***
 |
| Fota Barcnews |
Mahiły lvoŭ
"U nas ničoha niama, aproč mahiłaŭ", - kazaŭ Karatkievič vusnami Alesia Zahorskaha. Abudžeńnie Biełarusi ŭ kancy 80-ch pačałosia z "Martyralohu" i Dziadoŭ - miortvyja dali šturšok žyvym. Dzień šanavańnia pamierłych, Dziady, pieraros siamiejnaje, chatniaje śviata - u časie jakoha pakidajuć na stale posud i ježu, - nabyŭ hramadzkuju značnaść. Ci nia toić heta ŭ sabie niebiaśpieku peŭnaha nivelavańnia? Hučnyja słovy časta vyjaŭlajucca pustymi, a patryjatyčny patas - nie harantyja ad palityčnych spekulacyjaŭ. Ci my šanujem Dziadoŭ nasamreč? Karespandenty "NN" naviedali pachavańni biełaruskich dziejačoŭ, što pamierli za minułaje dziesiacihodździe, i staryja ślapianskija mohiłki.
Ci zavitaŭ tudy chto, akramia svajakoŭ, paśla hučnaje panichidy? Dahlad za hetymi mahiłami nie niasie ŭ sabie nijakaha palityčnaha padtekstu. Heta naš test na "darosłaść", pravierka, ci hatovyja my ŭsurjoz vyznavać nami ž abvieščanyja pryncypy.
Histaryčnyja Dziady 1988 h. pačynalisia nie z Kurapataŭ, a z Uschodnich mohiłak. Tut znajšła viečny spačyn savieckaja elita: Mašeraŭ, Prytycki, Surhanaŭ, Korž... Vieličeznyja bronzavyja pastamenty, absadžanyja chvojkami placoŭki.
Pachavanyja na Maskoŭskich mohiłkach i tyja, kaho ciažka zaličyć da "partyjna-kamunistyčnaj" abojmy. Niedaloka ad uvachodu - akuratnaja mahiła Michasia Tkačova, historyka, adnaho z zasnavalnikaŭ BNF. Sioleta jamu spoŭniłasia b usiaho 60 hadoŭ. Kvietki, ścipłaja bieł-čyrvona-biełaja stužka azdablajuć pomnik. Ci nie apošniaja pryžyćciovaja sprava Michasia Tkačova - raspačaty ŭ vydaviectvie "Biełaruskaja encyklapedyja" prajekt "Encyklapedyi historyi Biełarusi". Vychodzili pieršyja tamy ŭžo nie pry im - pry Barysu Sačanku, mahiła jakoha jakraz niepadalok.
Piśmieńnik Barys Sačanka nabyŭ šyrokuju viadomaść na miažy 80-90-ch. Jahonyja artykuły adkryvali biełaruskamu čytaču dahetul zabaronienuju emihranckuju litaraturu. Dziakujučy B.Sačanku na pačatku 90-ch vyjšaŭ najbolš poŭny zbornik vieršaŭ Łarysy Hienijuš "Biełyja sny". Paśla raptoŭnaj śmierci M.Tkačova mienavita B.Sačanka pieraniaŭ ad jaho estafetu ŭ "BiełEn". Vydaviectva pry Tkačovu i Sačanku pieratvaryłasia ŭ nacyjanalnaje i asučaśniłasia. Adnak siońnia imia Sačanki zhadvajecca skrajnie redka. Dyj jahonaja mahiła vyhladaje zabytaj i zaniadbanaj: apałaje liście zasypała jaje - amal nia ŭhledziš. Kolki hadoŭ minuła paśla śmierci, a tut dahetul niama pomnika.
Bolš achajna vyhladaje mahiła Hienadzia Karpienki, jaki pamior paźniej za B.Sačanku. Na nadmahilli čałavieka, čyimi starańniami paŭstaŭ pomnik słuckim paŭstancam, - nadpis pa-rasiejsku. Svajakam nie zahadaješ. Pomnik H.Karpienku nie hublajecca pamiž inšych, bo staić na ŭźmiežku sektaru, kala samaje ściežki.
Niepadalok ad uvachodu na ćvintar prytuliłasia mahiła adradženca Unii śviatara Jana Matusieviča. Adnak znajści jaje dosyć ciažka - hublajecca ŭ ščylnym susiedztvie inšych. Na dapamohu niečakana prychodzić milicyjant, što dziažuryć na mohiłkach. "Mahiła ksiandza Matusieviča vuń tam", - pakazaŭ jon. Mabyć, niakiepska dahladajuć i časta prychodziać da jaje ludzi, kali navat milicyja viedaje.
Jašče z tydzień tamu tut stajali dva kryžy - pa samim ajcu Matusieviču i pa jahonaj maci Nastaśsi Hilataŭnie. Adnak litaralna dniami było zroblenaje betonnaje nadmahille. Pachavańnie i raniej było achajnym i dahledžanym, ale taki kłopat vidavočna prydaŭsia darečy: ciapier mahiły nie asunucca, nie zraŭnujucca ź ziamloj.
