Kołas i Kupała z takich pastuchoŭ, vidać, i pisali svaich Mužykoŭ. Ja nie pytajusia jaho imia. Jon pavinien zastavacca jak kupałaŭski «Durny mužyk»… Nie ananimny, ale biezymienny.
Adna z centralnych vulic Chocimska.
Chocimsk pa kolkaści nasielnictva (6,7 tys.) pretenduje na zvańnie horada, ale zastajecca pakul haradskim pasiołkam. Tut adsutničaje hramadski transpart. Tamu bolšaść nasielnictva pierasoŭvajucca na rovarach.
Piensijanierka vyjšła da płotu, kab zabrać pryniesienuju paštaljonam hazietu.
Chocimski suprematyčny piejzaž.
Volha Piatroŭna zavichajecca ŭ svaim dvary. Budzie doždž. A drovy nie składzienyja jašče. Žychary hetaha miastečka rychtujucca da zimy.
Ruki Volhi Piatroŭny paśla pracy.
Usia chata Volhi Piatroŭny zaviešana samatkanymi i pakupnymi nastolnikami, dyvanami, cyratami… I sama jana, u kviacistym, choć i vyćviłym na soncy, chałacie, harmanična ŭpisvajecca ŭ svaje interjery. Abraz, jak leki dla dušy, i stoł ź miedykamientami, jak leki dla cieła, stajać u Volhi Piatroŭny ŭ adnym kucie.
Mužčyna pieravorvaje harod. Na zadnim płanie honar Chocimska - Śviata-Troicki sabor. Pabudavany ŭ siaredzinie XIX st.
Chocimsk. Paniadziełak. Aŭtavakzał.
Niazvykłaje dla rajcentra, mianie sustrakaje chocimskaje koła ahladu. Nie pracuje ŭžo. Vosień. Ale jano ŭražvaje — siarod šerahu adnapaviarchovych klinaŭ viaskovych damoŭ staić heta koła ahladu. Jak u kino... Pra rajcentr.
Rybak na voziery ŭ vakolicach Chocimska.
Pierachodzim darohu i zza jalinak pakazvajecca znak terotyryi Rasijskaj Fiederacyi. «I što, my ŭžo ŭ Rasiei (tak, jany tut kažuć «Rasiei»)», — kažu ja Ludmile. «Nu tak», — i reža hryby…
«Na ŭsiu viosku dva dvary – moj i hetaj siamji ałkašoŭ… Siońnia ŭziali dziesiać «vina». Praz dni try pajdu hladzieć – ci žyvyja…» Skazała jana. Sumny vyraz jaje tvaru supaŭ z vyhladam biełaha sabaki, jaki siadzieŭ na hanku pobač. Žyvuć jany ŭdvaich. Pobač.
Zakinutyja damy ŭ Šaładonaŭcy.
Heta nie zombi. Heta małady čałaviek unačy na vulicy ŭ Chocimsku.
Znoŭ aŭtobus i panyły minski aŭtavakzał «Uschodni». Takoje adčuvańnie, što akramia žančyn, jakija byccam by nie starejuć, u Minsku jość jašče budynki, jaki buduć viečna panyłymi…
«Sadzicca pa miestam!», «Ola… a hdzie dvadcatrećje?», «Da, svabodna… pastaŭcie sumku…», «Ničyvo, ničyvo — ja da dač», — rassypajucca cytatami pasažyry. Raśsielisia. Praz vakno baču jak maci chryścić syna na darohu… 400 kiłamietraŭ — 8,5 hadzin. I Biełaruś — zusim nie maleńkaja kraina. Dakładna.
Maršrut «Minsk — Chocimsk» — apošni ŭ śpisie maich vandrovak pa biełaruskich uskrajkavych miastečkach.
Dva hady tamu hetaja ideja vyhladała jak zadańnie na sieminary: «Abjechać samy paŭnočny, paŭdniovy, zachodni i ŭschodni harady ci miastečki Biełarusi. Pražyć ź ich žycharami častku ich paŭsiadzionnaha žyćcia. Adčuć maštab krainy. Paraŭnać. Adroźnić. Vizualizavać sistemu kaardynat — ad poŭnačy da poŭdnia, z zachadu na ŭschod…».
Dva hady tamu była ideja ŭbačyć Biełaruś — usiu, z maksimalna raznastajnych bakoŭ, tut i ciapier… A ciapier u mianie ŭžo dźvie dački.
