłavy na minułym tydni vyrašyŭ vydać Vialikaj Brytanii troch jaje paddanych, jakich padazrajuć u prynaležnaści da hrupoŭki Real IRA, što adkałołasia ad Irlandzkaj Respublikanskaj Armii i nie pryznaje mirnych pahadnieńniaŭ pamiž respublikancami i junijanistami. Adnak, chłopcy padali apelacyju ŭ Najvyšejšy sud Słavaččyny.
Partyzan
Siaredniaja Eŭropa
Pieramovy ŭ darozie
Prezydent Słavaččyny Rudalf Šuster prapanavaŭ svaim kaleham razam uzyści na pik Herłach u Słavackich Alpach (2655 metraŭ). Zhadzilisia Kvaśnieŭski, Kaštunica, Kučma, Stajanaŭ, Ilijesku, Madł i Kučan. Admovilisia, z pryčynaŭ zdaroŭja, Vacłaŭ Haveł i aŭstryjski kancler Tomas Kleścil. Suprać prezydenckaha turpachodu vystupajuć tamtejšyja ekolahi. Pavodle praviłaŭ, na haru Herłach mohuć štodzień uzdymacca nia bolš za šeść hrupaŭ pa piać čałaviek. Łukašenku nie zaprašali.
Adstaŭka
Alicyi Hžeškoviak
Maršałak polskaha Senatu doktarka Alicyja Hžeškoviak abvieściła, što sychodzić z pasady. Miarkujecca, što na nastupnych vybarach levym dastanucca amal usie senackija kresły. Alicyja Hžeškoviak, polskaja arystakratka, adna ź liderak katalickaje pravicy, nie zachacieła čakać prynižalnaj parazy. Biełarusy jašče paškadujuć pra sychod pani Hžeškoviak. Jana była siarod tych polskich palitykaŭ, chto najbolš rabiŭ dla padtrymki nacyjanalna-vyzvolnych ruchaŭ va ŭsim śviecie, ličačy heta śviatym abaviazkam palakaŭ, jakija sami vyrvalisia z-pad rasiejskaha panavańnia, šmat u čym dziakujučy dapamozie siabroŭ z usiaho śvietu.
Viartańnie Stalina
Hałoŭny rasiejski kamunist Ziuhanaŭ padtrymaŭ prapanovu hubernatara Vałhahradzkaje vobłaści M.Maksiuty, jaki choča, u honar 60-hodździa Stalinhradzkaje bitvy, pieranazvać Vałhahrad nazad u Stalinhrad. Takuju prapanovu tam padtrymlivaje šmat chto.
Try miljony vymierli
Pavodle aficyjnaj statystyki, kolkaść nasielnictva Ŭkrainy za apošnija 10 hod źmienšyłasia pryblizna na 3 młn. čałaviek: na červień 2001 h. jana skłała kala 49,1 młn., tady jak u 1991 h. pieravyšała 52 młn. čałaviek. Ukraincy nia tolki pamirajuć, ale j vyjaždžajuć — pavodle źviestak Dziaržkamstatu, štodnia kraj pakidajuć kala 100 čałaviek.
Zabaranili hazetu na kirylicy
Ułady Azerbajdžanu začynili hazetu, redakcyja jakoj admoviłasia ad 1 žniŭnia pierajści na łacinku. Ułaśnik nievialikaha tydniovika “Impuls” tłumačyŭ svaje dziejańni tym, što čytačy nia viedajuć novaje abecedy, bo kirylicaj pišuć z 30-ch hadoŭ. Klasyčnyja tvory litaratury na azery byli stvoranyja arabicaj, kirylica ŭžyvałasia tolki ŭ saviecki čas. Uviadzieńniem łacinki ŭłady raźličvajuć palehčyć kantakty krainy z zachodniaj cyvilizacyjaj.
Pierazahružanaja Matryca
Na pačatku 2003 h. musić vyjści druhaja častka filmu “Matryca” — “Pierazahružanaja Matryca”. Zdymki ŭžo raspačalisia. Choć praciahi zvyčajna horšyja za pieršyja častki, mo starańniami sp.Stanišeŭskaha novuju “Matrycu” pa-biełarusku ŭbačym užo na BT.
S.R.
