Harcujeŭ u Miełkaziorava — pra Dryhu, Aŭsiańnikava i Ašurka
Kali Alaksandra Harcujeva, jaki zrabiŭ Respublikanski teatr biełaruskaj dramaturhii samaj zaŭvažnaj scenaj krainy, łukašysty zvolnili z pasady mastackaha kiraŭnika, jon nie skłaŭ ruk. U novym vypusku «Žyćcia-maliny» jon ščyra raskazaŭ, jak ažyćciaŭlałasia cenzura ŭ teatry, što dumaje pra topavych piersanažaŭ teatra z «taho» i «hetaha» bakoŭ, i nazvaŭ najlepšyja biełaruskija śpiektakli.
18.03.2023 / 17:09
Fota: skryn ź jutub-kanała «Žyćcio-malina»
Siarod śpiektaklaŭ Alaksandra Harcujeva ŭ RTBD — «Try Žyzeli», «Raskidanaje hniazdo», «Luboŭ ludziej», «Karjera doktara Rausa» i inšyja.
Harcujeŭ pačynaŭ svaju karjeru jak akcior Kupałaŭskaha teatra. Potym doŭhi čas pracavaŭ tam režysioram. Jaho śpiektakl «Nie moj», pastaŭleny pavodle tvora Alesia Adamoviča, pieramoh u piaci naminacyjach na Pieršaj Nacyjanalnaj teatralnaj premii.
Jak adbyvajecca cenzura ŭ teatry
Alaksandr Harcujeŭ raskazaŭ žurnalistu Mikitu Miełkazioravu, što ŭ RTBD isnavali administracyjnyja prablemy. Kožnaja kandydatura za apošnija paŭtara hoda zaćviardžałasia Ministerstvam kultury.
«Kali było zabaroniena brać maładych aktrys, studentak, ja naprasiŭsia na pryjom da ministra. Čakaŭ jaho vielmi doŭha, mabyć, nie chacieli sa mnoj sustrakacca, ale ja, jak mastacki kiraŭnik, nastojvaŭ. I praź miesiac mnie była pryznačana sustreča na 10 chvilin.
Heta byŭ moj manałoh pra toje, jak patrebny hetyja aktrysy ŭ teatry. Mianie vietliva vysłuchali, skazali, što paviedamiać pra rašeńnie. Inšyja ludzi paśla skazali, što nie, nielha brać hetych ludziej u teatr. Mabyć, niedzie zaśviacilisia. Voś i ŭsio.
Moža, im nadakučyła takaja maja nastojlivaść, i pa repiertuary taksama. Kožnuju nazvu śpiektakla treba było zaćviardžać. Bolšaść nazvaŭ za apošnija paŭtara hoda nie była zaćvierdžana. Zarezali moj «Sfahnum», «Muzu» — tut prablema była nie ŭ pjesie, a ŭ aŭtaru — Viktaru Marcinoviču. Jość niejki čorny śpis. Potym mnie skazali, što ja sam u im», — raskazaŭ Harcujeŭ.
Zvalnieńnie, łuchta Dryhi i čamu novaja «Paŭlinka» — heta soram
Pra novaha ministra kultury Alaksandr Harcujeŭ kaža, što jon vykanaŭca.
Anatol Markievič byŭ pryznačany ministram kultury 19 listapada 2020-ha. U 2021-m adznačyŭsia zajavaj, što bolš za 300 čałaviek zvolnili z ustanoŭ kultury za «destruktyŭnuju pazicyju».
«Jon vykonvaje toje, što jamu zahadana, — kaža režysior. — Sa spadaryniaj Irynaj Dryhaj (načalnica hałoŭnaha ŭpraŭleńnia dziaržaŭnych śpiecyjalnych kulturnych mierapryjemstvaŭ i prafiesijnaha mastactva. — NN.) byli bolš ščylnyja adnosiny. Usie zaćviardžeńni prachodzili praź jaje. Ź joj treba było razmaŭlać.
Telefanuje, nazyvaje proźviščy ludziej, jakich treba zvolnić. Nie viedaješ, što rabić, idzieš da jaje i pytaješsia, jak tak moža być, na ich ža repiertuar trymajecca. Była takaja dziŭnaja fraza: «U vas było paŭtara hoda». Da hetaha času nie razumieju, što miełasia na ŭvazie. Ale zrazumieŭ tady, što ŭsio, chana. Heta razmova była niedzie za paŭhoda da majho zvalnieńnia, viedaŭ, što ŭžo nie žylec.
