Aficyjnyja ekanamisty ŭ adzin hołas nazyvajuć Rasieju hałoŭnym ekanamičnym partneram Biełarusi. Adnak varta pračytać analityčnuju spravazdaču «Zaležnaść biełaruskaj ekanomiki ad handlu z zachodnieeŭrapiejskimi krainami i ZŠA», kab zrazumieć: nia ŭsio tak prosta. Spravazdača była padrychtavanaja ŭ vieraśni hrupaj biełaruskich ekanamistaŭ i raspaŭsiudžanaja słavackim Instytutam hramadzkaj dyplamatyi «Poncis». Eksperty paličyli za lepšaje nie afišavać svaich imionaŭ, što całkam zrazumieła. Ichnaja praca faktyčna źjaŭlajecca scenarom raźvićcia padziejaŭ u vypadku ŭviadzieńnia Zachadam ekanamičnaha embarha ŭ dačynieńni da Biełarusi.
Biełaruś atrymlivaje syravinu (haz i naftu) z Rasiei pa nizkich cenach, ale pradaje na Zachad pradukcyju pa suśvietnych cenach. Pierš za ŭsio hetym zabiaśpiečany «fenamenalny pryrost» VUP. Ale što adbudziecca tady, kali łancužok «rasiejskija śvidraviny — biełaruskija vytvorcy — eŭrapiejski spažyviec» niečakana pazbavicca apošniaha źviana?
Zahadkavy ekspart u Niderlandy
Biełaruś ščylna źviazanaja z ekanomikaj Eŭraźviazu, našmat bolš, čym raniej. Ekspart u krainy za miežami SND niaspynna ros, pačynajučy ad 2001 h. Statystyka śviedčyć: najbolš aktyŭna Biełaruś ekspartuje na zachad mineralnyja pradukty (najpierš pradukty naftapieraapracoŭki) — 81,8% ad ahulnaha ich abjomu. Pryčym, kali abjom ekspartu mineralnych praduktaŭ za pieršuju pałovu 2004 h. skłaŭ $1,466 młrd, to za pieršuju pałovu hetaha hodu — $2,356 młrd.
Adnak najvažniejšyja partnery Biełarusi siarod krainaŭ EZ — heta nie Niamieččyna i Polšča, jak lahična było b čakać, a Brytanija i Niderlandy. Čamu?
Bo mienavita ŭ hetych krainach zarehistravana šmat daččynych kampanij šmatlikich rasiejskich karparacyj, u tym liku j naftavych. Jany karystajuć z padatkovych ilhotaŭ, jakija raspaŭsiudžvaje na ich brytanskaje i niderlandzkaje zakanadaŭstva. A ź inšaha boku, jany padpadajuć pad usie vyhody, jakija daje rehistracyja ŭ Eŭraźviazie. Biez pramych kantaktaŭ ź biełaruskaj prezydenckaj administracyjaj nie abychodzicca nivodnaja z hetych kampanij, bo ekspart naftapraduktaŭ rehulujecca dziaržavaj. Rasiejskija kampanii majuć žyvuju zacikaŭlenaść u takich kantaktach, kab traplać na eŭraźviazaŭski rynak. Reč u tym, što ŭ Rasiei praktyčna niama zavodaŭ, analahičnych biełaruskim, na jakich mahli b vyrablacca palivapradukty, najpierš dyzpaliva i alivy, što adpaviadajuć ekalahičnym standartam EZ.
Dla rasiejskich kampanij schiema pastaŭki ŭ Biełaruś enerhanośbitaŭ pa źnižanych taryfach akazvajecca vyhadnaj. Bo ŭ dalejšym vyrablenaja ź ich pradukcyja ekspartujecca ŭ EZ praz afilavanyja ź rasiejskimi zachodnija kampanii. Prybytak dzielicca «pa spraviadlivaści». «Hetaja ekspartna-impartnaja schiema vyhadnaja dla biełaruskaha režymu», havorycca ŭ spravazdačy. Ale narod Biełarusi mała što atrymlivaje ad hetych prybytkaŭ i zusim nijak nie kantraluje ich — bo navat isny kišenny parlament nia maje prava kantrolu nad prezydenckimi fondami. Z takoha kštałtu schiemaŭ rastuć i nohi łukašenkaŭskaha łobi za miažoju.
Čym pahražaje embarha
Aŭtary spravazdačy davodziać, što abmiežavańni na handal ź Biełaruśsiu rezka nehatyŭna paŭpłyvali b na krainu. Sankcyi vykličuć strukturnyja zruchi ŭ haspadarcy: źnižeńnie VUP, rost inflacyi, źnižeńnie prybytkaŭ pradpryjemstvaŭ, dysbalans unutranaha valutnaha rynku, devalvacyju rubla, źmianšeńnie valutnaha rezervu Nacbanku. Abvostrycca prablema biudžetnaha deficytu.
