«Толькі два чалавекі з класа не пайшлі ў піянеры». Бацькі — пра прапаганду ў школах
Самая строгая забарона ў беларускіх школах — на белыя красоўкі. У БРСМ завабліваюць дадатковымі баламі пры паступленні ў ВНУ. А адмовіцца быць піянерам не так складана, як ад харчавання ў сталоўцы.
Ілюстрацыйнае фота.
«Наша Ніва» паразмаўляла з бацькамі пра сітуацыю ў беларускіх школах. Пра тое, як ціснуць на дзяцей і што спрабуюць укласці ў галовы, ці можна не наведваць патрыятычныя мерапрыемствы, што робяць у класах праваслаўныя святары і як сем’і даюць рады з прапагандай і шматлікімі забаронамі — у нашым матэрыяле.
Сваякі школьнікаў з Мінску і абласных цэнтраў адзначаюць, што пасля 2020 года сістэма адукацыі стала больш ідэалагізаванай. Паўсюль праводзяцца адмысловыя «патрыятычныя» мерапрыемствы: лекцыі, экскурсіі, канцэрты, мітынгі з нагоды дзяржаўных святаў. Апроч таго, цяпер у кожнай школе працуюць вайскова-патрыятычныя класы або гурткі.
«Збіраюць поўны зал — і кажуць пра небяспеку масавых мерапрыемстваў»
Кожны тыдзень у школах праводзяць абавязковыя інфармацыйныя гадзіны. Сысці з іх можна толькі з паважлівай прычыны, як з урока. На такія заняткі рэгулярна прыходзяць міліцыянеры, чыноўнікі, супрацоўнікі дзяржпрадпрыемстваў, праваслаўныя святары. Прычым ад сустрэч са святарамі немагчыма адмовіцца, нават калі сям’я іншага веравызнання або нерэлігійная.
«З намі ні тэмы, ні госці не абмяркоўваюцца. Школа лічыць, што яна манапалізавала гэтыя рэчы», — скардзіцца маці сямікласніцы Алена (тут і далей імёны змененыя з меркаванняў бяспекі — НН).
У Віктара малодшы брат вучыцца ў 9 класе. Суразмоўцу здзіўляе, што падчас інфармацыйных гадзін вучням пастаянна нагадваюць пра адказнасць па 342 артыкуле — за ўдзел у пратэстах. Дзеці, паводле яго, нават смяюцца з гэтага, бо на такія лекцыі звычайна збіраюць поўную актавую залу, а расказваюць пра небяспеку масавых мерапрыемстваў.
«Часам могуць быць размовы на іншыя тэмы, напрыклад, пра наркотыкі. Калі я быў падлеткам, нам таксама пра гэта распавядалі. Але зараз усё сканчваецца 342 артыкулам. То-бок яны да ўсяго прыцягваюць пратэсты, нават калі гэта гучыць дзіўна», — тлумачыць Віктар.
Пра вайну ўзгадваюць амаль кожны дзень
Суразмоўцы «Нашай Нівы» кажуць, што апошнім часам у школах максімальная фіксацыя на тэме Вялікай Айчыннай вайны. Яе абмяркоўваюць на класных гадзінах, паказваюць фільмы, у тым ліку пра 17 верасня 1939 года. У некаторых школах дзяцей выводзяць на акцыі «Несмяротнага палка».
У 9 класе гісторыя вайны вывучаецца як асобны курс, ёсць адмысловы падручнік, адзначае Віктар. «Прычым парадокс у тым, што адначасова ідзе і гісторыя Беларусі, і сусветная. І паўсюль вывучаецца гэты перыяд. У брата зараз урокі гісторыі ёсць кожны дзень».
Вера, маці шасцікласніцы (сям’я з’ехала з Беларусі месяц таму — НН), распавядае, што аднойчы дзецям загадалі вывучыць усе даты, звязаныя з вайной. Дачка прыйшла да яе з пытаннем, навошта ім так шмат гэтай інфармацыі.
Жанчына кажа, што школьнікі перасталі ўспрымаць вайну як нешта значнае, бо «калі гэта ліецца з кожнага праса, то псіхіка папросту адрынае». Маці хвалюе, што памяць пра значныя гістарычныя падзеі «ператварылі ў бутафорыю».
«Я насамрэч прытрымліваюся думкі, што вайна — гэта важна, — тлумачыць сваю пазіцыю Вера. — Ніхто не змяншае гераізму нашых прадзедаў і дзядоў. І крыўдна, што дзеці гэтага не разумеюць. Для іх зараз вайна — гэта тэст, які трэба прайсці. У кіно схадзіць. Гэта ўжо не памяць, а штосьці штучнае, створанае дзяржаўнай ідэалогіяй».