Zaprasiŭ jaje na premjeru apošniaha śpiektakla — «Viecier šumić u tapolach». Francuzskaja pjesa, dalokaja ad palityki, pra pažyłych ludziej. Zdajecca, śpiektakl udaŭsia. Tam maładyja akciory hrali pažyłych. Hrym robicca prama pierad hledačami, kab pakazać: voś ja małady, a voś i stary.
Jana pahladzieła. Zapytaŭsia, jak heta čałavieka, jaki ŭ śpisie na zvalnieńnie, možna tak vykinuć, kali jon ihraje ŭ hetym śpiektakli. Skazała šukać inšych. Studenty z teatralnaha nie iduć, znoŭ nabrać ź Instytuta kultury, jak u teatr Janki Kupały? Adkazvaje, čamu b nie. A ja ž bačyŭ «Paŭlinku». Soramna hladzieć».
Alaksandr Harcujeŭ ličyć «Paŭlinku», jakuju pastavili ŭ Kupałaŭskim paśla zvalnieńnia bolšaści trupy, samadziejnaściu.
«Biezhustoŭna, farmalna, — dzielicca jon. — Asabliva, kali z hetym teatram pražyŭ paŭžyćcia, žachliva hladzieć. Robicca baluča. Ja Dryzie heta skazaŭ. Jana zyrknuła na mianie, i ja zrazumieŭ, što mnie chana.
Moj «Sfahnum» jana nie hladzieła, admoviłasia iści. U pryncypie, śpiektakl byŭ zabaronieny jašče da taho, jak my jaho pastavili dla svaich. Uhavaryŭ jaje dazvolić adziny taki pakaz».
Pa słovach Alaksandra Harcujeva, z RTBD jaho zvolniła mienavita Iryna Dryha.
«Jana paviedamiła dyrektaru, što ja pavinien napisać zajavu pa ŭłasnym žadańni. Zdajecca, čakaŭ hetaha. I viedaŭ, što tak budzie. Ale nie budu chłusić, razanuła. Mnie tut ža było skazana, što ja nie znajdu pracy pa prafiesii. Razanuła toje, što ja 42 hady pracuju ŭ teatry, a zaraz nie budu.
Ja sam ahnostyk. Ale heta paviedamleńnie pryjšło ŭ toj dzień, kali ja dasiahnuŭ piensijnaha ŭzrostu. Dumaju, što supadzieńnie. Razanuła nienadoŭha, prosta tak čałaviek, mabyć, ustrojeny, što kali zajmaješsia dziesiacihodździe adnoj spravaj i tut raptam usio — hublaješsia. Bolš ničoha nie ŭmieju. Taksistam mianie ŭžo nie voźmuć z-za hadoŭ. A potym razumieješ, što žyćcio idzie dalej. Mnie daŭno blizkija ludzi radzili, što ja pavinien sam syści. Usio čakaŭ», — dzielicca Harcujeŭ.
Iryna Dryha — hałoŭny cenzar i viaršyciel losaŭ u biełaruskaj kultury. Skrynšot videa STB
Aktrysa teatra imia Janki Kupały Zoja Biełachvościk, žonka Harcujeva, i jaho dačka Valancina Harcujeva syšli z bolšaściu trupy Kupałaŭskaha teatra, dzie jany pracavali, na znak pratestu suprać zvalnieńnia Paŭła Łatuški ŭ žniŭni 2020 hoda.
Dziela čaho praciahvaŭ pracavać Harcujeŭ u RTBD?
«Składanaje pytańnie. Kali ŭspomnić situacyju, jakaja była ŭ Kupałaŭskim i ŭ RTBD, — heta roznyja situacyi. Ale kałaps byŭ i ŭ RTBD. Padałosia na toj čas, što treba ludziej akumulavać, źbierahčy, tamu što valiŭsia ŭvieś biełaruski teatr. Ja tam byŭ lidaram, my rabili dobryja, jakasnyja śpiektali. Mnie nie soramna ni za adzin svoj śpiektakl, jaki navat byŭ zrobleny padčas hetych paŭtara hadoŭ. Ale ja razumieju, što było b pravilna sychodzić adrazu», — raskazvaje jon.
Pjesa pra połk Kalinoŭskaha, Vitold Ašurak i kali Cichanoŭskaja pryjdzie na kupałaŭcaŭ
Režysior ličyć, što, kab pastavić dobruju pjesu pra połk Kalinoŭskaha i jaho dziejnaść va Ukrainie, treba, kab ciapierašnija padziei skončylisia.
