Apošniaje słova Paŭła Mažejki
Vysoki sud! Pavažanaje dziaržaŭnaje abvinavačańnie! Siabry!
Ja ŭpieršyniu i, daść boh, u apošni raz vystupaju publična z apošnim słovam na padobnych mierapryjemstvach. Ja pastarajusia nie havaryć pra jurydyčny bok spravy, za mianie heta bliskuča zrabiŭ moj abaronca. Ja skažu pra pačućci. Pra toje, što adčuvaje nievinavaty čałaviek, jakoha voś užo 10 miesiacaŭ trymajuć na ešafocie, pakul niekalki čałaviek vybirajuć i prymiervajuć da jahonaj šyi viaroŭku. Nia treba być Šerłakam Hołmzam, kab zrabić vysnovy: kali zorki zapalvajuć, a palityčnyja pracesy adbyvajucca — heta kamuści treba…
Ja nia viedaju, ci viadoma heta dziaržaŭnamu abvinavaŭcu, ale kožny dzień hetaha brydkaha pracesu, kožny dzień hetaha pachodu ź viłami cieraź plačo na Słova, kožny vypad jahonaj pramovy, kožnaja publikacyja na hetuju temu ŭ biełaruskim i zamiežnym druku — usio heta prosta zabojča dla Biełarusi. I siońnia ja mahu pavinšavać dziaržaŭnaha abvinavaŭcu z tym, što kožnaje słova jahonaha vystupu zabivała nadzieju na toje, što na nas buduć hladzieć jak na narmalnuju demakratyčnuju krainu i razmaŭlać z nami jak sa zdarovym hramadztvam, dzie dakładna raźmiažoŭvajecca złačynstva i vykazvańnie svajoj pazycyi. I nia moža hetaja siła, nazaviom jaje ŭmoŭna siłaj reakcyi (bo što ŭziać z prakurora na pracesie — jon karjerny dyplamat, jamu dajuć daručeńnie, jon jaho ahučvaje, i tut nia moža być anijakich asabistych pretenzijaŭ), dyk voś, hetaja siła nia moža nia viedać, što hety praces na pačatku treciaha tysiačahodździa moža aznačać tolki adno: z nami, biełarusami, nielha mieć spravy. Ni-ko-li!!!
Mnie telefanujuć kalehi z Polščy, Hiermanii, Rasiei, inšych krainaŭ i pytajuć: što ŭ Vas tut — zdurnieli? Prakuror prosić realny termin źniavoleńnia, i pry hetym usio jahonaje abvinavačańnie hruntujecca nie na dokazach, a tolki na słovach “ia dumaju”, “mnie zdajecca” i h.d. “Heta ž apošniaje biaspraŭje!!!” — aburajucca maje kalehi. I nie mahu im skazać, što heta nia tak, što my tut prosta siadzim u takoj dobraj kampanii, pjom kavu i abmiarkoŭvajem prablemy biełaruskaj presy. Ja mahu skazać tolki toje, što baču i čuju: idzie palityčny praces, i Vas, Vysoki sud, chočuć zaciahnuć u hety praces, źbić Vas z pazycyj prafesijnaha abaviazku, hodnaści i prystojnaści…
Mieŭ racyju Aleś Adamovič, kali skazaŭ adnojčy: “… Najbolšaje tvajo bahaćcie — Radzima. Tamu ŭsio žyćcio addaj Radzimie. Kožnaj svajoj dumkaj budź ź joju, kožnuju svaju spravu na karyść jaje…”
Dziaržaŭnamu abvinavaŭcu niezrazumieła, jak heta možna lubić svaju Radzimu, nie śpiavajučy joj sałodkich odaŭ. Lubić inakš, jak heta rabili ŭ svoj čas na partschodach, na demanstracyjach, jak heta, moža być, robicca na piacichvilinkach u prakuratury…
Ja nie navučyŭsia lubić svaju Radzimu z zapluščanymi vačyma, pakorliva schilenaj hałavoj i stojačy ŭ ahulnaviadomaj pozie, u jakuju nas usich staranna staviać užo vosiem hod. Čałaviek, žurnalist moža być karysnym svajoj Baćkaŭščynie, tolki kali zdymie ružovyja akulary i stanie jasna bačyć krainu, u jakoj žyvie, razumieć jaje prablemy i adkryta havaryć i pisać pra heta.
