О, не! Такому кіўку галавы навучыцца немагчыма.
Настолькі адточанаму ды арганічнаму, што і не разабрацца, дзе заканчваецца галантная паслужлівасць і пачынаецца халаднаватая ганарыстасць, настоеная на стагоддзях высакароднасці роду. Паклон – высокі дар, паклон – выклік. Адрасуюць табе такі – да здранцвення прашые токам…
Але сёння з княжычам нешта адбывалася. Гэта паспелі заўважыць усе зацікаўленыя,
а іх, праўду сказаць, ў зале пяклося нямала: нявесты на выданне, патэнцыйныя цешчы, ворагі, сапернікі, найміты-назіральнікі, зайздроснікі, сябры, радня, аматары папляткаваць…
З якога гэта ражна ён так разусміхаўся?
Тыя, хто ведае княжыча з дзяцінcтва, на пальцах рук (ну, добра, дзвюх рук і нагі, але толькі адной!) могуць пералічыць яго ўсмешкі. А ўжо такой радаснай, якой ён свеціцца сёння, не прыпомніць і маці…
Што ж ці хто яе выклікае? Толькі не перавальвайце ўсё на Раство. Маўляў, пасля Адвэнту… Першы Калядны баль… Хрыстос нарадзіўся – святы Мікалай адарыў…
Трынаццацігадовым хлапчукам ён упершыню ўзняў сваю шаблю, каб стаць побач з бацькам. Бачыў пекла і зверху, і знізу, і з самага яго эпіцэнтру.
Разуверыўся ў раі. Захлынаўся ўласнай крывёю і ведае смак варожай.
Першародства гарантавала яму пашану. Ваенная доблесць – славу. Прыгожая знешнасць плюс знатнасць – безумоўны поспех у пекных паненак.
Дык што ж? Ці хто?
– Можа, нарэшце добрыя звесткі з Масковіі?
– гаварылі адны. – Нездарма ж іх вечна нахабны пасол сёння ў старонцы: падпірае акно, нервова цярэбячы вус…
– Ці ляхі – ух, шыпуны! – зноў знайшлі дарожку, каб падкаціцца? – дадавалі другія.
– А можа татары згадзіліся ўрэшце… - спрабавалі ўгадаць трэція.
Але гэтым не давалі нават закончыць:
– Якія татары? Прычым тут маскальства? І ляхі… Хіба мала княжыч іх біў?! І не толькі мячом… І хіба ўсміхаўся пры гэтым? Ён не з тых, хто насміхаецца з пераможанага. Тут нешта іншае, больш асабістае.
А ці ж выпадкам не закахаўся наш спадкаемца?.. Ану-тка, спадарства, пасочым, куды ён кідае позіркі…
Але, як ні стараліся ласуны да чужых сакрэтаў, падказкі княжыч ім так і не даў – жартаваў, усміхаўся, быў незвычайна адкрытым, але бязадрасна – роўны на чатыры бакі.
Пакуль не зайграла дуда. Пакуль не забіў барабан. Пакуль не заплакалі скрыпкі…
…Музыкі зайгралі, і хутчэй пабегла па жылах кроў. Зала зарухалася, задыхала ва ўнісон мелодыі.
І вочы сустрэліся з вачыма, і рукі міжволі пацягнуліся насустрач жаданым…
Толькі з месца ніхто не крануўся: распачынаць першы танец – выключны прывілей княжыча.
Аб якім той відавочна забыўся – стаяў і слухаў расповед нейкага рыцара. Уважліва. Падкрэслена ўважліва. Каб на самым інтрыжным месцы гісторыі развярнуцца раптам і ледзь не бягом кінуцца наўскос цераз залу. Да панны…
Апісаць яе знешнасць? Навошта? Прыдумайце самі.
Падстаўце сюды ўласнае каханне – шчымяча-пяшчотнае, першае… Бо хіба майму раўнадушнаму позірку пад сілу разгледзець у звычайнай прыгожай дзяўчыне яе звышнябесную боскасць, што ў стане адкрыцца толькі вачам закаханым?!
