Bierlin nahadvaje prycisnutaha da ziamli Atłanta, jaki marudna ŭzdymajecca z kaleniaŭ i hanarliva paŭstaje z razhornutymi plačyma.
Varta ŭzhadać žachlivyja vyniki vajny dla horada – zrujnavańnie i ciažkija ludskija straty, padzieł horada na dźvie častki da 1989 hoda, źniščeńnie i rabavańnie kulturnych kaštoŭnaściej. Da hetaha času Hiermanija sprabuje viarnuć sabie vyviezienyja savieckimi vojskami skarby, ź pieramiennym pośpiecham: Drezdenskaja halereja była viernutaja, ale, naprykład, salidnaja častka «zołata Šlimana» i zaraz ekspanujecca ŭ maskoŭskim Puškinskim muziei.
Z ruinaŭ i halečy horad adnaviŭsia, ale adnaŭleńni i źmieny iduć jašče i zaraz, niemcy marudna, ale nadziejna viartajuć byłuju słavu Bierlina.
Apošni ź piaciorki słavutaściej na Muziejnym vostravie – Novy muziej – adčyniŭsia nanoŭ tolki piać hod nazad, zaraz pamiž muziejami budujuć padziemnuju kamunikacyju, paśla hetaha niemcy ŭ 2015 hodzie płanujuć uziacca za renavacyju Novaj nacyjanalnaj halerei. Ščyra kažučy, mianie ŭražvaje taja salidnaść i navat fundamientalnaść ź jakoju Hiermanija padychodzić da adnaŭleńnia svajoj kulturnaj spadčyny, jak pastupova, ale ŭpeŭniena viartaje źniaviečanuju vajnoj ułasnuju vielič. Jarki prykład – uvaskrašeńnie z ruinaŭ Drezdena, jaki pieraŭtvarajecca ŭ adzin z najcikaviejšych turystyčnych haradoŭ Jeŭropy.
I jašče mnie vielmi padabajecca padychod da arhanizacyi naviedvańnia muziejaŭ, jakoje skiravanaje na stymulacyju aktyŭnaści naviedvalnikaŭ, na ich maksimalna šyrokaje aznajamleńnie z muziejami.
Koštavaja palityka pabudavanaja takim čynam, što zaŭsiody bolš vyhadna naviedać niekalki muziejaŭ, praktyčna niama nijakaha sensu kuplać bilet u asobny muziej.
Bolš za toje, pradajecca 3-dzionny muziejny abaniemient, jaki dazvalaje naviedvać praktyčna ŭsie muziei Bierlina (za niekatorymi niešmatlikimi vyklučeńniami – kamiercyjna aryjentavanyja vystavy ŭ Marcin-Hropius-baŭ, Niamiecki histaryčny muziej i jašče niekalki abjektaŭ). Poŭny košt abaniemienta – usiaho tolki 24 jeŭra, pa studenckamu (jaki i ja nabyŭ z dapamohaj ISIC) – 12 jeŭra. Try dni možna nie vypaŭzać z muziejaŭ, i prytym, vielmi bahatych pa kalekcyi, za košt adnoj viačery. Praŭda, časam davodzicca rabić nievialikija dapłaty, kali robiacca časovyja vystavy, ja padčas hetaha vizitu dva razy dapłačvaŭ pa 2 jeŭra. I vialiki bonus – biaspłatnyja aŭdyjohidy praktyčna va ŭsich muziejach. Takoj chalavy ja bolš nidzie nie sustrakaŭ.
Pajezdka ŭ Bierlin u maich płanach uklučała čatyry dni ŭ kancy traŭnia, i pieršy dzień ja raspačaŭ jakraz z naviedvańnia Marcin-Hropiŭs-Baŭ, kab muziejny abaniemient pakinuć na try apošnija dni.
Heta pryhožy nieareniesansny budynak kanca XIX stahodździa, jaki znachodzicca niepadalok ad Patsdamier Płac, i zvyčajna vykarystoŭvajecca dla bujnych mižnarodnych vystaŭ.
Z kaplektu aktualnych vystaŭ — Aj Vejvej, Devid Boŭi (usio majo znajomstva z hetym artystam abmiažoŭvajecca jaho rollu ŭ filmie Nikałasa Roŭha «Čałaviek, jaki ŭpaŭ na Ziamlu»), Hans Rychter i fatohraf Vols — ja vybraŭ dźvie, vyrašyŭ, što mnie dla ščaścia chopić Vejveja i Rychtera.
Što ździviła, heta adnosna nievialikaja kolkaść naviedvalnikaŭ, nijakich žudasnych čerhaŭ, jak u Paryžy, navat na vystavu Vejveja, zaraz vielmi raskručanaha i papularnaha.
