Пустыя рамы ў залах. У Мастацкім музеі навочна паказалі драматычныя страты беларускага мастацтва ў час вайны
На новай выстаўцы паказалі лёс мастацкіх каштоўнасцей Дзяржаўнай карціннай галерэі — толькі мізэрную частку даваенных калекцый удалося вярнуць у Беларусь, астатняя або згублена, або ўпрыгожвае чыесьці прыватныя калекцыі.
07.11.2024 / 17:43
Пустая рама на выстаўцы, побач этыкетка з выявай страчанага твора. Фота: тэлеграм-канал Белпрэсцэнтра
5 лістапада ў галоўным корпусе Нацыянальнага мастацкага музея Беларусі адкрылася выстаўка «Страты і вяртанні. Лёс мастацкіх каштоўнасцей Дзяржаўнай карціннай галерэі. 1939—1957» прымеркавана адразу да дзвюх юбілейных дат: 80-годдзя з дня вызвалення Беларусі ад нацыстаў і 85-годдзя з дня заснавання самога музея.
Экспазіцыя ахоплівае перыяд з 1939 па 1957 год і расказвае пра гісторыю фарміравання і дзейнасці даваеннай Дзяржаўнай карціннай галерэі ў Мінску, трагічны факт яе разграблення і вывазу каштоўнасцей у час нямецкай акупацыі, а таксама гісторыю будаўніцтва галоўнага корпуса музея, які быў адкрыты ў 1957.
Юбілейная выстаўка стала адной з самых маштабных сярод выстаў гэтай тэматыкі, пад яе адведзены аж чатыры вялікія залы музея. У іх разгорнута і канцэптуальна распавядаюць наведвальнікам пра станаўленне ўстановы.
Стварэнне
Першая зала, у якую трапляюць наведвальнікі, называецца «Стварэнне». Там размешчаны тыя творы, якія знаходзіліся ў карціннай галерэі ў даваенны перыяд.
Дзяржаўная карцінная галерэя праіснавала ўсяго два гады. Першаму дырэктару Мікалаю Міхалапу было даручана арганізаваць яе за 9 месяцаў. Тады галерэя размяшчалася ў 25 залах будынка па вуліцы Карла Маркса, 29.
Экспанаты з даваеннай калекцыі музея. Фота: Sputnik
Гэта была вялікая і вельмі багатая галерэя, якая мела ў сваёй калекцыі 48 слуцкіх паясоў, больш за 1000 прадметаў заходнееўрапейскага фарфору, 200 посцілак беларускіх, карціны, перададзеныя цэнтральнымі расійскімі музеямі, сядзібныя партрэты, карціны савецкіх мастакоў і мастакоў Заходняй Беларусі, толькі далучанай да БССР.
Рабаванне
Пустыя рамы на выстаўцы. Фота: Sputnik
Пра самы драматычны год існавання Дзяржаўнай карціннай галерэі, 1941-ы, распавядае зала-інсталяцыя пад назвай «Рабаванне». Тут увагу адразу прыцягваюць пустыя рамы на сценах.
«Калі немцы ўвайшлі ў карцінную галерэю, выразалі карціны з рам, пакавалі ў валізкі і вывозілі, а рамы гэтыя заставаліся, і імі потым узімку распальвалі печы галерэі. Немцы абаграваліся менавіта імі, таксама, як і кнігамі багатай бібліятэкі, якая змяшчала некалькі тысяч тамоў», — распавядае Надзея Усава, адна з куратарак выстаўкі.
Пустыя рамы на выстаўцы. Фота: тэлеграм-канал Белпрэсцэнтра
Інсталяцыя, якая паказвае працэс разрабавання калекцыі Дзяржаўнай галерэі немцамі. Фота: тэлеграм-канал Белпрэсцэнтра
З пачаткам вайны Міхалап рыхтаваў калекцыю да эвакуацыі, але не здолеў вывезці. Затое цалкам змаглі вывезці з Мінска архівы НКУС і НКДБ. У савецкіх уладаў былі свае прыярытэты.
У зале «Рабаванне» транслюецца дакументальны фільм пра наведванне Гімлерам Мінска ў жніўні 1941 года. Менавіта пасля гэтай падзеі быў аддадзены загад аб адпраўленні калекцыі лепшых твораў у Германію. Экспанаты вывозіліся планамерна ў нямецкія гарады — Кёнігсберг, Франкфурт-на-Майне, Мюнхен. Будынак мастацкай галерэі захопнікі абсталявалі пад камендатуру і пастой нямецкіх афіцэраў.
