«Razumieć nie abaviazkova, hałoŭnaje — lubić». Žbankoŭ, Kaciałovič i Tarnalicki vučać, jak adroźnivać dobraje kino ad kiepskaha
Raspytali biełaruskich kinakrytykaŭ, jakoje kino jany rajać pahladzieć abaviazkova. Uzhadali Džarmuša, Tarancina, Kar-Vaja, a taksama Donta, Łanha i Hajdaja.
05.02.2023 / 20:54
Kadr ź filma Džyma Džarmuša «Vyžyvuć tolki kachanki». Krynica: flickr.com
Maksim Žbankoŭ: «Samyja bieznadziejnyja stužki ja bačyŭ u śpisie naminantaŭ na «Oskar»
Situacyja z kino padobnaja da situacyi ź ludźmi ci padziejami: razumieć ich nie abaviazkova, hałoŭnaje — lubić. U svoj čas viadomy džaźmien Łui Armstranh na pytańnie «Što takoje džaz?» adkazaŭ: «Kali vy pytajeciesia, to vy nikoli nie zrazumiejecie». Toje samaje i z kino.
Jak i ŭsio, što robicca ŭ kultury, kino — heta pieradusim emacyjanalny atrakcyjon. Heta sproba pašyreńnia śviadomaści, srodak zrabić svajo bačańnie śvietu bolš kalarovym. Kali heta atrymlivajecca, kali jość emacyjny rezanans taho, što ŭ ciabie ŭnutry, i taho, što prapanuje aŭtar, voś tady adbyvajecca cud kamunikacyi, tady heta ličycca padziejaj. Tamu hałoŭnaje — šukać padziei, šukać cikavaje, nievidavočnaje, pierš za ŭsio kaštavać.
Kulturny dośvied pačynajecca z kulturnaj dehustacyi, tamu varta sprabavać, ryzykavać, rasčaroŭvacca i znachodzić.
Toje, jak kankretna heta rabić, zaležyć ad taho, jakuju metu vy majecie. Kali vaša meta — čysta vizualnaje zadavalnieńnie, jaho možna atrymać i ad apošniaha «Avatara». Kali ŭ vas meta ŭsio ž taki pakaštavać kino jak sistemu raznastajnych dyjalektaŭ, kali vas cikaviać adchileńni i nievidavočnyja rašeńni, kali vy sprabujecie vyjści za miežy kamiercyjnaha spažyvańnia, tady vy pačynajecie dajvinh u kino.
Samaje prostaje — nabyć jakuju-niebudź knižku nakštałt «100 kinastužak minułaha stahodździa» i prosta pajści pa śpisie, u hetym pamyłki nie budzie. Ale mnie cikaviej asabistyja pryhody.
Zhadajem šlach Kviencina Tarancina: jon nikoli nie mieŭ kinošnaj adukacyi, ale pracavaŭ u videasałonie i tupa na vychadnych hladzieŭ pa 8—9 samych raznastajnych stužak zapar. Heta byli jahonyja ŭniviersitety.
Jość inšy šlach. Naprykład, jak budavałasia francuzskaja «novaja chvala» kanca 50-ch — pačatku 60-ch? La jaje vytokaŭ stajali daśviedčanyja kinamany, kinakrytyki, častka dakumientalistaŭ, jakija sprabavali vyjści za abmiežavańni svajho farmatu, to-bok heta byli zacikaŭlenyja ludzi. Jany mieli matyvacyju, u ich było adčuvańnie nievierahodna pryhožaj kulturnickaj pryhody. Heta i było hałoŭnym: enierhietyka pošuku, vynachodnictva, ekśpierymientu. Chtości skazaŭ, što kožnaja kinahienieracyja nanava vynachodzić movu kino. Hetaja trajektoryja pošuku — i jość samaje cikavaje dla mianie. Hałoŭnaje, kab čałavieka torkała.
Dobraje kino ci drennaje — heta subjektyŭnyja acenki, vymiareńnie asabistaha dośviedu. Jany vyznačajucca supadzieńniem ci niesupadzieńniem taho, što robić kinaaŭtar, z tvaim aktualnym nastrojem i tempieramientam.
Dla kožnaha z nas dobrym kino robić mienavita rezanans aŭtarskaj pramovy i našaha pryvatnaha emacyjnaha dośviedu.
Dobraje i drennaje kino — heta aznačeńni, jakija nie majuć niejkaha niepasrednaha spałučeńnia z uzroŭniem prafiesijanalizmu, techničnym uzroŭniem, pamieram biudžetu, kolkaściu «Oskaraŭ» i hetak dalej. Samyja bieznadziejnyja i sumnyja stužki ŭ svaim žyćci ja bačyŭ u śpisie naminantaŭ na «Oskar».