Ale ahułam heta niejkaja vyznačalnaja prykmieta Bierlina – adsutnaść ažyjatažu, niamieckaja stalica tak i nie stała turystyčnym brendam, choć taho zasłuhoŭvaje ŭ značna bolšaj stupieni, čym niekatoryja inšyja, bolš papularnyja miaściny.
Aj Vejvej da hetaha času zastajecca pad pieraśledam kitajskich uładaŭ za niavypłatu padatkaŭ, tamu heta masštabnaja vystava, navat retraśpiektyŭnaja, rychtavałasia im dla Bierlina dystancyjna. Tut možna ŭbačyć i jaho rannija tvory, kali kitajski mastak padaŭsia ŭ Niu-Jork i rabiŭ roznyja redzimejdy, kštałtu złučanych tuful u duchu Dziušana. Naturalna, mastackuju słavu na takich tvorach zrabić składana, ale Vejvej vyrašyŭ viarnucca na Radzimu, i heta kardynalna źmianiła jaho tvorčuju trajektoruju. Naŭmysna ci nie, ale ŭsia aktyŭnaść Vejveja radykalizavałasia pa palityčnaj płaščyni i stała ŭjaŭlać saboju vostruju krytyku kitajskich uładaŭ. Razam z tym, i forma tvoraŭ stała inšaj, fiškaj mastaka stali hrandyjoznyja instalacyi, jakija patrabavali nadzvyčajnych vysiłkaŭ, ledź nie pramysłovaha masštabu, ale jakija bili macham pa ŭsich dastupnych receptarach. Tak i zaraz, zachodziš u muziej, a nad uvachodnaj zalaj visić vializnaja instalacyja z 150 viełasipiedaŭ u honar biaskryŭdnaha kitajca, da jakoha pryčapilisia palicejskija za katańnie na niezarehistravanym viełasipiedzie. U vyniku byli zabityja šeść palicejskich, a viełasipiedysta pakarali śmierciu. 150 viełasipiedaŭ nad hałovami naviedvalnikaŭ jakraz i ŭšanoŭvajuć hetuju niavinnuju achviaru kryvavaha režymu.
Nastupnaja hihanckaja instalacyja ŭžo ŭ hałoŭnym chole, z 6000 tysiač staražytnych taburetak źbitych da kupy, jakija musiać naviejvać sumnyja dumki pra madernizacyju, amasaŭleńnie i tamu padobnyja niehatyŭnyja pracesy. Heta navohuł adna sa skraznych tem Vejveja, jakaja pranizvaje i niekalki inšych vystaŭlenych tvoraŭ – vazy dynastyi Chań, pafarbavanyja aŭtamabilnaj farbaj, raśpileny kantejnier dla pieravozki tvoraŭ mastactva, užo daŭno prasłaŭlenyja hihanckija zadyjakalnyja hałovy i h.d.
Ale važniej, kaniečnie, zmahacca z kamunistyčnym režymam. Choć i pry pačatkovym pasyle adnaŭleńnia sacyjalnaj spraviadlivaści (naprykład, baraćba z zamoŭčvańniem achviar stychijnych biedstvaŭ), składvajecca adčuvańnie, što Aj Vejvej pahłyblajecca ŭ samalubavańnie, dzie kožnaja detal jaho supraćstajańnia ŭładam pieraŭtvarajecca ŭ razdźmuty masštabami artefakt. Pravioŭ jon kolki času ŭ kamiery – atrymajcie i makiet kamiery ŭ naturalnuju vieličyniu. Praŭda, mnie paspačuvać jamu nie atrymałasia, jaho b zakinuć u moj pakoj internata Akademii navuk – umovy jašče horšyja, čym u kitajskaj turemnaj kamiery. Niekatoryja chady nieardynarnyja i cikavyja, naprykład, horka z račnych krabaŭ, što musić simvalizavać harmoniju sacyjalnaha paradku ŭ Kitai.
Ale ŭ cełym, jak pa maich mierkach, to heta ŭsio ž śpiekulacyja. Voś i dumaj zaraz, što adbyvajecca, kali mastak ŭdzymaje prablematyku sacyjalnaj i palityčnaj represiŭnaści, i robić na hetym suśvietnuju karjeru. Dzie miaža miž ščyraściu i tonkim raźlikam? Pavodle dakumientalnaha filma Vejvej pakidaje ŭražańnie chitraha kitajca, jaki dakładna viedaje miechanizmy i spružyny papularnaści. I ja na hety kručok byŭ pajmany, hrošy ž zapłaciŭ za naviedvańnie vystavy, i niemałyja, moža choć spryčyniŭsia da taho, kab zahnać niekalki špilek u dupu kitajskim kamunistam? Tolki nadziei na toje słabyja.