За ўступленне ў піянеры абяцаюць плюшавых рысяў
У школах актыўна агітуюць ісці ў піянеры, распавядаюць бацькі. Сем’і, з якімі мы размаўлялі, прынялі рашэнне адмовіцца. Але яны ў меншасці.
«У нашым класе толькі два чалавекі не пайшлі ў піянеры — мая дачка і яшчэ адзін хлопчык», — кажа Вера. Маці вельмі хвалявалася за дзіця, аднак класная кіраўніца не прымушала.
Падобная сітуацыя і ў класе Алены: адмовіліся толькі пяць чалавек з 26. Але на іх не ціснулі і не пыталі чаму.
Асобна жанчына адзначае метады, якія выкарыстоўваюць, каб агітаваць школьнікаў: «Рэкламуюць, што дзеці будуць хадзіць у басейн, у іх будуць паездкі, кожнаму дадуць па рысі (сімвал беларускіх піянераў — НН). Дзеці загараюцца, хочуць. Але яны не разумеюць зместу».
Тое самае, паводле Віктара, адбываецца з БРСМ. У арганізацыю прымаюць з 14 гадоў, а завабліваць пачынаюць ужо ў 13. Падлеткам абяцаюць дадатковыя балы пры паступленні ў ВНУ. Калі хтосьці адмаўляецца, то яго шмат разоў перапытваюць і зноў прапануюць.
На шосты школьны дзень запрашаюць па спісах
У школе Алены напрыканцы мінулага года бацькоў папрасілі падпісаць паперу, што яны абавязуюцца фарміраваць правільныя погляды ў дзяцей. Якія гэта будуць погляды — вызначае школа. Вусна настаўнікі патлумачылі, што дома трэба дадаткова прапрацоўваць змест інфармацыйных гадзін.
Сем’і сутыкаюцца з кантролем і па-за школай, распавядае Вера. Трэба справаздачыцца, на якія кружкі і секцыі ходзіць дзіця, дзе і з кім будзе на канікулах. Шосты школьны дзень маці таксама ўспрымае як дадатковую форму кантролю: «Для мяне гэта пра тое, што дзеці цалкам унутры гэтай сістэмы».
Разам з тым прысутнасць па суботах не вельмі жорстка кантралююць. Многія спасылаюцца, што трэба на іншыя гурткі і секцыі, і прапускаюць. Класныя кіраўнікі нават вымушаныя складаць спісы, каб дзеці прыходзілі па чарзе.
Таксама бацькі заўважаюць прапаганду ў падручніках. Алена прыводзіць прыклад, што ў падручніку па гісторыі «атрафіруецца інфармацыя пра Беларусь, усё напісана праз прызму Расійскай імперыі, негатыўна асвятляецца польскі перыяд». А ў задачах па матэматыцы сустракаюцца тэмы кшталту «на дэманстрацыі было столькі-та дзяцей».
«Быў страх, калі дачка пачала сталець»
Большасць нашых суразмоўцаў не заўважае, каб школьная прапаганда ўплывала на свядомасць дзяцей. Паводле іх, настаўнікі ўжо самі стаміліся і не вельмі зацікаўленыя яе прасоўваць, усё робяць проста дзеля птушачкі. Таму і дзеці ставяцца да мерапрыемстваў фармальна.
«Я не бачу нейкага шкоднага ўздзеяння, «прамыўкі мазгоў», — кажа Алена. — У мяне быў пэўны страх, калі дачка пачала сталець. Але калі дома яна чуе іншае, то ўсё роўна бацькі маюць большы аўтарытэт, чым настаўнікі».
Вера таксама спакойная за дзіця, бо яшчэ ў ранейшым узросце «тлумачыла пэўныя рэчы, і дачка вельмі разумна ацэньвае сітуацыю». Да таго ж метады, якімі спрабуюць паўплываць на школьнікаў, састарэлі, лічыць жанчына.
«Тут калі рабіць гэта пісьменна, то мусіў бы быць іншы падыход. Не такі застарэлы, як зараз, — тлумачыць Вера. — У нас дзейнічаюць па савецкім узоры, напэўна таму, што іншага не ведаюць. А падлеткі больш сучасныя, іх проста так не праб’еш. Я глядзела на гэта ўсё з боку і думала: вы б хоць нармальнага маркетолага ці піяршчыка ўзялі ў сістэму адукацыі. Таму што абсалютна няма адчування гэтага новага пакалення, гэтых зумераў, і як можна на іх паўплываць».
«Дзеці ўсё разумеюць, але не могуць казаць»
Іншыя назіранні ў Віктара, брат якога вучыцца ў 9 класе:
«Мне хацелася б сказаць, што прапаганда на яго ніяк не ўплывае. Але гэта не зусім так. Зразумела, што нейкія рэчы кшталту «Лукашэнка — найлепшы прэзідэнт» на яго не ўздзейнічаюць, таму што ён вырас у іншым інфаполі. Але я, напрыклад, заўважаю, што ён стаў больш гамафобны. Або часам праскокваюць расісцкія жарты».