Tamu znoŭ ža: fakusirujemsia na pryvatnym dośviedzie abo azirajemsia na mierkavańni peŭnaj kupki ekśpiertaŭ: kinarežysioraŭ, kinakrytykaŭ ci inšych ludziej, chto robić kino i maje kredyt našaha davieru.
Dumaju, u adukavanaha čałavieka musić isnavać farmat kulturnickaj niezaležnaści, prava na asabisty hust i asabisty vybar.
Kali ŭ čałavieka jość usio heta i, u dadatak, asabisty dośvied, jaho vielmi ciažka ŭpeŭnić, što štości jość šedeŭram, kali jon nie bačyć hetaj šedeŭralnaści, i naadvarot. To-bok jość praŭda aktyŭnaha spažyŭca, jość praŭda prafiesijnaha krytyka i jość praŭda kamiercyjnaha pramoŭtara. Štuka ŭ tym, što ŭsio heta — try roznyja praŭdy i adpaviedna roznyja kryteryi vybaru paśpiachovaj ci niepaśpiachovaj kinastužki.
Mnie ŭ kino cikavyja epochi pošuku, farmalnych ekśpierymientaŭ, kali aŭtar vychodzić za miežy kankretnaj stylistyčnaj matrycy i pačynaje hulacca z kinamovaj, nanava vynachodzić kiniematohraf. Tamu mnie vielmi cikavaja epocha niamieckaha kinaekspresijanizmu, absalutna zachaplaje francuzskaja «novaja chvala», lublu niamieckaje novaje kino kanca 60-ch — pačatku 70-ch hadoŭ.
Što da bolš blizkich časoŭ, to cikavyja tyja, chto nanova buduje kinaprastoru. Dla mianie heta pieradusim Džym Džarmuš, taksama Kviencin Tarancina i Vonh Kar-Vaj.
Epizod ź filma Kviencina Tarancina «Biassłaŭnyja vyradki». Krynica: flickr.com
Hetyja ludzi mianie ździvili, kali ja na heta nie raźličvaŭ, heta fantastyčna pryŭkrasnaje kino, i vielmi cikava nazirać za tym, jak hetyja aŭtary raźvivajucca. Aŭtar žyvie svajo žyćcio praz svaje kinavykazvańni, staleje, nabirajecca dośviedu, i heta ŭsio adlustroŭvajecca ŭ kiniematohrafie jak evalucyja mocnaj kreatyŭnaj piersony. Varta aryjentavacca na takich asob, bo, kali ty dałučaješsia da ich pramoŭ, jany robiać ciabie samoha bolš talenavitym, daśviedčanym, jaskravym i kalarovym.
Irena Kaciałovič: «Caniu, kali emocyi naradžajucca ŭ samym niaŭłoŭnym. Tady heta amal što mahija»
Viadoma, niama takoha naboru filmaŭ, jaki vy pahladzicie i ŭsio na śviecie pra kino zrazumiejecie, ale kali pačynać, to, biezumoŭna, z pačatku — ź pieršych ekśpierymientaŭ, kali kino było tolki techničnaj navinkaj, atrakcyjonam, «fatahrafijaj, jakaja ruchajecca», kali prajekcyja mirhała, stužka ŭvieś čas irvałasia, a efirnyja lampy vyklikali pažary, u jakich žyvymi zharali hledačy (tak, zdarałasia i takoje). Ja tut maju na ŭvazie čas, kali kino ŭsprymałasia jak cud, kali ludzi ad jaho słupianieli, kali hledačoŭ zaprašali za ekran upeŭnicca, što za im nikoha niama.
Hledziačy ekzersisy kinapijanieraŭ ci rannija zdymki ŭ niejkich muziejach kino, ja lublu sprabavać hladzieć na ich vačyma ludziej tych časoŭ, z takim ža ździŭleńniem i zachapleńniem, i ŭjaŭlać, jak by jany ŭspryniali toje, nakolki kino prasunułasia napierad.
Tamu što ŭśviedamleńnie hetaj evalucyi ŭ adzin momant naturalna znosić dach i nahadvaje, što kinamastactva zrabiła taki šlach ad kirmašovaj zabavy nie dla taho, kab my abmiažoŭvali siabie šabłonnymi ramkomami, a ŭvieś čas šukali ŭ kino toje samaje ździŭleńnie.