Этыкетка з фотаздымкам страчанай у час вайны карціны «Перадача вопыту» Валянціна Волкава. Фота: Sputnik
Адмысловую навуковую каштоўнасць уяўляе створаная на аснове фатаграфій і каталогаў таго часу прэзентацыя «Засталіся толькі на фатаграфіях».
Адраджэнне
Трэцяя зала называецца «Адраджэнне». Тут размешчаны толькі тыя творы, якія былі закуплены ў 1944 годзе, праз некалькі месяцаў пасля вызвалення Мінска. Гэтыя карціны набываліся без надзеі на тое, што старая калекцыя калі-небудзь вернецца.
Згодна з Вопісам страт, складзеным пасля вызвалення Мінска ў 1944 годзе, галоўная мастацкая галерэя БССР страціла 223 творы рускага жывапісу, 32 — заходнееўрапейскага, мэблю з «Сіняй спальні» Аляксандра II у Зімовым палацы, 60 абразоў XVI-XVIII стагоддзяў, 8 слуцкіх паясоў, 480 прадметаў рускага фарфору, 800 — заходнееўрапейскага, 200 беларускіх тканых палотнаў, сотняў твораў беларускіх мастакоў канца XIX — пачатку XX стагоддзя.
Карціны на выстаўцы. Фота: тэлеграм-канал Белпрэсцэнтра
Адна з залаў выстаўкі. Фота: тэлеграм-канал Мінкультуры
Адразу пасля заняцця беларускай сталіцы савецкімі войскамі Мікалай Міхалап, які ў час акупацыі зберагаў рэшткі разрабаванай калекцыі, быў абвінавачаны ў страце фондаў і зняты з пасады. На пасаду дырэктаркі галерэі была пастаўлена Алена Аладава.
З яе імем звязанае аднаўленне музея ў пасляваенны час. Менавіта яна ініцыявала ў 1949 годзе будаўніцтва сучаснага корпуса музея па вуліцы Леніна, 20. Галерэя аднавіла колькасць даваенных фондаў і атрымала статус Дзяржаўнага мастацкага музея БССР, але вяртанне прадметаў мастацтва з розных крыніц праходзіла яшчэ каля паўстагоддзя.
Вяртанне
У апошняй зале «Вяртанне» прадстаўлены карціны з даваенных фондаў музея, якія ўдалося вярнуць пасля вайны. Вярнуць удалося няшмат, усяго толькі 1/8 частку ад таго, што калісьці мелі.
«Яны з’яўляюцца гонарам нашай калекцыі. Гэта і партрэты з Нясвіжа, і творы Міхаіла Філіповіча, і абразы беларускія, і многія партрэты знакамітых мінчан, у тым ліку ўладальнікаў і заснавальнікаў гатэля «Еўропа». Многія творы выстаўляюцца ўпершыню. А ўвогуле ўсё ж ёсць надзея, што мы знойдзем нешта яшчэ. Мы нават падрыхтавалі прэзентацыю, дзе страчаныя творы адлюстраваны ў прэсе таго часу», — адзначыла Надзея Усава.
«Мора. Алушта» Сяргея Малюціна першай вярнулася ў Дзяржаўную карцінную галерэю. Фота: Sputnik
На выставе прадстаўлена і першая вернутая карціна — гэта невялікае жывапіснае палатно Сяргея Малюціна (1859-1937) «Мора. Алушта», напісанае ў 1906 годзе. Гэтая карціна была вернутая ў галерэю 9 снежня 1944 года.
Усяго на выстаўцы прадстаўлена каля 200 твораў з усіх фондавых калекцый Нацыянальнага мастацкага музея і дакументы Нацыянальнага гістарычнага музея Рэспублікі Беларусь, Нацыянальнай бібліятэкі і іншых устаноў.
Наведаць экспазіцыю можна да 20 студзеня.
Верагодна, што правядзенне выстаўкі «Страты і вяртанні» часткова прадыктавана жаданнем выставіць новы рахунак Германіі за шкоду, нанесеную Беларусі ў час вайны і акупацыі. Пра такое жаданне беларускіх уладаў заяўлялі не аднойчы.
Нядаўна Мінкультуры зацвердзіла Пералік культурных каштоўнасцей, перамешчаных з тэрыторыі БССР у гады Вялікай Айчыннай вайны і якія падлягаюць вяртанню, які быў складзены па ініцыятыве Генпракуратуры. Цяперашняя выстаўка выглядае часткай гэтай палітычнай кампаніі.
Генпракуратура хоча вярнуць у Беларусь Крыж Ефрасінні Полацкай, слуцкія паясы і сані Напалеона
У касцёле ў Францыі знайшлі даўно страчаную карціну Батычэлі
Старажытнасці з разрабаваных музеяў Судана прадаюцца за бесцань на аўкцыёнах