Prajekt «Chranatop» Andreja Kudzinienki — heta svojeasablivy virus. Dziejničaje jon tak: «chvorym na kino» prapanujecca pasprabavać svaje siły, i źniać karotkamietražnuju stužku. Termin — da 7 chvilin. Tema — rytuały i mify sučasnaj Biełarusi. Źniaŭ — «zarazi» spravaj inšaha. Historyi składavajucca ŭ kalektyŭny epas (ci fars), sučasnaje (nie)prahavoranaje pra toje, što siońnia jość Biełaruś.
Andrej Kudzinienka. Fota sputnik.by
Pieršy siezon prajekta sabraŭ piać historyj roznych režysioraŭ: Januša Haŭryluka, Alaksandra Dziebaluka, Viktara Šutčanka, Paliny Rychtar, Andreja Kudzinienki… (Kudzinienka vystupaje ŭ «Chronatopi» ŭ tym liku i jak kuratar). Padtrymali kinaalmanach, pryniaŭšy ŭ im udzieł, Taćciana Marchiel, Raścisłaŭ Jankoŭski, Adam Hłobus, Alaksandr Pamidoraŭ, Artur Klinaŭ, Siarhiej Pukst, Nastaśsia Špakoŭskaja… Taksama za hety čas prajekt paśpieŭ prahučać i na fiestyvalach — u pryvatnaści, byŭ adznačany na rasijskim forumie «Kinašok» u naminacyi «Amnibus», udzielničaŭ u Nacyjanalnym konkursie «Listapada», fiestyvali «Bulbamuvi».
Ale ciapier Andrej Kudzinienka pracuje nad novym siezonam svajho prajekta. Placoŭkaj dla jaho stała Minskaja kinaškoła Andreja Pałupanava, dzie, dałučyŭšysia da kinaintesivaŭ kuratara «Chranatopi», pasprabavać svaje siły ŭ kino možna kožny achvotny. Bolš za toje — na pačatku lipienia ŭ vioscy Kaptaruny adbudziecca tydniovy fiestyval «Chranatop live« («Chranatop na žyva»), jaki prapanuje ceły śpiektr aktyŭnaściaŭ: ad zdymak kino — da ŭdziełu ŭ pierfomansach, treninhach pa bijamiechanicy, napisańnie chojku, prasłuchoŭvańnie lekcyj našych i zarubiežnych metraŭ pra sučasnaje mastactva… «Chranatop» pieratvarajecca ŭ paŭnavartasnuju kampaniju, zaachvočvajučy da dałučeńnia. I tym bolš cikava prasačyć jakim čynam i z čaho naradziłasia ideja kinaalmanacha-tvitara, i čamu my musić być da jaje nieabyjakavaj.
— Andrej, jak ty pryjšoŭ da takoj formy kinatvitara «Chranatop»? Čamu nie zvyčajnaje kino? Čym byŭ pradyktavany vybar farmatu?
— Sučasnaściu. Siońnia – čas karotkaj formy. Raman daŭno pamior. Doŭhaje kino nikomu nie cikavaje. Mianie zaŭždy zasmučała, što kino syšło ŭ atrakcyjon, fiestyvalny «pamižsabojčyk», a toj kiniematohraf, jaki my kaliści lubili, — źnik. Tak, zastalisia peŭnyja fiestyvali, kino pakazvajecca ŭ halerejach, muziejach… Ale hetaha nie dastatkova. Treba zavajoŭvać interniet. I jak heta rabić — pakul jašče nie zrazumieła. Voś i pryjšła ideja – zrabić takuju pieršuju sprobu multymiedyjnaha prajekta.