Takim čynam, heta, viadoma, «Vychad rabočych z fabryki», z pakazu jakoha mnohija adličvajuć historyju kino, a taksama «Prybyćcio ciahnika», «Karmleńnie dziciaci», «Pality palivalščyk» dy inšyja filmy bratoŭ Lumjer. Heta «Babulina łupa» Džordža Śmita i ŭsie raboty «brajtanskaj škoły». Heta «Padarožža na Miesiac» i filmy z trukami z zamienaj i pieraŭtvareńniem Žorža Mialjesa. Heta «Zabojstva hiercaha Hiza» firmy «Film d'ar» i ŭsio takoje inšaje.
Top filmaŭ dla razumieńnia kino? Nijaki top nie zrobić poŭnuju karcinu, ale adkažu tak. «Straści Žanny d'Ark» Karła Teadora Drejera — dla razumieńnia mocy niamoha kino. «400 udaraŭ» Fransua Trufo — dla razumieńnia svabody ŭ kino. «Viasna, leta, vosień, zima… i znoŭ viasna» Kim Ki Duka — dla razumieńnia, jak moža pracavać temp u kino. «Ahni vialikaha horada» Čarli Čaplina — dla razumieńnia važnaści hieroja ŭ kino.
I z apošniaha — «Blizka» Łukasa Donta dla razumieńnia taho, nakolki kino — heta bolš, čym prosta karcinka ŭ supravadžeńni niejkich hukaŭ.
Kadr ź filma «Ahni vialikaha horada». Krynica: flickr.com
Zdajecca, samaje častaje pytańnie da mianie jak da kinakrytyka — jak adroźnić dobraje kino ad drennaha. Zaŭsiody hublajusia, jak na jaho adkazać, tamu što na kožny mierkavany kryteryj znojducca šedeŭry, jakija jaho abvierhnuć. Kali b byli niejkija vyraznyja kryteryi, pavodle jakich možna acanić kino, usie kinakrytyki pisali b adnolkava stanoŭčyja albo admoŭnyja recenzii, a žury premij i kinafiestyvalaŭ vyznačali b pieramožcaŭ za 5 chvilin.
Chiba svaboda ad šabłonaŭ akurat i jość taja mierka, ź jakoj ty ŭhadaješ u bolšaści vypadkaŭ.
Taksama ty zaŭsiody aceńvaješ, nakolki łoŭka i zavieršana aŭtar spałučaje ŭsio, što kino ŭ sabie abjadnoŭvaje, — karcinku, huk, čas, temp, mantaž, unutrykadravy mantaž, nakolki jon zdolny ŭpisać pamiž hetymi słajami bolš taho, što źmiaščaje ŭ sabie scenar, jak jon karystajecca resursam, jaki prapanoŭvaje mienavita kino i nijakaje inšaje mastactva. Asabista ja caniu, kali emocyi naradžajucca nie ŭ hučnych słovach ci muzyčnych manipulacyjach, a ŭ samych niaŭłoŭnych rečach, i tady heta amal što mahija.
Ja ŭvieś čas ščyra kažu, što luboje kino vartaje ŭvahi, bo i niajakasnaje jano ŭ peŭnym sensie adlustroŭvaje tendencyi, naratyvy, madeli pracy i tak dalej. Ale jak na siońnia, dumaju, što biełaruskaj publicy nieabchodna skazać ćviordaje «nie» tannym rasijskim sieryjałam, jakija praz telebačańnie traplajuć na teleekrany na našaj terytoryi.
Taras Tarnalicki: «U kožnaha svoj punkt uvachodu»
Nielha dakładna skazać, z čaho pačać raźbiracca ŭ kino. Ja sam vyvučaŭ roznyja krynicy, knihi pra kino, hladzieŭ stužki. Ale, kab heta byli bolš sistemnyja viedy, možna skončyć peŭny pryvatny kurs kinaadukacyi, ich možna znajści ŭ internecie na anhlijskaj i ruskaj movach. Tam raskazvajuć pra asnoŭnyja viechi ŭ raźvićci kino: źjaŭleńnie samoha kiniematohrafa, niamoje kino, hukavoje, źjaŭleńnie koleru ŭ kino, a taksama pra roznyja napramki — kłasičnuju eru amierykanskaha kino, novy Halivud, sučasny Halivud, roznyja kirunki jeŭrapiejskaha kino.
Kali vy projdziecie taki kurs, to ŭ vas u hałavie składziecca sistema. Z takoj bazaj možna čytać roznyja knihi pa temie, naprykład, Rabiera Bresona, Trufo pra Chičkoka, kab lepš razumieć roznyja napramki ŭ kiniematohrafie. Usio heta budzie vielmi karysna, ale pierš za ŭsio varta sfarmavać peŭny škilet viedaŭ, kab razumieć, što z čaho vychodzić.