Jedu na ŭschod da miažy z Rasijaj, jakoj niama (heta ja pra miažu). Pakul ža my prajechali Červień, Bierazino i Białyničy. Mahčyma, pilny biełaruski žurnalist zafotkaŭ by choć vakzał, ale niedzie paśla Červienia zapachła bielašami i kudyści źnikli dačniki.
A ŭ Bierazinie na vakzale abviestki dajuć pa-biełarusku. Ź Minska — 4 hadziny, i voś — Mahiloŭ.
Hety rejsavy aŭtobus vyvozić ciabie sa staličnaha kantekstu pastupova i nudna. Jak vosień. Heta idealnaja para hoda, kab jechać na ŭschod. U aŭtobus zachodziać dźvie dziaŭčyny. Siadajuć zzadu. Litaraturnaje biełaruskaje hekańnie i akańnie — u normie. Značyć, žyvuć niedzie dalej pa maršrucie… Dva profili źleva zahajdalisia. Jedziem dalej.
Naścia siadzić bližej da mianie. Farbavanaja błandzinka. Śvietłaja kurtačka z puškom. Manikiur. Sumka Dior z pazałočanym łancužkom. «Krasiva, žyźnienna, blin, ciabie b zainstahramić zaraz…» — padumałasia ale adpuściła.
Kali b u Biełarusi isnavaŭ žanr pravincyjnaha ramana (tak, viedaju, ale Marcinovič pisaŭ byccam by pra viosku), to Naścia była by tam hierojem pieršaha płanu.
Nichto tak tonka nie zmoh by padhaniać kiroŭcu: «Nu, davaj, pajechali», dastavać z sumki Dior biełyja sucharyki sa smakam biekonu, chrumkać imi i pry hetym haniać na mabilniku stužku «Ukantakcika» pravaj rukoj…
Nie, jana kulturnaja. Za paznohcik manikiuru začapiŭsia maleńki kavałačak hrenki… Kulturna i ź niezaŭvažnaj sprytnaściu pryhažuń epochi Kalinoŭskaha, adnym rucham vyciraje kavałak «kiryješki» ab padhałoŭnik aŭtobusnaha kresła koleru malinavych pinžakoŭ «novych ruskich» ź lichich 90-ych… Heta Uschod, dzietka! Ja Naściu nie fatahrafaŭ. Pra Naściu ja prosta vymušany raskazać bolš.
«Nastavili tankaŭ hetych, — niečakana łupić Naścia. — U kažnym horadzie eci pamiatniki vajnie. Nastavili adnich tankaŭ. Pastavili by nu… nie znaju… nu što-nibudź pastavili b». Čavusy. Siabroŭka Naści, u čyrvonym palito i čornych bocikach na vysokich abcasach, vychodzić na pieron.
Tam jaje čakaje žančyna ŭ šeraj skurancy. Mama. Raspytvaje chucieńka pra vučobu ŭ Mahilovie. Dačka havoryć maštabna: «Narmalna. Vučymsia. Charašo. Da siabroŭki. Hości. Naścia».
Maci pieradaje skrutki: litrovy słoik u ručniku, bułku, mandaryny… Potym staić da samaha adychodu aŭtobusa, paziraje ŭ bok, dzie za aknom siadzić jaje dačka, byccam by i darosłaja, ale voś treba ž hladzieć jašče jaje…
«Dzievački, hulajem!» Naścia vymotvaje słoik z ručnika. Adkryvajuć. Pa sałonie raściakajecca pach kavy. Narmalny, kłasny vodar… dla aŭtobusa Chocimsk — Minsk niedzie na ŭskrainie krainy. Raźlivajuć na chadu ŭ pieradadzienyja maci płastykavyja miski z-pad bulbianoha piure chutkaha pryhatavańnia. Aŭtobus jedzie, dzieŭki pjuć kavu, pa sumcy Dior z dastupnaj kramy mody ciače kropla kavy…
U takija momanty mnie padajecca, što moj śviet dziejsnych i tvorčych asob — žurnalistaŭ, mastakoŭ, błohieraŭ, fatohrafaŭ, intelektuałaŭ, naviednikaŭ halerej i prosta narmalnych ludziej, jakija pišuć nam pravilnyja rečy ŭ fejsbuk, zajmajucca tatalnaj intelektualnaj chieratoj.
I ŭsie našyja sproby źmianić navakolle, ci zrabić jaho bolš zrazumiełym i kulturnym, akazvajucca tolki starymi bajkami viadomych mesedžaŭ. I ich my raskazvajem adzin adnamu. Kultura pierastała transfarmavać realnaść. My prosta dublujem mesydžy svaim siabram, i siabram siabroŭ.