Niejak u svoj čas ja čytaŭ tvitar Kašyna, dzie jon retviciŭ usich zapar. Atrymoŭvałasia takaja stužka «rehistracyi žyćcia», nie svajho, štości takoje padśviadomaje, aŭtamatyčnaje piśmo… Ja padumaŭ pra «Chranatop» jak užo kinaprajekt — kinatvitar, zbornik koenaŭ-paradoksaŭ, chronik našaha žyćcia… Mnie padajecca, što heta vielmi aktualnaja forma, bo ŭ joj spałučajucca ŭsie try prykmiety sučasnaha pradukta. Pa-pieršaje, ścisłaja forma. Pa-druhoje — sieryjalnaść. I pa-treciaje — interaktyŭnaść. U mianie vialikaje žadańnie, kab da «Chranotopi» dałučyłasia jak maha bolš ludziej, i ja zaprašaju da ŭdziełu u im, u tym liku, praz kinaintesivy, pasprabujem pravieści i tydniovy fiestyval na miažy ź Litvoj u Kaptarunach na Kupalle — šukaju roznyja formy ŭzajemadziejańnia i supracoŭnictva.
— Ale tvoj prajekt, mnie padajecca, u pieršuju čarhu – i pra žadańnie zdymać, žyć…
— Biezumoŭna, pra žadańnie znajści novuju formu isnavańnia. Mnie vielmi brydka siońnia hladzieć na toje, što pakazvajecca pa telebačańni. Što robić toj ža «Biełaruśfilm», što zdymajecca ŭ rasijskim kino, dy navat u amierykanskim. Takoje adčuvańnie, što ŭsio «zavisła». Ludzi chodziać na pracu, «kosiać babki»… Va usim śviecie adbyłasia mocnaja «pierazahruzka», a tut — usio pa-raniejšamu. Zaraz čytaju futurołahaŭ, i vidavočna, što my rušym zusim u inšy śviet. Praz peŭny čas rak nam buduć lačyć robaty, śviet istotna źmianiajecca, «pierafarmicirujecca»… I jak možna zastavacca ŭ niejkim svaim mirku, nie źviartajučy ŭvahi na toje, što adbyvajecca navokał?! Ludzi robiać toje, što rabili dvaccać hadoŭ tamu. Heta strašna! U vyniku na ekranach siońnia prosta niejkaja hnius, pa-inšamu i nie skažaš! Asabliva rasijskaje kino, telebačańnie – žudasna! Heta kino, jakoje prosta dažyvaje svoj viek razam sa svaim pakaleńniem. I pradziusary, jakija «adciskajuć» hrošy ŭ im ža abałvanienaha hledača – jany hetaksama zhinuć. Heta ŭsio ŭžo! Jany nie cikavyja maładomu pakaleńniu.
Pra svoj prajekt ja akurat i imknusia namacać formu sučasnaha isnavańnia kiniematohrafa i kiniematahrafista, u tym liku. Siońnia hrošaj ŭ kino asabliva nie zarobiš, zakazaŭ niama. I nieabchodna šukać novuju formu – jak heta rabili Malevič, Kiejdž, Kurochin… A kali zajmacca tym, čym zajmaŭsia raniej, navošta tady žyć?
* * *
«Pachavańnie UJA». Režysior Andrej Kudzinienka.
* * *
— Uvohule, a što takoje chranatop? Jak ty dla siabie jaje traktuješ? (Varta adznačyć, što «Chranatop» — heta nazva prajekta na ruskaj movie, biełaruski pierakład, dakładna pieradajučy sens fienomiena mifa-śvietu, pakul nie znojdzieny)
— Chranatop – heta ništo. Viedaješ, jak u Akudoviča «Mianie niama», ci jość karcina ŭ Alaksieja Łuniova «Ničoha niama» – jany abodva havorać pra adno i toje ž. Heta takaja historyja žyćcia biez žyćcia. Nas vykinuła ŭ hetu prastoru, i my znachodzimsia ŭ joj užo dziesiacihodździ. Štości korpajemsia, ale ŭsio roŭna zastajemsia tak i nie ŭklučanymi ŭ hłabalny praces. Pa ŭsich napramkach.
Viedaješ, što takoje abrad inicyjacyi? Ty byŭ adnym, potym ciabie mučajuć, farbujuć, kpiać ź ciabie – u zaležnaści ad kultury krainy, ty pamiraješ, a potym naradžaješsia ŭžo ŭ novaj jakaści. Dyk voś, Biełaruś – jana tam. Pamiž tym, što było dahetul, i pamiž tym, što budzie. U hetaj paŭzie my visim užo prystojna.