«Paśla prajšło b niekalki hadoŭ i źjaviŭsia b piśmieńnik, jaki napisaŭ by «Błukańnie pa pakutach» albo «Doktar Žyvaha». My pavinny viedać, čym heta ŭsio skončyłasia. Ciapier pra heta kazać možna, patrebna, ale heta nie jość abjektam mastactva. Heta abjekt publicystyki», — kaža jon.
Pastavić pjesu Alaksandr Harcujeŭ chacieŭ by pra Vitolda Ašurka.
«Jaki zahinuŭ u zaścienkach nieviadoma jakim čynam da hetaj pary. Naohuł kažučy, čas treba pakazvać praz zvyčajnych ludziej. Kali chočaš raskazać pra vajnu, nie raskazvaj pra Žukava, treba raskazać pra los sałdata. Pra kaho Vasil Bykaŭ pisaŭ? Pra takich ludziej.
Raskazvać pra Cichanoŭskuju nie varta, bo jana publičnaja asoba. Niejkaje kliše jaje ŭsprymańnia ŭžo jość. Pošuki jaje čałaviečych prajaŭ mohuć zajści nie tudy. Moža vyklikać u niejkaj častki ludziej supiarečnaści, mohuć kazać, što jana nie takaja. Heta ŭžo nie mastactva, a dakumientalistyka.
Kali biareš zvyčajnaha čałavieka, to jość mietad mastackaha razumieńnia hetaha čałavieka. I toje, što ty dafantaziruješ, nie budzie ŭsprymacca jak padłoh ci niapraŭda. Heta abahulnieńnie», — tłumačyć jon.
Ale dla režysiora ŭsio ž važna, kab takija fihury, jak Cichanoŭskaja, spažyvali jaho mastactva.
«My damovilisia ź joj, što jana abaviazkova budzie na śpiektaklach. Važna, bo jana siońnia lidar supraciŭleńnia, važna, kab my byli razam», — kaža jon.
«Tutejšyja», čamu składana stavić Karatkieviča, najlepšy biełaruski akcior
Pa mierkavańni Harcujeva, najlepšyja śpiektakli, jakija treba pahladzieć, — pastanoŭka pa pjesie Alaksieja Dudarava «Radavyja» 1985-ha i «Tutejšyja» ŭ pastanoŭcy Mikałaja Pinihina 1989 hoda.
«Śpiektakl «Tutejšyja», jaki byŭ zrobleny ciapier, paru hadoŭ tamu, inšy. Pieršy byŭ z mocnaj dekaracyjaj, muzykaj, akciorskim składam. Himn biełaruskaści, uzdymaŭsia bčb-ściah. Reč nie ŭ ściahu, a ŭ nacyjanalnym duchu, hodnaści, što ŭzdymaŭ toj śpiektakl», — raskazvaje jon.
Fota: skryn ź jutub-kanała «Žyćcio-malina»
Najlepšaja drama ŭ biełaruskim teatry dla Harcujeva — heta pjesa Andreja Makajonka «Trybunał», śpiektakl Valeryja Rajeŭskaha «Straści pa Aŭdzieju».
«Makajonkam ja nie zachaplajusia. Byŭ čas, jaki ja amal nie zastaŭ, ale pamiataju jaho. Tady pjesy Makajonka byli ŭsim repiertuaram teatra Janki Kupały i amal usiaho Savieckaha Sajuza. Jon byŭ vielmi zapatrabavany, aktualny. Kali ciapier pieračytvaješ jaho pjesy, šmat čaho nie razumieješ, bo tam nie žyŭ. Hetaja kłasika syšła, nielha ciapier stavić», — razvažaje jon.
Čamu składana stavić Uładzimira Karatkieviča?
«Duchoŭnaje žyćcio hierojaŭ vyjaŭlena ŭ aŭtarskich tekstach, nie ŭ dyjałohach. Kali tolki ich brać, stanovicca pusta. Jość dramaturhi, jakija ŭmiejuć heta rabić, treba prosta šukać kluč».
Začapiŭsia ciapier za Bachareviča i Marcinoviča. Heta dla mianie maładyja, sučasnyja biełaruskija litaratary, jakija adčuvajuć siońniašni dzień, situacyju. I pry dapamozie svajho talentu robiać tak, jak ja nie ŭmieju. Novuju biełaruskuju litaraturu. Na žal, jany amal nie pišuć pjesy, apovieści, ale ja ich adaptuju», — kaža jon.
