Kolki ž napraŭdzie kaštavali słuckija pajasy? Zusim nie hetulki, jak platuć
Historyk patłumačyŭ, ci sapraŭdy možna było kupić usio Vialikaje Kniastva Litoŭskaje za tyja kaštoŭnyja pajasy, što byli vytkanyja na Biełarusi, i ci praŭda, što stambulskija varštaty tajemna, pad pahrozaj śmierci vyvozili z Asmanskaj impieryi da nas.
20.08.2024 / 21:34
Historyk i archivist Dzianis Lisiejčykaŭ, adzin z aŭtaraŭ fundamientalnaha daśledavańnia «Madžarskija: armianski rod u historyi Biełarusi», što vyjšła letaś, raźviančaŭ u svaim fejsbuku niekalki mifaŭ, źviazanych z vyrabami znakamitych słuckich pajasoŭ.
Na heta jaho natchniŭ, pa-pieršaje, papularny materyjał, u jakim jon da svajho ździŭleńnia pračytaŭ, što na adzin słucki pojas možna było kupić majontak z 300 pryhonnymi sialanami, pa-druhoje, lehiendy na ekskursijach, dzie śćviardžajuć, što majstar-piersijar Jan Madžarski za čas svajho žyćcia i pracy ŭ Niaśvižy i Słucku zarabiŭ tak šmat, što moh by kupić usio Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Historyk sieŭ padličyć, ci tak heta.
Słuckija pajasy sapraŭdy byli darahija, bo pry ich vyrabie vykarystoŭvalisia nitki z kaštoŭnych mietałaŭ. Haspadarčyja papiery 1757—1759 hh. zachavali dakładny košt pajasoŭ. Tak, samy darahi masavy varyjant, dzie byŭ vykarystany 1 funt srebra (u Vialikim Kniastvie Litoŭskim vieličynia funta vahałasia ad 360 da 450 hramaŭ, z 1766 hoda — 374,82 hrama), kaštavaŭ 18 čyrvonych załatych (dukataŭ) albo 324 zvyčajnyja załatyja.
Z haspadarčych papier viadoma, što ŭ hety čas Jan Madžarski kuplaŭ u Dancyhu funt srebra pa 9,5 dukata, i ad 2 da 4 dukataŭ za funt roznaha kštałtu šoŭku. Z čaho možna zrabić vysnovu, što kala 15 dukataŭ kaštavaŭ materyjał pojasa i tolki 3 dukaty praca pa jaho vyrabie.
Prykład samaha rańniaha słuckaha pojasa, pačatku 1760-ch hh. z kvietkavym uzoram, raspracavanym jašče ŭ čas znachodžańnia pradpryjemstva ŭ Niaśvižy, u 1757-1760-ch hh. Fota: fejsbuk Dzianisa Lisiejčykava
Ale ŭ liniejcy pajasoŭ byli vyraby z samymi roznymi koštami: pa 17, 15, 10, 9, 7, 5, 4 i 3 dukaty. Samyja tannyja, jakija nazyvali paŭpajasami, byli, zrazumieła, samymi masavymi. Najdaražejšym zafiksavanym u papierach byŭ pojas, vyrableny ŭ adzinkavym varyjancie dla husarskaha pałkoŭnika. Na jaho pajšło 1,5 funta srebra, a košt składaŭ ceły 21 dukat.
Ale što možna było nabyć za hetyja hrošy? Majstar-piersijar Jan Madžarski nabyŭ svoj pieršy nievialiki majontak Siołka pad Słuckam z 24 pryhonnymi dymami (a heta kala 100 pryhonnych duš mužčynskaha połu) za 12 141 złoty (674,5 dukata). Za hetuju sumu možna było kupić pryblizna 38 samych darahich słuckich pajasoŭ.
Vidavočna, što nijakich słuckich pajasoŭ nie chapiła b, kab kupić usio Vialikaje Kniastva Litoŭskaje.
Jašče adzin papularny mif skłaŭsia vakoł varštataŭ, stankoŭ, na jakich vyrablalisia słuckija pajasy. «Abstalavańnie dla ich vyrabu vyvoziłasia tajemna, z Turcyi, za heta praduhledžvałasia śmiarotnaje pakarańnie», — pišuć niekatoryja aŭtary, a inšyja jašče dadajuć «tajemna ŭnočy».