Inšaja vystava, jakaja mianie zacikaviła ŭ Marcin-Hropiŭs-baŭ, była pryśviečana tvorčaści Hansa Rychtera (znakamitaje mastackaje proźvišča, nie varta błytać z Hierchardam Rychteram i, tym bolš, z Adryjanam Ludviham Rychteram). Asoba dla mianie była zusim nie znajomaja, i, napeŭna, dla hetaha dźvie asnoŭnyja pryčyny: 1) asnoŭnaja častka tvoraŭ Rychtera padzielena pamiž Bazelem, dzie jon pravioŭ rańni pieryjad tvorčaści, muziejem Pampidu, jaki svaju hrandyjoznuju kalekcyju vystaŭlaje tolki častkami, i amierykanskimi muziejami; 2) Rychter usio ž byŭ najpierš arhanizataram, uciahnutym u stvareńnie i raźvićcio mastackich supolnaściej, arhanizacyju vystaŭ, vydańnie časopisaŭ i h.d. Jaho asabistaja tvorčaść niejak była ŭ cieniu hetaj kipučaj aktyŭnaści pa samaarhanizacyi tvorčaha pracesu, a Rychter paśpieŭ dałučycca ledź nie da ŭsich płyniaŭ mastactva pieršaj pałovy XX st., ad siurealizmu da suprematyzmu.
Jahonyja ŭłasnyja tvory ŭ maim uspryniaćci možna raźbić na try asnoŭnyja častki: rannija partrety, jašče z upłyvami kubizmu, suprematyčnyja śvitki 1920-ch hadoŭ sa sprobami vizualizavać muzyku, i avanhardnaje kino naprykancy tvorčaha šlachu. Rychter pierad Druhoj suśvietnaj vajnoju źjechaŭ u ZŠA, dzie i vykładaŭ u kinaškole i istotna paŭpłyvaŭ na mnohich tvarcoŭ amierykanskaha kino. Ale na vystavie cikavyja i roznyja kantakty, sudačynieńni, kałabaracyi Rychtera, i pieralik imionaŭ tut hučny – Maks Ernst, Malevič, Lisicki, Man Rej, Žan Arp, Marsiel Dziušan. Tolki tvory hetych majstroŭ usio ž pakazvajuć druhasnaść samoha Rychtera. Cikava, što Kazimir Malevič jamu zamaŭlaŭ źniać avanhardyscki film pra raźvićcio supramatyčnaha žyvapisu, ad čornaha kvadratu i da razhornutych formaŭ, navat napisaŭ papiaredni scenar. Ale chutkaja śmierć Maleviča pieraškodziła realizacyi hetaha prajektu, Rychter viarnuŭsia da hetaj idei ŭžo ŭ 1960-ja, sprabavaŭ darabić film, ale heta ideja ŭžo jaŭna była nieaktualnaj. Achvotnyja ž mohuć pahledzieć, što atrymałasia, jak i inšyja avanhardysckija kinatvory Rychtera.
Pobač z Marcin-Hropiŭs-Baŭ znachodzicca jašče adzin dosyć viadomy muziejny kompleks – «Tapahrafija teroru», stvorany na miescy, dzie raniej znachodzilisia bierlinskaja štab-kvatera hiestapa. Budynak byŭ zrujnavany padčas vajny, na jaho miescy ŭźviedzieny ŭžo sučasny muziej, navakolle ž zasypana ščebniem. Dadatkovy bonus – kala muzieja zachavany vialiki kusok Bierlinskaj ściany, jakaja stała simvałam horada, ale heta zusim nie paspryjała jaje zachavańniu. Hałoŭnaja meta muzieja – naturalna, raspavieści pra złačynstvy nacystaŭ, tolki sama forma raspoviadu abrana dosyć standartnaja, stendy z fotazdymkami i tekstam. Ale ździviŭsia dyscyplinavaści ludziej – sapraŭdy, šmat chto staranna vyvučaje hetyja stendy i čytaje infarmacyju, choć mnie samamu chapiła pary stendaŭ. Jak pa mnie, užo daŭno takaja forma padačy infarmacyi sastareła, bolš cikavyja muziei z prymianieńniem novych technałohij i padychodaŭ, kštałtu Teror-chaza ŭ Budapiešcie. Ale kali prablem z naviedvańniem u «Tapahrafii teroru» niama (tym bolš, što muziej biaspłatny), to možna i tak voś, pa staryncy pracavać nad farmavańniem ekspazicyi.
Na nastupny dzień ja nakiravaŭsia niepasredna na Muziejny vostraŭ, ale pra heta ŭžo ŭ nastupnaj častcy natatak.
Kamientary