Žonka Alaksandra Harcujeva — Zoja Biełachvościk — ciapier płanuje pastavić pjesu pa tvory Jevy Viežnaviec «Pa što idzieš, voŭča?».
«Heta vysokaja litaratura. Ja pračytaŭ i byŭ vielmi ŭražany, — dzielicca Harcujeŭ. — Žoncy ja skazaŭ, što pastavić nie zmahu, bo vielmi ekzistencyjalny tvor. Ja nie viedaju srodkaŭ, pry dapamozie jakich hetuju cudoŭnuju litaraturu možna było b raskazać teatralnaj movaj. Žonka źbirajecca rabić heta sama, nie viedaju, ci ŭdasca».
Najlepšym biełaruskim akcioram Harcujeŭ ličyć narodnaha artysta Savieckaha Sajuza Hleba Hlebava. A najlepšaj aktrysaj — Zoju Biełachvościk.
«Vielmi akvarelny artyst, heta pra lohkaść, piaščotnaść. Vielmi hłyboki jak čałaviek i jak artyst. Toj redki vypadak, što, kali jon pamior, uzdoŭž praśpiekta Lenina stajali ludzi, a dzieci siadzieli na drevach. Tak paśla chavali tolki Mašerava», — raskazvaje jon.
Aŭsiańnikaŭ i śmiešnaja historyja pra pachavalnuju kamandu
Hienadź Aŭsiańnikaŭ — vieteran Kupałaŭskaha teatra, narodny artyst Biełarusi, narodny artyst SSSR. Nie padtrymaŭ bolšuju častku trupy teatra, jakaja zvolniłasia paśla padziej žniŭnia 2020-ha.
«Tak, heta dobry akcior. Ale abmiarkoŭvać jaho ja b nie chacieŭ. Jon nie prosta zastaŭsia tam, a nie zrazumieŭ ludziej, jakija syšli.
Ihraŭ zamiest jaho dva razy, kali ŭ Aŭsiańnikava byŭ infarkt. U svaim ža śpiektakli — «Ludzi na bałocie». Heta składany praces, za niekalki dzion treba było padniać rolu. Nie toje, što vyvučyć rolu, jaje treba pražyć. Ja sprabavaŭ tam adnamu akcioru patłumačyć, ale pryjšli ŭ vyniku da taho, što praściej budzie syhrać mnie.
Zastajusia da Aŭsiańnikava ź vialikaj pavahaj. Heta adzin sa staŭpoŭ biełaruskaha teatra. Taja prykraść, jakaja adbyłasia, za jaje ja jaho nie asudžaju. Jon pažyły čałaviek. Mnie zdajecca, što jamu nie treba było tak złosna kamientavać tyja padziei, jakija adbyvalisia. Tym nie mienš, u kožnaha čałavieka jość prava na pamyłku», — razvažaje Harcujeŭ.
Za čas pracy ŭ Kupałaŭskim teatry Alaksandr Harcujeŭ pachavaŭ kala saraka akcioraŭ.
«Pachavańnie — heta taksama niejki śpiektakl, — kaža režysior. — Asabliva, kali viedaješ, jak usio budzie. Staiš i dumaješ, što i ty tak budzieš lažać, a z pravaha boku buduć svajaki, tut vyjdzie trupa, vyjdzie Lilija Davidovič, jakaja zapłača i skaža, što heta byŭ vielmi prystojny akcior.
Moža, heta padasca niepryjemnym, cyničnym, ale heta žyćcio. Pamiataju, pamior narodny artyst Savieckaha Sajuza Ździsłaŭ Stoma. Naša pachavalnaja kamanda, šeść čałaviek, biare trunu, padymaje, pačynajem vynosić z zały i tut my čujem hołas Stomy. «Jak niesiacie, rabiaty? Vy ž narodnaha artysta ŭsiaho Savieckaha Sajuza niesiacie». A heta adzin z akcioraŭ Stomy hołas paradziravaŭ. Usie ludzi pačynajuć śmiajacca ŭnutry siabie, a truna chistajecca.
Usie potym pytalisia, čaho my tak usie płakali. A my ž nie płakali, treba było prosta z surjoznym tvaram vynosić».
Čytajcie taksama:
Miełkazioraŭ pra bekstejdžy intervju, dziaŭčat (50+), žyćcio i malinu — vialiki «Tok»
Zorka stendapu Iryna Prychodźka — pra asablivaści biełaruskaha humaru i emihracyju praz vajnu