…І паклон, здавалася збоку, атрымаўся у княжыча як заўсёды: крыху адрывістым і роўна на тры чвэрці.
Вось толькі ганарыстасці ў ім як не бывала – яе замяніла вар’яцкая сумесь галактычных памераў надзеі і гэткага, а мо нават большага сумнення…
Паненка прысела ў кніксене. У рэверансе? А ў чым? Ну добра, у старажытным паклоне без назвы. Паклала свае тонкія пальчыкі на прапанаваную княжычам руку. І яны паплылі…
Ды ладна вам падсміхаць! Хіба вы забылі тое неверагоднае пачуццё бязважкасці, што накрывала вас з галоўкай ад шчаслівай магчымасці дакрануцца да каханага?
Няўжо ад колішных крылаў, што з лёгкасцю ўздымалі вас дваіх у нябёсы, не засталося ні пёрка? Прысядзьце на хвілінку, дазвольце загаварыць сваёй памяці…
Ну вось бачыце: «чым далей адыходзіць сонца – тым даўжэйшым становіцца цень»…
– Я думаў пра вас… Усе гэтыя дні… Убачыў вас тады на горцы… Вашу ўсмешку… Вашы расчырванелыя ад марозу шчочкі… Не ведаю… Як маланкай… Хаджу цяпер і ўсміхаюся… Як блазан… Ну не маўчыце – прашу вас!
– І я пра вас думаю. І ўдзень і ўночы…
– Гучней! Я нічога не чую. Гэтая музыка…
– Вы таксама ў маіх думках. Даўно. Мне здаецца, заўсёды былі…
– Але ж мы сустрэліся толькі тры дні таму… Не, гэтая музыка не скончыцца ніколі… Ідземце, ідземце. Нам трэба столькі сказаць адно аднаму…
І парушаючы ўсе магчымыя этыкет-шмутыкеты, пад разгубленымі позіркамі соцень прысутных вачэй проста сярод танца княжыч вывеў сваю панну з залы.
–А пайшлі на двор, а? Падалей ад гэтай мітусні… Гэй, падаць панецы футра!
Слугі імгненна зухуталі яе ў нешта мяккае, сабалінае. Вось толькі туфлікі на яе ножках заставаліся бальныя, з атласу – ад першых жа крокаў па снезе яны ўшчэнт прамоклі. Княжыч заўважыў гэта і, не звяртаючы ўвагі на слабае супраціўленне, падхапіў паненку на рукі.
– А ты бязважкая… Слухай, можа, ты і не чалавек зусім, а анёл?
– Чалавек. Які кахае цябе ўсім сэрцам. Даўно… Мне было дзесяць, калі я ўпершыню цябе ўбачыла. Бацька ўзяў мяне тады ў вашу краіну… Ты абмяркоўваў з ім нейкія важныя справы, а я, зашыўшыся ў цёмны куток, лавіла кожны твой рух…
– Тое маленькае дзяўчо з вялікімі спалоханымі вачыма… Гэта была ты?
– Так.
– Божа мой! Шчасцейка маё… Сонейка яснае… Анёлак…
У нямым захапленні ён прыпаў гарачымі вуснамі да яе пругкай шчочкі і ў шчаслівай знямозе прытуліўся да шаршавага ствала высокай яліны…
– Адпусці яе, княжыч! – пачуўся ззаду сярдзіты голас.
Не выпускаючы з рук салодкую сваю ношу, той павярнуўся насустрач загаду. За спіной стаяў маскоўскі пасол. І быў ён раз’юшаны да пырскання слінай.
– Адпусці. Яна не твая. Мая дачка даўно прасватаная. І справа гэта дзяржаўная. Сам цар блаславіў іх…
– Не адпушчу. Бо мая… Бо без яе мне жыццё – не жыццё…
– Адпусці, - зазвінеў слязьмі галасок паненкі. – І мне без цябе – не жыццё… Толькі ўсё ж адпусці…
Бацькоўскае слова – закон… Я сабе не належу… Як і ты не належыш сабе…
Я ведаю, табе ў жонкі рыхтуюць польскую каралеўну… Не дазволяць мяне… Тут не мы ў разлік – тут дзяржавы…
Сто снягоў абрушылася на галаву княжыча. Сто вятроў выстудзіла ягоную кроў у імгненне. «Ты – надзея нашага княства, - усплылі ў галаве бацькавы словы. – А яно ў небяспецы. І ты не маеш права на няверны крок. На хоць бы адзін памылковы…»
Самі сабой расціснуліся абдымкі, і яшчэ праз імгненне тоненькія пальчыкі анёла ў размоклых атласных туфліках заціснула іншая бязлітасная рука…
…Яны з’ехалі сярод ночы. Не дачакаўшыся світання.
