Jakaja ž to praŭda na śviecie? 67 hadoŭ z času zabojstvaŭ biełarusaŭ Padlašša polskimi partyzanami

Słužyŭ pravasłaŭny baciuška, paminali zusim nie vajskovych ludziej, a 30 mirnych žycharoŭ Padlašša, jakija zahinuli 67 hadoŭ tamu. Niekatorych ź ich zastrelili. Im, tak skazać, pašancavała. Bo bolšaść ź ich, jak zdajecca, zabili abuchom siakiery.

Asablivyja mohiłki

Dziŭnyja hetyja vajskovyja mohiłki ŭ Bielsku. U kamunistyčny čas tam byli tolki symbaličnyja mahiły savieckich sałdataŭ, jakija zahinuli ŭ 1944 hodzie, vyzvalajučy Biełastoččynu ad niemcaŭ. Paśla palityčnaha pierałomu 1989 hodu na ich zrabili taksama miesca i dla zmaharoŭ antykamunistyčnaha padpolla, to bok tych, chto zmahaŭsia i suprać savieckich sałdataŭ, jakija viartalisia paśla zdabyćcia Berlinu dachaty. A ŭ 2002 hodzie tam źjaviŭsia pomnik 30 furmanam, pravasłaŭnym biełarusam, jakich zabili zhadanyja antykamunistyčnyja zmahary.

To bok na hetym bielskim mohilniku lažać pareštki i zabojcaŭ, i ichnich achviaraŭ, jak u metafaryčnym, tak i litaralnym sensie. Zrazumieła, panichidy tam słužać u roznyja dni, z roznych nahodaŭ i roznyja słužki-to pravasłaŭnyja baciuški, to katalickija ksiandzy.

Kryvavy rejd

30 padlaskich sialanaŭ zabili žaŭniery z adździełu hetak zvanaha Nacyjanalnaha vajskovaha zadzinočańnia (Narodowe Zjednoczenie Wojskowe), stvoranaha tymi vajskoŭcami Armii Krajovaj, jakija nie pahadzilisia na jaje farmalny rospusk u pačatku 1945 hodu. Adździełam kiravaŭ kapitan Ramuald Rajs (pseŭdanim «Bury»), jaki ŭ 1944 hodzie pierajšoŭ z AKaŭcami ź Vilenščyny na Biełastoččynu. Paśla rospusku Armii Krajovaj «Bury» ŭstupiŭ u kamunistyčnaje Vojska Polskaje, ale nieŭzabavie dezertyravaŭ ź jaho i pajšoŭ u antykamunistyčnaje padpolle. U historyi Biełastoččyny «Bury» zapisaŭsia pierš za ŭsio jak vykanaŭca kryvavaha rejdu pad kaniec studzienia i na pačatku lutaha 1946 hodu, u vyniku jakoha było spalena piać viosak i zahinuli 79 čałaviek, pravasłaŭnych biełarusaŭ, uklučna z małymi dziećmi, žančynami i starymi. Šmat chto ź ich zhareŭ u padpalenych chatach.

Pavodle taho, što zdoleła vyjavić śledztva ŭ spravie rejdu (materyjały hetaha śledztva ja hartaŭ u biełastockim sudzie ŭ pačatku 1990-ch), 28 studzienia 1946 «Bury» sa svaim adździełam (u jakim było kala 200 čałaviek, jak byłych AKaŭcaŭ ź Vilenščyny, tak i miascovych palakaŭ) apynuŭsia kala vioski Łozicy. Tam adździeł zapyniŭ aboz furmanak, jakim miascovyja sialanie na zahad ułady jechali na narychtoŭku drovaŭ dla škoły.

29 studzienia adździeł «Buraha» zrabiŭ bravurny napad na saviecki harnizon u Hajnaŭcy, zabiŭšy dvuch savieckich sałdataŭ i ŭziaŭšy ŭ pałon padpałkoŭnika (jakomu, pavodle materyjałaŭ paźniejšaha śledztva, udałosia ŭciačy).