— Kolki hadoŭ?
— Piatnaccać dakładna. Heta takoje zamknionaje koła. My patrapili ŭ pierałamleńnie času, kali zvužajecca prastora, zamarudžvajeccaja čas. Viedaješ, jak byvaje pierałamleńnie ŭ fizicy pamiž dvuma vializnymi ciełami? Tyja «vializnyja cieły» ŭ biełaruskim varyjancie — heta Jeŭropa i Rasija, Azija. My zaraz u hetym pierałamleńni.
Jašče adna mietafara — pierachodny śviet, u jakim, viadoma, sustrakajucca i Baba Jaha, i Lasun… My ŭsio nijak nie možam ź jaho vyrvacca. Ja imknusia pieradać paradaksalnaść hetaha stanu – taki biełaruski dzen, jaki, z adnaho boku, moža pryvieści da praśviatleńnia, ź inšaha – padmanuć. Takija koeny… Chočacca, kab naš prajekt staŭ piśmom hetaha stanu. I, spadziusia, što atrymajecca nie syjści ŭ aniekdot. Choć, pryznacca, bolšaść režysioraŭ imkniecca zrabić mienavita apošni.
— Cikava, ale mnie padajecca, što heta hałoŭnaja linija tvajoj tvorčaści – prydumać Biełaruś, skanstrujavać svoj mif pra jaje (choć vidavočna, što jon bazujecca na peŭnaj kulturnaj hlebie). Pačynajučy z «Akupacyi. Misteryi»— zakančvajučy filmam z udziełam NoizMC «HardReboot« ty paznačaješ hetu prastoru pamiežža – i fizičnaha, i mientalnaha. Toje, što my majem vychady i ŭ hety bok realnaści, i šancy patrapić u toj. Navat u tvaim «bulbachorar» «Masakra» šła havorka pra toje ž – tolki praź mietafaru piarevaratnia…
— Moža być, nie dumaŭ pra heta. Ale, napeŭna, «Hard Reboot» najbližej u hetym sensie da apošniaha prajekta. Bo ŭ «Chranatopi» dla mianie istotna havaryć nie tolki pra minułaje, ale i pra sučasnaść. Šukać sučasnyja, u tym liku, haradskija, mify i abrady.
I ja by nazvaŭ heta nie «vydumvańniem» Biełarusi, a chutčej «rehistracyjaj paradoksaŭ žyćcia». Heta słovy Charmsa. Cikava, ale svaje absurdnyja apaviadańni jon nazyvaŭ mienavita tak — «rehistracyjaj žyćcia».
Škada, darečy, što ŭ nas nie tak šmat sučasnych piśmieńnikaŭ, jakija kažuć pra sučasnuju mifałohiju. Hłobus? Bacharevič? Ich pavinna być značna bolej. Tym bolš, što śviet zaraz, mnie padajecca, znoŭ sychodzić u mifałohiju. Z postmadernizmu my viartajemsia da ramantyzmu, madernizmu, da nacyjanalnych tem. Taja ž Rasija šukaje siabie, svaju identyčnaść, Ukraina. Taki novy ramantyzm. Tak što my całkam u trendzie. Ja i prydumaŭ hety prajekt dva hady tamu na fonie tych padziej, kali naradžalisia novyja rasijskija i ŭkrainskija formy. I cikava było, što ž u nas? A ŭ nas – akurat chranatop. My visim u hetym stanie «ništo», spynienym časie, što, mahčyma, i dobra.
Prynamsi, historyi, jakija asabista ja rabiŭ u kinalmanachu – nie vydumanyja. Adna, naprykład, pryśniłasia, druhuju — dakładna bačyŭ. Usio hetyja rečy, jany isnujuć.
* * *
«Rža». Režysior Andrej Kudzinienka.
* * *
— Cikava, ty kažaš pra novy ramantyzm, ale nasamreč my tolki pačali raźbiracca z nacyjanalnaj idejaj, choć heta treba było zrabić značna raniej…
— Tak, usie ŭžo zrabili koła i viernulisia ŭ kaniec, a my akurat tam i znachodzimsia (śmiajecca).
