Расія ўнесла ў папярэдні спіс ЮНЕСКА Брэсцкую крэпасць. Але чаму Расія?

Заяўка для будучай расійска-беларускай транснацыянальнай намінацыі «Мемарыялы героям Вялікай Айчыннай вайны: Брэсцкая крэпасць і Мамаеў курган» была падрыхтаваная калектывам аддзела сусветнай спадчыны і міжнароднага супрацоўніцтва Расійскага навукова-даследчага інстытута культурнай і прыроднай спадчыны імя Д. С. Ліхачова пад кіраўніцтвам Надзеі Філатавай.

Праца над заяўкай была сімвалічна завершана да 9 мая гэтага года. Яна вялася ва ўзаемадзеянні з мемарыяльным комплексам «Брэсцкая крэпасць-герой» і Дзяржаўным гісторыка-мемарыяльным музеем-запаведнікам «Сталінградская бітва».

Заяўка прэзентуе два маштабныя мемарыяльныя комплексы, звязаныя з пачаткам і пераломным момантам баявых дзеянняў на Усходзе, як

«грандыёзныя творы чалавецтва, якія фарміруюць новую мастацкую мову, і як унікальныя сведчанні, закліканыя ўвекавечыць подзвіг савецкага народа-пераможца і ўшанаваць памяць абаронцаў Айчыны, якія загінулі ў самым кровапралітным канфлікце XX стагоддзя».

Для Расіі гэта 32-гі аб’ект у папярэднім спісе, для Беларусі — шосты. У 2004 годзе туды былі ўключаныя Аўгустоўскі канал, Спаса-Праабражэнская царква і Сафійскі сабор у Полацку, Барысаглебская (Каложская) царква ў Гродне, культавыя збудаванні абароннага тыпу ў Беларусі, Польшчы і Літве, драўляныя цэрквы Палесся. Насамрэч быў і сёмы аб’ект — ансамбль праспекта Незалежнасці, які сёння бясследна знік з сайта ЮНЕСКА.

Большасць аб’ектаў у беларускім папярэднім спісе — гэта транснацыянальныя серыйныя намінацыі, якія ўключаюць помнікі адразу ў некалькіх краінах. Існуе распаўсюджанае меркаванне, што Камітэт сусветнай спадчыны больш спрыяльна ставіцца да заявак, якія засведчваюць трансгранічнае культурнае супрацоўніцтва паміж краінамі, чым да індывідуальных, якія праслаўляюць нацыянальную асаблівасць.

Павялічыць

Нежаданне ўключаць шматлікія індывідуальныя заяўкі тлумачыцца тым, што ЮНЕСКА фінансуецца ледзь не цалкам краінамі Захаду. Так, напрыклад, на долю ЗША выпадае 22% бюджэту арганізацыі. Бенефіцыярамі ад уключэння ў спіс Сусветнай спадчыны становяцца менш развітыя краіны, унёсак якіх мізэрны. Каб пазбегнуць фінансавага калапсу, Камітэт стаў больш строга ставіцца да заявак асобных краін.

Для Беларусі такое супрацоўніцтва важнае, бо ў краіне адсутнічаюць інтэлектуальныя магчымасці падрыхтаваць дасье цалкам. Ідэя была ў тым, што суседнія краіны прычэпам уцягнуць у спіс Сусветнай спадчыны і беларускія аб’екты. Але за 20 гадоў, якія мінулі з уключэння ў папярэдні спіс, гэтая схема не спрацавала.

Суседзі здолелі самастойна падрыхтаваць дасье для індывідуальных заявак: Латвія — для гістарычнага цэнтра Кулдыгі, Літва — для мадэрнісцкай архітэктуры Коўна. У Беларусі ж у гэтым кірунку не зроблена нічога.

Аб’екты ў сумесных прапановах сталі закладнікамі палітыкі рэжыму Лукашэнкі. Пасля фальсіфікацыі і здушэння пратэстаў у 2020 годзе і саўдзелу ва ўварванні Расіі ва Украіну ў 2022 годзе супрацоўніцтва з еўрапейскімі суседзямі стала немагчымым. У гэтай сітуацыі застаецца толькі супрацоўніцтва з Расіяй, якая амаль штогод паспяхова ўносіць свае аб’екты ў спіс Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА. Беларусь ізноў чакае, што Расія зробіць усю працу за яе.

Гэта не першая спроба ўключыць Брэсцкую крэпасць у спіс Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА. У тым жа 2004 годзе было складзена дасье на трансгранічныя фартыфікацыйныя збудаванні XIX — пачатку XX стагоддзя. З Папярэдняга спісу крэпасць была выключана ў 2016-2017 гадах. Магчыма, прычынай стала ўзвядзенне за савецкім часам на тэрыторыі крэпасці манументаў Вялікай Айчыннай вайны. 

Павялічыць

Рэч у тым, што да 2021 года дзейнічаў мараторый на ўнясенне ў Спіс ЮНЕСКА аб'ектаў, звязаных з падзеямі ваеннай гісторыі. Хоць з гэтага правіла было і выключэнне — збудаванні былога канцэнтрацыйнага лагера «Аўшвіц».

У 2020 годзе зноў прапрацоўвалі пытанне аб прапанове для ўключэння Брэсцкай крэпасці ў Спіс ЮНЕСКА не ў якасці аб'екта Вялікай Айчыннай вайны, а як абарончага аб'екта Расійскай імперыі XIX-XX стагоддзяў.

Цяпер жа, калі мараторый зняты, Брэсцкая крэпасць уключаная ў Папярэдні спіс выключна як мемарыял Вялікай Айчыннай вайны.

Павялічыць

Наступным этапам работы будзе падрыхтоўка заяўкі на Папярэднюю ацэнку — новы абавязковы этап намінацыйнага працэсу. Атрыманне мемарыяльным комплексам «Брэсцкая крэпасць-герой» статусу аб’екта Сусветнай спадчыны можа стаць перашкодай для цэласнай рэканструкцыі старажытнага Берасця, знішчанага пры пабудове крэпасці.

• 1
• 6
• 0
• 11
• 1
• 1
• 15
• 0