30 studzienia adździeł «Buraha», prajaždžajučy praź viosku Krasnaje Siało, pastanaviŭ pamianiać niekatorych vazakoŭ i zahadaŭ sołtysu ŭ vioscy padrychtavać novyja padvody. Z Krasnaha Siała vyjechali z adździełam 12 furmanaŭ, viarnulisia dadomu čaćviora.

31 studzienia adździeł «Buraha» apynuŭsia ŭ lesie kala vioski Staryja Puchały. Furmanaŭ, jakija ŭmieli pieražahnacca pa-katalicku i zhavaryć pacier pa polsku, jon adpuściŭ dadomu. A inšych — zahadaŭ zabić. Ludzi ŭ Puchałach potym kazali, što ŭ tuju noč u vioscy čuvać było kryki katavanych ludziej i tolki niešmatlikija streły. Chutčej za ŭsio, furmanaŭ zataŭkli abuchami siakier, a stralali tolki ŭ tych, jakija sprabavali ŭciakać. Ahułam — 30 čałaviek, z 12 viosak: Krasnaje Siało, Zbuč, Čyžy, Vialikija Pasiečniki, Jahadniki, Łozicy, Machnataje, Zalešany, Rakavičy, Kryvaja, Areškava, Vyhanoŭskaja Volka.

1 lutaha «Bury» spaliŭ vioski Zalešany i Vyhanoŭskuju Volku. U Zalešanach «Bury» zahadaŭ sabrać usich ludziej na schod u adnoj chacie, dźviery da jakoj jaho žaŭniery potym zaviazali i chatu padpalili. Šmat ludziej abhareła, ale nichto nie zahinuŭ, bo ludzi ŭrešcie vysadzili dźviery i kinulisia ŭciakać. Ja byŭ u Zalešanach u 1990 hodzie, havaryŭ sa śviedkami taho času. Jany mnie kazali, što žaŭniery, jakim było zahadana vartavać chatu, pakul jana nie zharyć daščentu, stralali pa ludziach, jakija ŭciakali ŭ pole, ale chutčej paŭźvierch ich, kab nie pacelić. Paradaksalna, u vioscy zahinuli ludzi, jakija na schod nie pryjšli. «Bury» zahadaŭ padpalić usiu viosku, i 15 čałaviek, uklučna ź dziećmi i žančynami, abo zhareli ŭ połymi, abo byli zastrelenyja na panadvorkach, kali sprabavali ratavacca ad pažaru. U dałučanym videaroliku Piotr Mładzianoŭski, žychar Zalešanaŭ, raspaviadaje pra toj kryvavy dzień u svajoj vioscy. Jamu tady było šeść hadoŭ, i jon byŭ u pałajučaj chacie, ź jakoj sprabavaŭ uciačy aknom jašče pierad tym, jak ašalełyja ad žachu ludzi vyłamali dźviery. Piotr Mładzianoŭski havoryć na padlaskaj havorcy svajoj vioski.

2 lutaha adździeł «Buraha» spaliŭ viosku Zani (zabiŭšy 24 čałavieki) i Špaki (zahinuli 9 čałaviek). Ja byŭ u Zaniach u 1990 hodzie i havaryŭ sa śviedkami toj trahiedyi. Kali chto choča viedać, jak vyhladaje padlaskaja versija biełaruskaj Chatyni, moža pačytać moj artykuł z taho času, apublikavany ŭ «Nivie» ŭ traŭni 1990. Asobam z dalikatnymi nervami čytańnie nie rekamendujecca.

«Buraha» kamunisty złavili ŭ 1948 hodzie, sudzili ŭ Biełastoku i paviesili ŭ 1950-m. U sudzie «Bury» svajoj viny nie pryznaŭ, zvalvajučy adkaznaść za spalenyja vioski i zabitych biełaruskich sialan na svajho namieśnika.