— Jak ty ličyš, za hety čas ci źjaviłasia ŭ nas biełaruskaje nacyjanalnaje kino? Niachaj nie jak źjava, a jak abiacańnie?
— Byŭ saviecki kiniematohraf, biezumoŭna. Nakolki jon ź biełaruskim «adlivam»? Liču, što ŭ pieršuju čarhu, jon ŭsio ž taki byŭ savieckim. I pradukcyja «Biełdziaržkino» — taksama nie biełaruski kiniematohraf. Sučasnaje, napeŭna, zaraz naradžajecca. Usie hetyja pacany, jakija siońnia zdymajuć «karotki mietr», ja ich čakaŭ. Narešcie, jany pryjšli. Ale ci budzie ich kino nacyjanalnym, biełaruskim? Nie viedaju. Kasmapalityčnym — tak, z peŭnaj rehijanalnaj afarboŭkaj — tak, ale nie dumaju, što maładoje pakaleńnie stvaraje siabie ŭ nacyjanalnym kantekście. Voś znoŭ heta chranatop, pravał, pra jaki tabie havoryŭ. Bo ŭsio ž taki va Ukrainie isnuje nacyjanalny kantekst, razumieješ?
Maładoje pakaleńnie režysioraŭ lubić Minsk, miarkuju, ale niejkaje asensavańnie svajoj identyčnaści, aŭtentyki… Nie viedaju. Mahčyma, styl, nacyjanalnaje kino jak škoła narodzicca samo saboj. Ale pakul hetaha nie bačna. Ludzi zdymajuć kino niezaležna ad dziaržavy. A što ŭ hety čas robić «Biełaruśfilm»? Kinastudyja, ličy, absłuhoŭvaje susiedniuju dziaržavu, zdymajučy drennaje televizijnaje kino. Što jany zaraz zdymajuć? Sieryjał pra mantažnikaŭ-vysotnikaŭ? Pra ŁEP?
— Tak, sieryjał «Trymajsia za abłoki», płanujecca vosiem sieryj.
— Tady zdymicie cikavuju historyju pra ŁEP! Jana jość! Pamiataješ, naprykancy minułaha hoda ŭzarvali ŁEP na Ukrainie? Krym byŭ abiastočany. Ukraincy nie čyniać, ruskich — nie puskajuć, i zaprašajuć, viedaješ kaho? — biełaruskuju bryhadu. Ujaŭjalaješ, što tam adbyvajecca?! Tatary! Chachły! Zdymki ŭ Krymie — užo aktualnaje kino, tym bolš, što tam usio tanna. Pierapišycie scenar, jedźcie, zdymicie pra ŁEP sučasnaje — heta historyja była b prosta»na ŭra»! Ale ŭpeŭnieny — ubačym zusim inšaje.
— Darečy, što adbyłosia z tvaimi prajektami, jakija ty prapanoŭvaŭ «Biełaruśfilmu»? Pra taho ž Li Charvi Osvalda? Dzie lažyć zaraz, darečy, scenar «Šlachciča Zavalni»?
— Usie tam i lažyć. Pra Osvalda skazali, što nikomu heta nie patrebna. Maja ideja była takoj — zrabić historyju pra manipulacyju telebačańniem na prykładzie losu Osvalda. Hieroj u majoj stužcy padajecca ŭ roznych varyjacyjach — takaja parodyja na televiziju, što im ŭsio roŭna što pakazvać. Praz dyrektara našaj kinastudyi pieradavaŭ scenar i na rasijski Pieršy kanał. Mnie adkazali, što nie aktualna. A potym daviedvajusia, što toj ža Pieršy rasijski zapuskaje prajekt pra zabojcu Kieniedzi Li Charvi Osvalda; buduć zdymki ŭ Minsku. Nie viedaju, jak heta razumieć. Adčuvańnie, što skrali temu. I zrazumieła, što ich historyja budzie zusim inšaj — zrobiać taki łabavy dziudzik (detektyŭ – «NN»), pakładuć narodu ŭ rot, i padzielać hrošy.