Praz usio svajo śviadomaje žyćcio ja chacieŭ być hramadzianinam i chaču zastavacca im — heta značyć dla mianie, akramia ŭsiaho inšaha, być čałaviekam, jaki karystajecca svaim pravam i vykazvaje svaje dumki, vykazvaje toje, što jamu balić. Pracujučy ŭ “Pahoni” — i heta nie kańjunkturny patas, — ja byŭ hramadzianinam.
Vysoki sud! My nia złoŭžyvali svabodaj słova, bo niemahčyma złoŭžyvać tym, čaho ŭ Biełarusi nie isnuje.
Niaŭžo kraina da takoj stupieni nie daviaraje svaim piśmieńnikam, navukoŭcam, mastakam, paetam, žurnalistam, jakija pracujuć u svajoj halinie i nia ździejśnili ničoha złačynnaha i haniebnaha, kab stavić nad imi pastuchom čałavieka, jaki nie napisaŭ, moža, anivodnaj knihi, anivodnaha artykułu ŭ hazetu. Jon nie napisaŭ anivodnaha artykułu, ale vyrašaje, jaki ź ich možna drukavać, a jaki — nie. Jon vyrašaje, i heta dla mianie prosta strašna, jakimi słovami pavinien karystacca žurnalist, kab jaho, akazvajecca, pravilna zrazumieli čytačy. Absurd! Jon aceńvaje artykuły svajoj mierkaj i vyrašaje, za jakija słovy ŭ artykule možna pazbaŭlać čałavieka voli, a za jakija — nie…
Pamylajecca toj, chto ličyć, što hety praces pravilny — maŭlaŭ, tre było nastupić na svajo sumleńnie i nie pakazvać u artykułach svajoj pazycyi: my ž viedajem, u jakoj krainie žyviom. Taja ŭłada, jakaja nia vieryć svaim žurnalistam, nia vieryć i vam, i vam, i vam, svajmu narodu, bo ličyć ludziej — pamiatajecie? — “radavymi inžynerami”, jakija nia mohuć razabracca, dzie dobraje, a dzie złoje, dzie słovy ŭ pieranosnym sensie, a dzie tak, jak paličyŭ patrebnym zrazumieć prakuror. I vam, akazvajecca, nielha davać čytać “niepatrebnyja dumki”. Adkul nam, hramadzianam hetaj krainy, viedać, kudy i jak idzie naša kraina — kali nam zabaraniajuć spytać, daviedacca, abmierkavać usio heta?!
Tak ja razumieju hety praces.
U Biełarusi svaboda słova harantavana zakonami. Adnak svaboda čałavieka, jaki vymaviŭ i apublikavaŭ hetaje słova, nie harantavana ničym i zaležyć — ja pierakanaŭsia ŭ hetym na ŭłasnym dośviedzie — ad kapryzu niekalkich ludziej.
U mianie jość svajo mierkavańnie pra mnohich ludziej. Pravilnaje jano ci nie, ale heta majo mierkavańnie. Majo pryvatnaje, adnosnaje mierkavańnie. Jak kožny narmalny čałaviek, ja maju svajo mierkavańnie i ab prezydentu. Heta majo pryvatnaje, adnosnaje mierkavańnie. Što ŭ hetym kiepskaha i złačynnaha?!