Ale ŭsio zusim nie tak. Jan Madžarski prynamsi za pieršyja 10 hadoŭ svajoj pracy na biełaruskich ziemlach, z 1757 pa 1767 hh., nie byŭ u Stambule. Dy j daroha sa stalicy Asmanskaj impieryi da Słucka ŭ tyja časy składała nie mienš za 40 dzion, a značyć tajemna vyvieźci varštat było b prablematyčna. Historyk kaža, što naiŭna dumać, što varštaty vieźli ŭ sabranym vyhladzie, a vyvaz raschodnaha materyjału, naprykład, dreva, mietału i nitak nie zabaraniali nijakija zakony.
Frahmient karmazinavaha čapraka, vyšytaha załatoj i srebranaj nitkaj sa zboraŭ Muzieja kniazioŭ Čartaryjskich u Krakavie. Padobny čaprak «piersidskaj raboty» z karmazinu, zołata i srebra vytkaŭ uletku 1759 h. dla «Rybańki» i Jan Madžarski. Fota: fejsbuk Dzianisa Lisiejčykava
Ale hałoŭnaje, što ŭ rańnich dakumientach 1757—1759 hh. nazvanyja imiony ramieśnikaŭ, jakija dapamahli Janu Madžarskamu pabudavać varštaty. Niaśvižskamu majstru-tokaru Michału Dabravolskamu z 20 maja 1757 hoda značnuju sumu zapłacili «za roznyja pracy dla piersijarskich varštataŭ, jak to: katuški, čubuki, špuli ahułam 1424 štuki». Łatunnyja formy dla lićcia ałavianych prutoŭ dla varštataŭ byli zakupleny ŭ niaśvižskaha majstra-miednika jaŭreja Aarona.
Jan Madžarski, jak i luby daśviedčany majstar-piersijar, umieŭ sam budavać svaje varštaty, pryciahvajučy da pracy admysłovych ramieśnikaŭ. Ale niekatoryja piersijarskija sakrety byli viadomyja tolki jamu, a paśla jahonamu synu.
Dla ŭnikalnych, adzinkavych pradmietaŭ budavalisia admysłovyja varštaty. Taki byŭ stvorany, naprykład, dla vyrabu šykoŭnaha čapraka dla koniej Michała Kazimira Radziviła «Rybańki». Ahlad pracesu kniaź navat zanatavaŭ u svaim dziońniku. Paśla Jan Madžarski asobna vystaviŭ kniaziu rachunak dla apłaty i tkackich rabot, i pabudovy varštata dla hetaha čapraka.
Niezdarma ŭ 1764 h., kali Słucku pahražaŭ zachop vojskami kanfiederataŭ, kniaski ŭradnik pisaŭ: «Zahad <…> dajšoŭ, kab ja metra piersidskaj fabryki i ludziej, jakija ŭmiejuć viazać kvietki, schavaŭ ad nastupajučaj kanfiederacyi na Paleśsi». Hałoŭnym było vyratavać piersijara ź jaho viedami, a pamiaškańni i varštaty pry patrebie možna było adbudavać nanova.
Siońnia mnohija biełaruskija śpiecyjalisty pazajzdrościli b tamu staŭleńniu pracadaŭca.
Vidać, u historyi z varštatami mnohich zabłytali ichnija nazvy. U dakumientach nie raz zhadvajecca «stambulski varštat» i «stambulski manhiel (pras)», z čaho robicca vysnova, što ich pryvieźli sa Stambuła. A «piersidskija varštaty», adpaviedna, užo vieźli ź Piersii. Praŭda, nakont «kitajskich» i «francuzskich» varštataŭ, jakija taksama byli ŭ Madžarskich, čamuści takich vysnoŭ nie robicca. Niahledziačy na svaje ekzatyčnyja nazvy ŭsie varštaty vyrablalisia biełaruskimi ramieśnikami na miescy.
«Majem spravu z kazusam «hreckaha arecha», — tłumačyć Lisiejčykaŭ.
Słuckija pajasy tkali niehrycianki — archiŭnaje adkryćcio
Vyjšła kniha pra stvaralnikaŭ Słuckaj piersijarni
Ekzarcyzm na Słonimščynie. Jak žyvy miarćviak trymaŭ u strachu cełaje miastečka
Jak karol Stefan Batoryj baraniŭ pravasłaŭnych ad novaha kalendara