Княжыч кулакамі заціскаў сабе вушы, каб не чуць гукаў іх збораў. І ўсё роўна чуў. Кожны. І вар’яцеў. Кубак за кубкам піў самае моцнае з бацькавых він – і не п’янеў…
Увесь наступны дзень ён не выходзіў са сваіх пакояў. Адмовіўся ад ежы. Не прасіў больш віна. Ляжаў на мядзвежым футры бы нежывы. Не ўпусціў да сябе нават бацьку…
Калі на замкавыя сцены легла цемра, княжыч нарэшце адчыніў дзверы. Прайшоўся па танцавальнай зале, падыйшоў роўна да таго месца, дзе стаяла яна. Пакланіўся сваім радавым – на тры чвэрці – паклонам. І кінуўся прэч. На двор. Да вялікай яліны.
Крыху ў аддаленні за ім следаваў перапужаны служка.
– Свечкі! – крыкнуў княжыч прыслужніку.
– Ой, не! Не трэба, - заенчыў той.
– Свечкі! – гнеўна паўтарыў княжыч.
Прынеслі. Падалі. Адну за адной ён прымацаваў іх да пушыстай яловай лапы і запаліў. Затрапяталіся вясёлымі агеньчыкамі васковыя знічкі. Як маглі, рассвятлілі непрагляднасць снежаньскай бясконцай ночы.
– Анёлак… - прамовіў княжыч. – Анёлак…
Пастаяў яшчэ пару хвілін, потым рэзка павярнуўся і рашуча, не аглядаючыся, закрочыў да замка.
Слугі далей ад бяды тут жа акуратна загасілі агеньчыкі.
А раніцай княжыч стаў княжычам. І яго скупыя ўсмешкі зноў можна было пералічыць на пальцах дзвюх рук.
Ажаніўся ў поўнай адпаведнасці з інтарэсамі дзяржавы, хоць, як пазней аказалася, вялікай карысці гэты шлюб княству так і не прынёс. Хутчэй наадварот.
Жыў. Ваяваў. Змагаўся. Шмат вандраваў па свеце. Але кожную калядную ноч стараўся вяртацца ў замак, каб запаліць на вялікай яліне анёльскія свечкі.
А калі зрабіць гэта самому не выпадала – загадваў слугам. І тыя, каб яму дагадзіць, сталі вешаць на ялінку банцікі, печыўцы, яблычкі, каляровыя шарыкі…
Вось так і нарадзілася традыцыя ўпрыгожваць калядную елачку. Для анёлка.
…Не, я не ведаю – нат не пытайцеся… Я праўда не ведаю, як склаўся лёс той паненкі. Ну, а вы… Вось вы асабіста… Змаглі б вы адчуваць сябе шчасліўкай, больш за жыццё кахаючы аднаго і дзелячы ложак з другім? І я не змагла б. І мая сяброўка Наташа. І Людвіка. І Таня…
Але ж… Нельга заканчваць каляднае апавяданне без хэпі-энду – зусім неяк не па жанры.
Давайце дамовімся так: праз колькі гадоў яны абодва сталі ўдовымі, выпадкова сустрэліся і, чыхнуўшы з вялікай гары на дзяржаўныя справы, пабраліся. І жылі доўга і шчасліва. А ялінку ўбіралі штогод на Каляды ў памяць аб той сустрэчы.
Як вам такі энд? І мне падабаецца. Хоць, канечне, банальны. Як наша жыццё. Як звычайнае жаночае ўяўленне аб асабістым шчасці.