Суразмоўца адзначае, што брат адчувае псіхалагічны дыскамфорт праз тое, што вымушаны існаваць у дзвюх парадыгмах: з аднаго боку школа, з іншага — размовы дома, а таксама навіны, якія даходзяць да падлеткаў праз тыкток.
«Ёсць унутраны канфлікт з-за таго, што дзеці ў гэтым узросце ўжо ўсё разумеюць, але не маюць магчымасці выказаць сваё меркаванне. Нават у сям’і мы тлумачым, што падчас расповедаў пра «найлепшага прэзідэнта» або «сцяг сепаратыстаў» лепей моўчкі ківаць».
Напружанасці дадаюць і розныя забароны, якія атачаюць вучняў з усіх бакоў. «Ты быццам у цісках знаходзішся», — кажа Віктар. Па яго словах, у школе існуе практыка «пратаколаў», у якія заносяць «парушальнікаў». Напрыклад, калі прыйшоў не па форме ці проста спазніўся.
«Брат кажа, што не хоча заставацца ў гэтай сістэме. Але калі думаць пра працяг адукацыі ў Еўропе, то зараз гэта вельмі складана», — кажа ён.
Завуч публічна абмяркоўвае знешні выгляд дзіцяці
Што тычыцца ціску, наўпрост не звязанага з ідэалогіяй, то ўсе сем’і адзначаюць вельмі строгія патрабаванні да школьнай формы. Напрыклад, настаўнікі актыўна змагаюцца з белымі красоўкамі. Таксама нельга насіць неўвабраную кашулю або адзенне аверсайз. Дзяўчынкам забараняюць распускаць валасы і фарбавацца. Патрабуюць абіраць рэчы пэўных колераў і насіць абавязковую дэталь гардэроба, якая ў кожнай школы свая.
«Я, дарэчы, нармальна стаўлюся да формы, яна ж і ў еўрапейскіх школах ёсць. Але я не вельмі добра стаўлюся да фармалізма, — дзеліцца меркаваннем Вера. — Бо нават у тых рамках, якія ёсць, можна знайсці штосьці стылёвае, што для падлетка было б файна. Мы купілі модную кашулю, вельмі дачцэ спадабалася — здаецца, выкруціліся. Але тут пачынаецца: не па стандарце, не прыталеная, нельга».
У школе, дзе вучыцца дачка Алены, завуч раз на тыдзень робіць раптоўныя праверкі: прыходзіць у клас без папярэджання і пачынае глядзець, хто ў што апрануты. Дзяцей падымаюць з-за парты і публічна абмяркоўваюць знешні выгляд.
Таксама, паводле Алены, вельмі складана было адмовіцца ад школьнага харчавання. Сям’я была незадаволеная выбарам у сталоўцы, дзяўчынка амаль нічога не ела. Адміністрацыя школы не хацела прымаць адмову, маці прымусілі гэта зрабіць праз аддзел адукацыі. І папрасілі не расказваць іншым, бо пабаяліся ланцуговай рэакцыі.
А вось забарона на мабільнікі ў школах выконваецца не так дасканала. Паводле бацькоў, многія дзеці здаюць адзін тэлефон на ўваходзе, а ў класе карыстаюцца іншым.
Самае істотнае адрозненне ў эміграцыі — стаўленне да дзяцей
Сям’я Іны з’ехала з Беларусі праз пераслед сёлета ўлетку. Зараз яе дачка вучыцца ў 8 класе польскай школы. Жанчына кажа, што праз моўны бар’ер адзнакі сталі ніжэйшыя, але, нягледзячы на гэта, дзіцяці падабаецца ў мясцовай школе больш, чым у Беларусі.
«Яна проста кайфуе ад таго, што амаль няма хатніх заданняў, можна хадзіць у байцы і джынсах», — кажа Іна. Нават забарона мабільнікаў у Польшчы выглядае па-іншаму. Іх не адбіраюць, а просяць не карыстацца. Усё навучанне скіравана на тое, каб дзіця само адказвала за свае ўчынкі.
Але самае істотнае адрозненне польскай школы ад беларускай — гэта стаўленне настаўнікаў да дзяцей, кажа Іна.
«Могуць падысці і пажартаваць, ставяцца да іх як да роўных. На школьнікаў тут ніхто не крычыць: маўляў, ты дрэнна вывучыў, ты тое, ты сёе».
Аднак і ў беларускіх школах, адзначае маці, ёсць настаўнікі, якія не імкнуцца загнаць дзяцей у жорсткія рамкі або ўкласці ў галовы ідэалогію. Таму вельмі шмат залежыць ад чалавечага фактару, робіць выснову Іна.