I ŭvieś papiaredni tekst pra Naściu — taksama poŭnaja intelektualnaja chierata, jakaja nie dapamoža Naści pić kavu ŭ aŭtobusie Minsk — Chocimsk chacia by z narmalnych kubkaŭ. Tamu što hety tekst ja pišu nie dla Naści.
Dla Naści hety tekst pavinna była pisać maładaja žurnalistka niejkaj tam rajonki… Ale, blin, nie piša. Bo heta ŭžo «kultura pramoha dziejańnia», jakoj biełarusam i nie staje.
Heta kab ja, pabačyŭšy Naściu i jaje siabroŭku, skazaŭ: «Dzievački, vy — durnicy. Vaźmicie dva narmalnyja kubki i praciahvajcie dalej». Ale ŭ mianie niama dvuch kubkaŭ, jakija pradavački mohuć adpuścić tabie na kasie pa piaćsot «re» za štuku. U mianie jość Instahram i 5 tysiač padpisčykaŭ u fejsbuku. Ja nie dapamahu Naści…
«Ustała. U duš schažu i maksimum «Dom-2» paru sieryj pasmatru», — reziumuje padjeŭšaja Naścia. Vyjšli jany ŭ Kryčavie. Dalej, na Chocimsk, mianie pravažaŭ tank-manumient na placoŭcy aŭtavakzała. Naścia jaho tut kožny raz, bačyć… Vidać, tamu tanki tak mocna chvalujuć Naściu. Davaj, Naścia, byvaj…
Za vaknom ciomna. Dzie my jedziem, ja nie razumieju — kolkaść haradoŭ, praź jakija prajechali, užo nie mahu ŭzhadać pravilna. Zdajecca, što hety aŭtobus užo nikoli nie pryjedzie. Jon prosta ruchajecca ŭ prastory, dzie za vaknom pole, les, kramy «Rodny kut», zapraŭki, rečki i masty… Heta aŭtobus, jaki vyvozić ciabie ŭ inšuju prastoru.
Niejkaja vioska. Zabiałyšyn. Rezka spyniajecca aŭtobus. U sałon zalataje mužčyna, hadoŭ pad 30, i schilajecca za zaharodku da kiroŭcy.
«Druh, pamahi. Baćka ŭ komie — nada ŭ balnicu». Vakoł pustoje maŭčańnie. Čuvać tolki ruchavik busa. «Pamahi. Vo, pili, i baćka nie prasynajecca. Davaj padviaziom, ha?!» Kiroŭca da prośbaŭ padpitaha, ci to mužyka, ci to jašče pacana, chałodny: «Ja tabie nie chutkaja. Baćka ŭ komie — praśpicca i budzie narmalna… Davaj, nie zatrymlivaj».
Tak, kali b ja byŭ kiroŭcam aŭtobusa, jaki 9 hadzin viazie ludziej ad centra niekudy ŭprava pa mapie, to ja b taksama tak adkazaŭ…
Dajechali. Chocimsk. Pa darozie ja nie sustreŭ mašyny chutkaj, jana tolki adsiul, z rajcentra, moža jechać — značyć, baćka z komy vyjšaŭ ci prosta pamior, jak ałkaš. A moža i nie ałkaš jon ŭvohule..?
Ciomna. Lichtary abapał vulicy. U Aśviei ja žyŭ u padpisčycy «NN», u Kamarynie u hateli z budaŭnikami małočnaj fiermy, u Vysokim — zdymaŭ dom u biznesoŭca Vasila Vasiljeviča. U Chocimsku z hatelem nie vyjšła — usie miescy zaniatyja pracaŭnikami «Abłhaza». Idu ŭ internat PTV.
Sonny vachcior vydaje klučy ad «hatelnaha numara». Try łožki, televizar, pa-saviecku prystojna, možna žyć i spać. 16 tysiač za sutki.
Kastryčnicki ranak. Vilhotna i tuman. Idu ŭzdoŭž jarkich damkoŭ. Niazvykłaje dla rajcentra, mianie sustrakaje chocimskaje koła ahladu. Nie pracuje ŭžo. Vosień. Ale jano ŭražvaje — siarod šerahu adnapaviarchovych klinaŭ viaskovych damoŭ staić heta koła ahladu. Jak u kino… Pra rajcentr.