Kab zrazumieć saviecki kinaavanhard, treba hladzieć «Branianosiec Paciomkin» Ejzienštejna ci «Kino-voka» Viertava. Kab zrazumieć niamiecki ekspresijanizm u kiniematohrafie 20—30-ch hadoŭ, treba hladzieć, naprykład, «Kabiniet doktara Kalihary» ci stužki Fryca Łanha.
Afiša filma «Mietropalis» Fryca Łanha. Krynica: commons.wikimedia.org
Kab zrazumieć francuzskuju «novuju chvalu», treba hladzieć stužki Hadara ci Trufo. Vyvučać saviecki kiniematohraf možna pa filmach Danelii, Razanava, Hajdaja — jany troški papsovyja, ale vielmi dobra pakazvajuć ezopavaj movaj savieckuju rečaisnaść.
Što da biełaruskaha kino, napeŭna, treba hladzieć filmy Viktara Turava ci Michaiła Ptašuka, asabliva ich pieršyja pracy.
Tym nie mienš, nie isnuje filmaŭ, jakija reprezientujuć uvieś kiniematohraf, jość tolki tyja, što pakazvajuć peŭny jaho pieryjad. Naprykład, Tarancina daviałosia prahledzieć niekalki tysiač filmaŭ, kab zrazumieć kino i potym pačać jaho stvarać. Vudzi Alen taksama zajmaŭsia samaadukacyjaj: jon štości hladzieŭ, štości čytaŭ pra kino i z dapamohaj hetych viedaŭ taksama stvaraŭ ułasnyja filmy.
Jak acanić, dobraje kino ci drennaje? Usie hledačy i kinaekśpierty majuć ułasnyja kryteryi hetaha.
Roźnica pamiž dobrym i drennym kino vielmi ŭmoŭnaja: možna ŭstać ranicaj u drennym nastroi i pahladzieć jakasnaje kino, ale jano padasca vam drennym, i arhumienty znojducca dla hetaha.
Toje, jak analizujuć filmy ŭ Amierycy, Brytanii i Jeŭropie, budzie adroźnivacca ad dośviedu analizu kino va Uschodniaj Jeŭropie, bo ŭ nas roznyja filtry i roznaje minułaje. Mahu zrazumieć, dobraje kino ci drennaje, kali jano ŭździejničaje na mianie, naradžaje peŭnyja sensy. Ty jaho pahladzieŭ i možaš parazvažać pra toje, što chacieŭ aŭtar, jakija sensy jon ukłaŭ u scenar ci peŭnuju pastanoŭku, jak heta zroblena ź vizualnaha punktu hledžańnia, nakolki heta ŭvohule cikava, nakolki trapna peŭny film raspaviadaje historyju ci ŭzdymaje peŭnuju prablemu.
U mianie instrumientar acenki kino ŭłasny, u inšych ludziej jon budzie adroźnivacca. Ludzi mohuć być roznych sacyjalnych kłasaŭ, mieć svaje intaresy, i heta vielmi nakładajecca na toje kino, što my hladzim. Chtości ličyć, što kino treba aceńvać na emacyjnym uzroŭni, chtości padychodzić da hetaha pytańnia racyjanalna. Niemahčyma niešta paraić, treba składać svoj instrumientar samastojna.
Kadr ź filma Žana-Luka Hadara «Mužčynskaje-žanočaje». Krynica: flickr.com
U kožnaha budzie svoj punkt uvachodu ŭ kiniematohraf. Ja žyŭ u Navakołasavie, heta nievialički pasiołak u Staŭbcoŭskim rajonie, i ŭ 90-ja ŭ našym Domie kultury demanstravali kino. Tady ja ŭbačyŭ na vialikim ekranie film Rydli Skota «Hładyjatar». Heta była vielmi ŭpłyvovaja dla pačatku 2000-ch stužka, u pieršuju čarhu tamu, što jana stvaryła modu na filmy ŭ žanry «piepłum» — heta histaryčnaje kino, u jakim vykarystoŭvajecca šmat hrošaj, vielmi raskošnyja dekaracyi, vialikaja masoŭka. Hety film mianie skaryŭ, ja im vielmi zachapiŭsia.
Ciapier «Hładyjatar» mnie nie padajecca krutym i dobra zroblenym. Jość pytańni nakont pakazu tam staražytnaha Ryma, bo heta byŭ zbolšaha amierykanski pohlad na toje, jak pavinna vyhladać rymskaja demakratyja i jak treba reprezientavać historyju staražytnaha Ryma. Ale, jak vidoviščnaje kino, «Hładyjatar» na mianie vielmi mocna paŭpłyvaŭ, i paśla hetaha ja pačaŭ lubić kino jak mahčymaść hladzieć vielmi vyraznyja i zachaplalnyja historyi.