Kali ž Biełarusi budzie zabaroniena nia tolki ekspartavać svaje pradukty naŭprost u krainy Zachadu, ale i rabić heta praz svaich partneraŭ u krainach SND, kryzis moža pajści hłybiej.
Pieršaj achviaraj embarha stanuć NPZ, 80% pradukcyi jakich idzie ŭ krainy EZ. Naftapierapracoŭčaja industryja zabiaśpiečvaje bolš za 20% usiaho abjomu pramysłovaj vytvorčaści ŭ krainie. Tolki praz heta VUP moža źmienšycca na 5%.
Kali ŭjavić, što embarha ŭviedzienaje 1 studzienia 2006 h., a ceny na naftu nia buduć značna vahacca, to ekspartnyja straty Biełarusi składuć kala dvuch z pałovaj młrd dalaraŭ u hod. Deficyt valuty, u takim razie, na ŭnutranym rynku ŭžo ŭ pieršym kvartale moža skłaści kala 1,150 młrd dalaraŭ.
Na dumku aŭtaraŭ dakładu, embarha na 90% paralizuje dziejnaść 17 hałoŭnych pradpryjemstvaŭ krainy, straty biudžetu praź źnižeńnie padatkovych pastupleńniaŭ składuć 12—13%.
Kab stabilizavać finansavuju sytuacyju, Nacbanku, imavierna, daviadziecca pradavać zołatavalutnyja rezervy (cikava, što ich abjom prykładna roŭny mažlivamu deficytu valuty na ŭnutranym rynku ŭ vyniku embarha) ci pravieści devalvacyju rubla.
Eksperty pryznajuć, što źnižeńnie biudžetnych vydatkaŭ nia budzie katastrafičnym — urad zmoža častkova finansavać svaje prahramy za košt nazapašanych raniej srodkaŭ. Ale jano budzie vielmi adčuvalnym.
Embarha na pastaŭku biełaruskich naftapraduktaŭ u Eŭropu nijak nie adbiłasia b na eŭrapiejskim rynku, ale stała b značnym udaram pa ekanomicy Biełarusi i pryvatnych ekanamičnych intaresach jak vyšejšaha kiraŭnictva, — robić vysnovu «Poncis» u kamentary da spravazdačy.
A što Rasieja?
Uvieś scenar raśpisany pry ŭmovie zachavańnia ciapierašniaha stanu dačynieńniaŭ z Rasiejaj. Adnak možna prahnazavać, što Rasieja ŭ vypadku sankcyj Zachadu «praciahnie ruku dapamohi». Uzamien za suverenitet, naprykład.
Na dumku aŭtaraŭ, jakraz rost ekspartu ŭ Eŭraźviaz lažyć u asnovie biełaruskaha ekanamičnaha rostu. Vynik spravazdačy možna nazvać niespadziavankaj, jakaja lažała ŭ nas pad nosam: eksperty brali ŭsiu infarmacyju z aficyjnych krynicaŭ — spravazdačaŭ Ministerstva statystyki i analizu dy Nacbanku.
Publikacyja spravazdačy — sapraŭdnaja sensacyja. Jana moža aznačać, što Zachad pačaŭ usurjoz pryhladacca da scenaroŭ uviadzieńnia embarha suprać Biełarusi. Jany mohuć być zadziejničany ŭ vypadku, kali sytuacyja ŭ Biełarusi abvostrycca abo ŭzraście represiŭnaść režymu.
Jak vynikaje z spravazdačy, lidery krainy musiać uličvać: haspadarka Biełarusi nadzvyčaj zaležyć ad handlu z Eŭropaj, i ekanamičnaja intehracyja z EZ pahłyblajecca. Tamu ekanomika budzie schilać Biełaruś da takoj palityki, pry jakoj adnosiny z Eŭropaj byli b najlepšymi.
Aleś Kudrycki
∎
Fond «Poncis» zasnavany ŭ 1995 jak amerykanski Fond dla hramadzianskaj supolnaści, u 1997 kiraŭnictva fondam pieradadzienaje słavakam. Nazvu «Poncis» (u pierakładzie z łaciny — «most») atrymaŭ u 2001. Siarod fundataraŭ «Poncisu» nia tolki takija viadomyja arhanizacyi, jak Nacyjanalny fond dziela demakratyi (ZŠA) ci Suśvietny bank, ale j słavackaja filija Hewlett Packard. Fond padtrymlivaje niedziaržaŭnyja arhanizacyi i nadaje Biełarusi vialikuju ŭvahu. U svoj čas ekspert «Poncisu» Bałaš Jarabik byŭ zatrymany ŭ Biełarusi.