Volha Piatroŭna śpiašajecca. Budzie doždž. A drovy nie składzienyja jašče. Žychary hetaha miastečka rychtujucca da zimy. Kožny pa-svojmu, ale schiema takaja jak i niekalki stahoddździaŭ tamu: składajucca drovy, pieravorvajucca paletki, pradajecca vyhadavanaja skacina, rychtujecca ciopłaja vopratka…
Volha Piatroŭna žyvie na vulicy 50 hadoŭ SSSR. Pieražyła jana pa hadach i nazvu vulicy i sam SSSR. Joj — 83. Baćka ŭ 20-ja byŭ «nepmanam» — mieŭ ziamlu i haspadarku, najmaŭ parabkaŭ. Uhavaryli (ŭmieli ŭhavorvać, tak) pajści ŭ kałhas. Staŭ kiravać fiermaj. Asudzili za pamorak skaciny, i pamior jon niedzie na pierasyłcy pad Tułaj. A potym była vajna…
«Arali na sabie. Naciarpielisia…» — praciahvaje Volha Piatroŭna. Potym pakazvaje ŭłasnaručna zroblenyja ručniki i nastolniki. Pakinuła sabie tolki samaje darahoje — astatnija rečy zdała ŭ krajaznaŭčy muziej.
Usia chata zaviešana samatkanymi i pakupnymi nastolnikami, dyvanami, cyratami… I sama jana, u kviacistym, choć i vyćviłym na soncy, chałacie, harmanična ŭpisvajecca ŭ svaje interjery. Ikona, jak leki dla dušy, i stoł ź miedykamientami, jak leki dla cieła, stajać u Volhi Piatroŭny ŭ adnym kucie.
Potym skardzicca na susieda — adabraŭ ziamlu. Nu jak adabraŭ — płot novy pastaviŭ na mietr bližej da harodu Volhi Piatroŭny. Kaža, što budzie pisać Prezidentu, ale baicca. Potym znoŭ pra baćku. Pra dačku. Pra vajnu…
Našy «babulki» — heta mašyny času. Tolki jany pieramiaščajuć ciabie nie ŭ kaknretnyja miesca i čas, a znosiać tvaju śviadomaść va ŭsie epochi svajho žyćcia i žyćcia blizkich. Pryvatnaja historyja tut i ciapier. Usia.
Chocimsk — akuratnaje, dahledžanaje miastečka. Nie biez prykmiet zapuścieńnia, ale ničym jak by i nie vyłučajecca ad inšych pieryfieryjna-pamiežny biełaruskich haradkoŭ. Usio jak va ŭsich… Nu chiba što koła ahladu. A miažy niama. Jość tolki znak. Jak u Bykava. Tolki ŭ jaho byŭ znak biady, a tut znak miažy.
Miaža tut była daŭno, dakładniej jaje niama tut bolš za try stahodździ. I ŭvohule była jana nie tut, a dalej — za Smalenskam. Miaža VKŁ z Maskoŭskim kniastvam, Rečy Paspalitaj z Rasijskaj Impieryjaj.
Źmianiajučysia za stahodździ, uschodniaja miaža biełarusaŭ devalvavała siabie jak abjektyŭny paniatak… I, vierahodniej za ŭsio, miaža biełarusaŭ z Rasijaj źjavicca tut vielmi nie chutka. Ale heta ŭžo pytańni palityki i kultury. Masavaj ci pramoha dziejańnia.
Biełarusy — heta amatary pamiežža. Jany lubiać być pobač, ale nie tut, lubiać być i tut i tam, skraju i jak by z vami. Ale zaŭsiody niedzie zboku i ŭ sabie. Pamiežža zaŭsiody ź biełarusami i ŭ ich. U takich miescach heta prosta bolš adčuvalna.
Pamiežža — heta miesca, dzie skančajecca kraina, kali ty adsiul zvalvaješ «za palityku» vučycca ŭ Polšču. Ty prosta jedzieš mima jaje, a jana mima ciabie. I pačynajecca, kali ty viartaješsia siudy ź sieminara ci Akropalisa… Pačatak i kaniec.
Chocimsk — čysty i pravincyjny. Tak by napisali ruskija turysty na majskija śviaty ź minskaha hatela pa vaj-fai. Ale jany jeduć pa inšaj darozie ŭ stalicu. Chocimsk zastajecca ŭbaku. Ale jon sapraŭdy čysty. Łamačča i mietałałomu ŭ dvarach niama. Mietałałom tut — biznes. Jaho zdajuć u viosku na terytoryi Rasii, dzie z šaści dvaroŭ — dva zakinutyja, a ŭ čatyroch — punkty pryjomu mietałałomu.