Arkadź Šanski
Vialikaja Ślapnia
 |
| Fota A.Klaščuka |
Začystka
4-y Ślapnianski zavułak, na miescy jakoha musić być uźviedzienaja novaja Nacyjanałka, ciapier vyhladaje žachliva. Jahonaje razbureńnie pačałosia jašče ŭ žniŭni: pasiarod adnaho z harodaŭ, złamaŭšy płot, niejkaja vializnaja mašyna pakinuła ślady kołaŭ. Potym žychary domu, što bližej da praspektu Skaryny, razabrali j kudyś vyvieźli svajo žytło, jašče kolki damoŭ apuścieli, ale bolšaść nasielnikaŭ nie chacieli pakidać abžytaje miesca. Jany źviartalisia ŭ harvykankam, vystupali na radyjo "Svaboda", tolki źmianić štości było ŭžo niemahčyma. Pry kancy vieraśnia źjaviŭsia ekskavatar i damy, jakija nie paśpieli razabrać sami žychary, pačali rujnavacca rabotnikami. Bližej da nočy chadzić zavułkam było vuścišna: prosta na vulicu pustymi vakanicami hladzieŭ dom, u jakim jašče niadaŭna hareła śviatło, žyli ludzi. Ale j jon pałochaŭ minakoŭ niadoŭha: ciapier tam tolki zdratavanaja kołami dy husienicami ziamla.
Viečarami na advajavanych u vioski łapikach harać vohniščy, pobač adpačyvajuć mahutnyja mašyny, a bližej da darohi ŭzvyšajecca zabytaja rujnavalnikami prybiralnia. Niešta padobnaje my nazirali ŭviesnu na 1-m Biełaruskim zavułku, dzie ciapier idzie budoŭla, a zusim pobač, na vulicy Biełaruskaj (byłoj Vierchnie-Lachaŭskaj), uletku byŭ źniesieny draŭlany dom pačatku XX st., jaki peŭny čas ličyŭsia navat pomnikam architektury, a ciapier pačaŭ zaminać novamu hmachu.
Siarod damoŭ 4-ha Ślapnianskaha zavułku pomnikaŭ architektury niama. Ale nielha skazać, što hety kvartał nia maje nijakaj kaštoŭnaści. Jon - toje niamnohaje, što zastałosia ad bujnoj niekali vioski Vialikaja Ślapnia, što ŭvajšła ŭ miežy horadu jašče ŭ 1959 h.
Vialikaja Ślapnia - pasielišča staražytnaje. Ab hetym śviedčyć užo sama nazva, što pachodzić nie ad nazvy insekty i nie ad prymietnika "ślapy", jak doŭhi čas ličyłasia, a ad bałckaj asnovy z sensavym značeńniem "ručaj, vadaściok". U histaryčnych dakumentach nazva sustrakajecca z XVI st. Špacyrujučy pa 2-m i 4-m Ślapnianskich zavułkach, my zaŭvažali, što damy, navat nia duža staryja, udała spałučajucca, navat źlivajucca z navakolnym krajavidam - takoje mahčyma tolki na dobra abžytych miescach, dzie čałaviek pasialiŭsia nia mienš za sotniu hadoŭ tamu.
Abservatoryja i mohiłki
Vialikaj Ślapni "šancuje" na ŭsienarodnyja budaŭnictvy. Jašče ŭ 1930-ja ledźvie nie na viaskovych mohiłkach rekordnymi tempami była ŭźviedzienaja abservatoryja. Mohiłki hetyja zachavalisia j ciapier. Ale ichny stan niezajzdrosny. Nadmahilli pavyvaročvanyja, sklapy zrujnavanyja (zastalisia tolki padmurki), usio spres zarasło hustoj krapivoj, u jakoj pjuć i hniusiać padazronyja brudnyja asoby.
Miž tym, niekatoryja nadpisy na kamianiach možna jašče pračytać. Mahiły datujucca kancom XIX - 30-mi hadami XX st. Kali budavałasia abservatoryja, tut jašče chavali. Navat prostaja pavaha da pamierłych patrabuje nadać mohiłkam prystojny vyhlad. Voś imiony, jakija my zdoleli pračytać na tamtejšych pomnikach. Mo chtoś z čytačoŭ raptam znojdzie ŭ hetym śpisie svajho pradzieda ci prababu dy pryjdzie na Dziady ŭ Ślapniu - davieści mahiłku da ładu: Hanna Bacianoŭskaja, dačka Alaksieja (1891-1911); Ivan Viarbicki, syn Michaiła (1839-1899); Ivan (1844-1896) i Aŭdoćcia (1853-1914) Kraŭčanki; Raman Kučmiel (1850-1897); Maryja Markoŭskaja, dačka Vasila (1839-1899); Ihnat Markoŭski, syn Franciška (1836-1906); Lavon Sacuk, syn Macieja (1812-1898); Tamaš (1827-1910) i Kaciaryna (1814-1911) Ślesaronki; Maryja Chmialeŭskaja (1866-1894); Siamion, syn Jafrema (1851-1926), i Praskoŭja (1855-1925) Šmanai; Vincent Juronak, syn Chviedara (1821-1901).
Na ślapnianskim ćvintary jašče šmat nadmahillaŭ, jakija treba adkopvać ci padymać, kab pračytać, chto pad imi pachavany.
Razmovy pra nieabchodnaść zachavańnia historyka-kulturnaj spadčyny Miensku viaducca daŭno, ale jany tyčacca histaryčnaha centru, tady jak pra vioski, jakija prahłynuŭ mehapolis, nichto j nia zhadvaje. Jany źnikajuć pad častakołam typovych hmachaŭ, nie pakidajučy pa sabie śladoŭ, a časam navat i nazvaŭ. Mahčyma, u hetym zakanamiernym pracesie ničoha strašnaha niama? A moža, my prosta nie adčuvajem jašče, jakija istotnyja rečy stracili? Čałaviek, jaki vyras i žyvie siarod adnolkavych betonnych prastakutnikaŭ, hublaje suviaź z pryrodaj, adčuvańnie jednaści z tymi, chto žyŭ tut da ich. A kali my zastaniomsia biaz hetaha, nam nie dapamohuć nijakija biblijateki.
Viktar Žybul