Potym

My, pakaleńni padlaskich biełarusaŭ, narodžanych paśla vajny, vyraśli, tak by mović, u zaryvie ad hetych pažaraŭ z studzienia-lutaha1946-ha. My nia viedali žachlivych padrabiaznaściaŭ usich hetych 79 zabojstvaŭ, ale taho, što viedali, nam chapała, kab razumieć, chto palak, a chto svoj. Kali ja siońnia dumaju, a što nasamreč źjaŭlajecca toj najvažniejšaj histaryčnaj padziejaj, jakaja zastajecca ŭ śviadomaści ŭsich biełarusaŭ Biełastoččyny i ŭ acency jakoj jany absalutna zhodnyja, dyk prychodžu da vysnovy, što heta jakraz tyja pałajučyja vioski i taja niavinnaja kroŭ ź zimy 1946. Usio inšaje mieła značna mienšaje značeńnie ŭ paraŭnańni z hetaj etničnaj čystkaj, praviedzienaj palakami nad biełarusami.

Ciaham usiaho kamunistyčnaha peryjadu nichto nie pisaŭ praŭdy pra Zani i Zalešany. Navat kamunisty, jakija zasudzili «Buraha» na śmierć, nia viedali, jak da hetaj temy padstupicca. Zabityja z Zanioŭ i Zalešanaŭ byli optam zaličanyja ŭ achviary «zmahańnia za ŭmacavańnie narodnaj ułady», ale navat dla kamunistyčnych publicystaŭ hetkaje akreśleńnie hučała vielmi falšyvaj notaj. Jakim čynam zmahałasia za ŭładu čatyrochhadovaje dzicia z Zanioŭ, jakoje zabili razam ź jaho vaśmidziesiacihadovym dziedam? Słova «hienacyd» u hetym kantekście było zabaronienaje, a słova «etničnaja čystka» tady nichto nie ŭžyvaŭ.

U postkamunistyčnaj Polščy «Buraha» reabilitavali. Sud u Varšavie ŭ 1995 hodzie vyrašyŭ, što palačy biełaruskija vioski i zabivajučy mirnaje nasielnictva, Ramuald Rajs znachodziŭsia ŭ «abstavinach vyšejšaj nieabchodnaści, jakaja prymušała jaho rabić dziejańni nie zaŭsiody adnaznačnyja etyčna». Heta nia žart, a aficyjnaja farmuloŭka rašeńnia ab reabilitacyi.

Biełarusy spachapilisia zapozna, tym nia mienš zasnavali Kamitet siemjaŭ zabitych furmanaŭ, jakomu paśla doŭhich hadoŭ vałtuźni z aficyjozam udałosia pierapachavać pareštki zakatavanych furmanaŭ na vajskovym mohilniku ŭ Bielsku i pastavić pomnik z vysiečanymi na im imionami achviaraŭ i ich kata.

Śledztva ŭ spravie kryvavaha rejdu «Buraha» doŭhija hady vioŭ Instytut nacyjanalnaj pamiaci — instytucyja, jakaja zajmajecca «złačynstvami suprać polskaj nacyi». Instytut spyniŭ hetaje śledztva ŭ 2005 hodzie, zrabiŭšy vysnovu, što dziejańni «Buraha» ŭ studzieni-lutym1946-ha na Biełastoččynie «mieli prykmiety hienacydu». Ale hetaje rašeńnie nia mieła nijakich nastupstvaŭ, to bok, nikoha ŭ hetaj spravie dadatkova nie abvinavacili, nie admianili reabilitacyi «Buraha» i nia vypłacili nijakaj kampensacyi siemjam zakatavanych i spalenych ludziej.

Užo niekalkich hadoŭ čuvać hałasy, što siemjam zabitych furmanaŭ treba padać kalektyŭny pazoŭ u sud suprać dziaržavy, jakaja reabilitavała złačyncu, adkaznaha za hienacyd, i vypłaciła kampensacyju jaho siamji, a pry hetym nijak nia ŭvažyła siemjaŭ achviaraŭ. Havaryli pra heta i paśla sioletniaj panichidy.

«Jakaja ž to praŭda na śvieti?» — pytajecca rytaryčna ŭ videaroliku Piotr Mładzianoŭski z Zalešanaŭ, zhadvajučy reabilitacyju «Buraha».

Na rytaryčnyja pytańni naohuł nia varta adkazvać, ale ja adkažu: jakraz takaja praŭda na śvieti.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0