Chocimsk vyčyścili ŭvieś — nie znajści i ćvika. Miažy niama, a byccam i jość. Tamu karavany HAZelaŭ, zahružanych mietałam, na pamiežnych darohach pačała łavić milicyja — kantrabanda. Heta svaja forma pamiežnaha biznesu.
Usia cikavostka ŭ tym, što biełaruski mietałałom z vakolic Chocimska ruskija pradavali nazad u Biełaruś, na BMZ. Takaja łohika pamiežža… Ciapier ceny na łom u Biełarusi i Rasii prykładna adnolkavaja, i biznes zvaročvajecca — nierentabielna.
Ciopła. Krutaja vosień. Listoty amal užo niama i ad taho prastora robicca tatalna prazrystaj. «Na abied u nas nie haniajuć. Prijaždžajuć(!) na pole i dojać tut. Biaruć viodry, sadziacca…». Voś, heta zvonkaje «r» — krutaja moŭnaja asablivaść hetaha rehijonu. Chacimčanie kažuć nie biary, a «biari», kurej — «kuriej».
Tak razmaŭlaŭ i pastuch la karoŭ. Z puhaj i ŭ kurtcy-płaščy. Pozirk jaho adrazu padajecca suvorym, ale, kali ja padyjšoŭ bližej, jon zdavaŭsia mnie rassłablennym i niejkim ŭ sabie. Kołas i Kupała z takich pastuchoŭ, vidać, i pisali svaich Mužykoŭ. Ja nie pytajusia jaho imia. Jon pavinien zastavacca jak kupała-kołasaŭski «Durny mužyk»… Nie ananimny, ale biezymienny. Takich biełarusaŭ šmat.
Try kiłamietry ad Chocimska. Les. Miaža z Rasijaj. Smalenščyna, Branščyna i Čarnobylskaja zona taksama niedzie pobač… Idu ŭ hryby ź Ludmiłaj. Možna skazać, špacyrujem. Pierachodzim darohu i z-za jalinak pakazvajecca znak terytoryi Rasijskaj Fiederacyi.
«I što, my ŭžo ŭ Rasiei (tak, jany tut kažuć «Rasiei»)», — kažu ja Ludmile. «Nu tak», — i reža hryby… Ludmiła idzie dalej, užo ŭ Rasiei, za znakam jana… Jašče adna mifičnaja miaža, ale takaja važnaja dla biełarusaŭ. Čytaju ŭvažliva nadpis na ćviłym pastamiencie: «Rośsijskaja FiedIracija»… Nie, nie čuŭ.
Viartajučysia nazad u Chocimsk, zajaždžajem u viosku, dzie zastałosia dva dvary. Šaładonaŭka. Siarod dziasiatkaŭ zakinutych damkoŭ paabapał vichlastaj vulicy ledź-ledź znachodžu žyły dom. Haspadyniu klikaŭ i šukaŭ chvilin 10.
Źjaviłasia. Uźniervavanaja i stomlenaja, niemaładaja žančyna žalicca: «Karovu niešta paniesła… Para zdavać. Kamiersanty nie jeduć — daloka. Na ŭsiu viosku dva dvary — moj i hetaj siamji ałkašoŭ… Siońnia ŭziali dziesiać «vina». Praz dni try pajdu hladzieć — ci žyvyja…», — skazała jana.
Sumny vyraz jaje tvaru supaŭ z vyhladam biełaha sabaki, jaki siadzieŭ na hanku pobač. Žyvuć jany ŭdvuch. Pobač.
«Končanyja pravincyjały», napisaŭ kaliści kamientatar Utkin pra biełarusaŭ. Tak, pravincyjały. Pravincyjały pravincyi, z kołam ahladu, hekajučaj Naściaj z kiryješkami, razburanymi zamkami, Durnym Mužykom i miažoj, jakaja jość niedzie ŭ kožnym z nas i niama jaje niedzie tut. Ale ŭ hetych končanych pravincyjałaŭ chacia b nazva krainy na ŭjeździe napisana biez pamyłki…
***
Chocimsk
Miastečka ŭ Mahiloŭskaj vobłaści, rajonny centr. Nasielnictva — 6,7 tysiač čałaviek. Staić na race Biesiadź. Upieršyniu zhadvajecca ŭ 1709-m. Spačatku ŭ Kryčaŭskim hrafstvie, potym u Klimavickim paviecie Mahiloŭskaj hubierni. Byŭ rajonnym centram Kalininskaj vobłaści. Pry ŭzbujnieńni BSSR viarnuŭsia ŭ Mahiloŭskuju vobłaść.