Vysoki sud! Učora, paśla taho jak pavažany prakuror zapatrabavaŭ mnie pakarańnie, daviałosia pačuć abureńnie mnohich ludziej, niekatoryja ź ich siońnia znoŭ u hetaj zali. Jak tak? Za artykuł, jaki i troch tysiač znakaŭ nie naličvaje, — dva hady źniavoleńnia?! Nie, vy niespraviadlivyja da dziaržaŭnaha abvinavaŭcy. Artykuł tut ni pry čym. Artykuł — heta tolki padstava. Dva hady źniavoleńnia — heta zusim za inšaje. Heta za toje, što my vykonvali svoj žurnaliscki abaviazak. Heta za toje, što jość jašče hazety ŭ Biełarusi, jakija nie bajacca padymać na svaich staronkach vostryja temy; heta za toje, što jość jašče žurnalisty, jakija hatovyja aśviatlać hetyja vostryja temy. Heta za toje, što my na sekundu dazvolili sabie zabycca, što ŭ Biełarusi jašče aktualnyja takija słovy, jak podłaść, biezzakońnie, niespraviadlivaść, bajaźlivaść, chałujstva, cynizm, pomsta i palityčny vyšuk. Dva hady — heta za toje, što my nie nahavaryli na siabie, nie pryznali siabie vinavatymi. Dva hady — heta za toje, što vy jość. Heta za toje, što vy, siabry, kožny dzień hetaha pracesu byli tut i, mahčyma, nie dali prakuroru skazać i zrabić toje, što jon skazaŭ i zrabiŭ by, kali b vas nie było. Dva hady, Vysoki sud, — heta za toje, što my — tut, što na praciahu dziesiaci miesiacaŭ ćviorda dakazvajem svaju racyju i, niahledziačy na dźvie miažy i dziasiatki daroh, nia źjechali z svajoj krainy, na što, vidavočna, spadziavalisia tyja, chto vydumaŭ hetuju spravu. Dva hady źniavoleńnia, Vysoki sud, — heta za toje, što dziaržaŭnaje abvinavačańnie akazałasia biaśsilnaje, bo, zavaryŭšy kašu, im daviałosia vieści spravu da kanca, pry hetym topčučy zakon, zamianiać dokazy, jakich nie znajšli — bo niama, — na słaviesny panos. Voś za što hetyja dva hady źniavoleńnia.
Vysoki sud! U vašaj prysutnaści, u vašym pamiaškańni, za vaš košt, adymajučy vaš čas, dziaržaŭnaje abvinavačańnie sprabuje apraŭdać siabie i svaje haniebnyja dziejańni i pierakłaści ŭsiu adkaznaść za hety praces znoŭ ža na vašyja plečy, Vysoki sud!
Niekalki razoŭ, baroniačy našyja intaresy, abaroncy prasili Vysoki sud apraŭdać nas. I siońnia — ja navat nie sumniajusia — heta byŭ by adziny prysud zhodna z pravam i sumleńniem. Dziakujučy hetamu pracesu ja dobra paznajomiŭsia z Kryminalna-pracesualnym kodeksam, ale ja viedaju taksama i sudovuju praktyku, i siońnia, u svaim apošnim słovie ja vas, Vysoki sud, nie prašu bolš ab hetym.
Adna tolki maleńkaja, realnaja historyja. U svoj čas rasiejski car Alaksandar — dziŭnaje supadzieńnie imionaŭ! — rasiejski car Alaksandar II u razmovie z Anatolem Koni, jaki na toj čas byŭ staršyniom Pieciarburzkaha akruhovaha sudu i vioŭ praces pa zabojstvie Vieraj Zasulič hradanačalnika Trepava, skazaŭ: “Urad čakaje ad sudu i ad Vas asablivych pasłuhaŭ”. Na što Koni, hledziačy ŭ vočy caru, adkazaŭ: “Sud vynosić prysudy, a nie akazvaje pasłuhi”.
Ja prašu vas, Vysoki sud, vynieści prysud pa hetaj spravie, bo prakuratura dy inšyja specsłužby, zdajecca, užo pa samyja vušy siadziać u “asablivych pasłuhach”. Vysoki sud! U hetaj spravie svajo Słova skazała i hramadztva, vy bačyli, čuli i čytali heta sami — i heta Słova, Vysoki sud, na našu karyść.
Što skaža sud? Mnie nieviadoma. Ja mahu tolki zdahadvacca, što sudu viadomyja dźvie rečy: pa-pieršaje, heta toje, što ja nie vinavaty, i pa-druhoje, anijakich padačak u vyhladzie kampramisaŭ ja nie prymu.