— A što z «Šlachcičam Zavalniej»?
— Jon u svoj čas padavaŭsia na konkurs i byŭ prakinuty. Jašče daŭno — u 2010 hodzie. U filmie my razam sa scenarystam Arturam Klinavym pieranieśli miesca dziejańnia tvoru ŭ XIX stahodździe, i tam usich naściarožyła historyja, što ruskaha cara zabivaje biełarus. Pierastrachavalisia, što nazyvajecca.
I heta adbyvajecca ŭžo kolki času — hladzim na susieda, kab nie pakryŭdzić, a ŭ vyniku — ničoha svajho nie naradžajecca. Cikavyja idei razdajem, a potym kuplajem za hrošy filmy, tvory, zroblenyja na asnovie tych samych idej. Zamknionaje koła.
— Znoŭ chranatop?
— Dakładna. Usio robicca z ahladkaj — chto što skaža? chto što padumaje? U vyniku nacyjanalnaja kinastudyja ŭžo daŭno zhubiła svaju sutnaść, — zastałasia adno šylda. Padaješsia na konkursu kinaprajektaŭ — tam taksama hłucha, niama prazrystaści. Kudy nie ŭtknisia, paŭsiul — pastka.
— Jaki ž vychad?
— Vychad — u hetych chłopcach, jaki zdymajuć svaimi vysiłkami, na ŭłasnaj inicyjatyvie, vynachodnictvie. My pavinny stvarać niejkija kreatyŭnyja aŭtanomnyja terytoryi, dzie ludzi buduć hurtavacca i dapamahać adzin adnomu. Pa ščyraści, i prasić nasamreč niama ŭ kaho; u dziaržavy samoj ničoha niama. Hałoŭnaje — kab užo tolki nie pieraškadžali. Čym bolš budzie hetych hrybnicaŭ, tym bolš mahčymaja budučynia. Choć, paŭtarusia, tut zusim niama ŭmoŭ pra prarostu. Naadvarot, zavisamiem, jak u tym ža… Limbie, jak u Dante. Darečy, Limb — dobraja mietafara. Heta nie vyraj i nie piekła. I nie žyćcio, i nie śmierć. I nie hrešniki tam, a pahancy… My ŭ hetym Limbie i dalej budziem isnavać, kali ničoha nie źmienicca.
— Cikava, kachać, na tvaju dumku, u hetaj Limbie mahčyma?
— Kachać mahčyma zaŭždy. Dy navat tak — tolki kachać u Limbie i zastałosia. Pić i kachać.
* * *
Pravierka na darozie. Režysior Alaksandr Dziebaluk.
Aściarožna, nienarmatyŭnaja leksika!
* * *
Daviedka
Andrej Kudzinienka — režysior partyzanskaj «Akupacyja. Misteryi» (2004), pieršaha biełaruskaha aŭtarskaha filmaŭ žachaŭ — «bulbachorar» «Masakra»(2010).
Naradziŭsia 20 kastryčnika 1971 hoda ŭ Breście. Vučań adnaho ź viadučych režysioraŭ savieckaha biełaruskaha kino Viktara Turava (skončyŭ Biełaruskuju dziaržaŭnuju akademii mastactvaŭ pa śpiecyjalnaści režysura ŭ 1998 hodzie). Pad čas «apały» ŭ Minsku — zroblenaja niezaležnym čynam «Akupacyja. Misteryi» peŭny čas była zabaroniena da pakazu — pracavaŭ u Rasii ŭ supracoŭnictvie z Paŭłam Łunhinym. Pry pradziusarstvie apošniaha źniaŭ rymiejk viadomaj savieckaj karciny «Rozyhryš». Paśla pryjšła prapanova zrabić film na kinastudyi «Biełaruśfilm», jakim i stała «Masakra» pa apaviadańni Praśpiera Mierymie «Łokis». Apošni paŭnamietražny prajekt — muzyčny psichadeł «Hard Reboot» z udziełam rasijskaha vykanaŭcy Noiz MC.
Maje dačku Maryju.
