Pierarvałasia tradycyja. Za časy balšavizmu stračana kultura carkoŭnaha žyćcia. Navat u Zachodniaj Biełarusi. Asabliva tam, dzie vierniki zastalisia bieź śviataroŭ. Paśla padzieńnia balšavizmu śviataroŭ rychtavali ŭ paskoranym paradku. Chto ich vučyŭ?
Adkul raptam uzialisia ŭ 1990-ch vykładčyki dahmatyčnaha, maralnaha, pastyrskaha i paraŭnalnaha bahasłoŭja, hamiletyki, liturhiki, historyi Carkvy, apałahietyki, patrystyki, kananičnaha prava dy inšych dyscyplin? Jakija viedy mahli dać skaraśpiełyja nastaŭniki svaim vučniam?
Na roznych kursach niedastatkova padrychtavanyja nastaŭniki vychavali armiju niedavučanych, małakulturnych śviataroŭ, jakija nachapalisia viarchoŭ. I voś taki baciuška paśla Jevanhiella ab dobrym samaraninu čytaje pastvie nadrukavanuju propaviedź pra samarycianku. (Sam čuŭ.) I voś piša prafiesar dyjakan Andrej Kurajeŭ, što navasibirskamu mitrapalitu Cichanu, jaki ŭźniaŭ skandał vakoł pastanoŭki opiery Rycharda Vahniera «Tanhiejzier», paprostu brakuje adukavanaści i kultury. I voś zajaŭlaje na ŭvieś śviet vysokapastaŭleny čynoŭnik Maskoŭskaj Patryjarchii, što pravasłaŭnyja nikoha nie palili…
Takija małaadukavanyja i małakulturnyja čynoŭniki ad Carkvy zasvoili, što pravasłaŭje — heta «cybulina» nad chramam. I voś užo pačynajuć mianiać kupały to na adnoj, to na druhoj staradaŭniaj carkvie. Takija śviatary zasvoili i pastvie ŭbivajuć u hałovy, što pravasłaŭje — heta šaści- i vaśmikancovy kryž, i nijaki inšy. I voś užo mianiajecca piejzaž Biełarusi. Kolki pamiataju siabie, u nas, u Zachodniaj Biełarusi, u vioskach i na rostaniach stajali čatyrochkancovyja kryžy. Ich šanavali i pravasłaŭnyja, i kataliki. Ciapier ža čatyrochkancovyja kryžy abvieščany katalickimi. Ciapier ža amal spres stajać šaści- i vaśmikancovyja kryžy. I kali spytaješ u pravasłaŭnaha viernika, čamu čatyrochkancovy kryž (kryž, na jakim uźniali cieła Chrysta) ličycca katalickim, viernik skaža adno tak: baciuška skazaŭ.
Šaścikancovy kryž — jak simvał pieramožnaha pravasłaŭja. Jaho panavańnia ŭ hetaj staranie. I voś užo vajaŭničaje pravasłaŭje pačynaje nastup na niapravilny — «katalicki»! — čatyrochkancovy kryž.
Akazvajecca, čatyrochkancovym kryžam i raśpiaćciem na im (vobrazam Chrysta ŭkryžavanaha) topčacca pravasłaŭnaja viera. Da hetaha treba było dadumacca. I baciuška Alaksandr z ahraharadka «Biełaviežski» dadumaŭsia. (Hł. «U ahraharadku Biełaviežski pravasłaŭnyja patrabujuć prybrać katalicki kryž».)
Da padziej u ahraharadku «Biełaviežski» ja ličyŭ, što katalickich choć śviataroŭ vučać jakasna. Usio-taki ŭ Katalickaj Carkvie niama karotkaterminovych kursaŭ i zavočnaha navučańnia. Ale padziei ŭ ahraharadku «Biełaviežski» pakazvajuć, što i ŭ navučańni katalickaha duchavienstva byvajuć brakusy.
Ksiondz Andrej (dzie jon vučyŭsia?) vyhladaje nie razumniejšym za baciušku Alaksandra, kali kaža, što čatyrochkancovy kryž — katalicki.
Kali iści za łohikaj hetych śviataroŭ, dyk z pravasłaŭnych cerkvaŭ treba prybrać usie čatyrochkancovyja kryžy dy ich vyjavy. I z abłačeńnia duchavienstva taksama. I zabaranić napiersnyja čatyrochkancovyja kryžy (byvajuć i takija ŭ baciušak).
Razumny ŭ ahraharadku «Biełaviežski» akazaŭsia dyrektar škoły, jaki nie zhodny, što čatyrochkancovym kryžam pahardžajecca, abražajecca pravasłaŭnaja viera.
U ahraharadku «Biełaviežski» my žniem pieršyja płady niedavučanaści, niedaakulturanaści, niedavychavanaści duchavienstva.
Nadajučy pryjarytet źniešniamu, abradavamu, a nie ŭnutranamu, duchoŭnamu, jano skažaje samu sutnaść chryścijanstva jak relihii lubovi. Nadajučy ŭvahu adroźnieńniam, a nie padabienstvu, nie tamu, što zbližaje, a tamu, što addalaje, jano sieje ziernie supraćstajańnia i kanfliktaŭ. Kanfliktaŭ nie tolki relihijnych, ale i hramadzianskich. I kali nam kažuć, što pamiž pravasłaŭjem i katalicyzmam u Biełarusi skłalisia pryjaznyja adnosiny, padziei ŭ «Biełaviežskim» pakazvajuć, što heta niapraŭda. Ci nie zusim praŭda.
Aptymalna było b, kali b jepiskapat Biełaruskaha ekzarchatu patłumačyŭ duchavienstvu, što šaści- i vaśmikancovyja kryžy nie naležać vyklučna Pravasłaŭju: ich nie adprečvajuć i hreka-kataliki (unijaty).
Vart było b patłumačyć duchavienstvu, što Ryma-Katalickaja Carkva nie vałodaje manapolijaj na čatyrochkancovy kryž, što hety kryž šanujecca i Pravasłaŭjem, i hreka-katalikami. I navat pratestanty nie curajucca jaho. Jašče lepš było b, kali b toj samy jepiskapat paraiŭ śviataram viarnucca da pradziedaŭskaj tradycyi stavić u nasielenych punktach i na rostaniach čatyrochkancovyja kryžy. Tady ŭ katalikoŭ nie budzie patreby stavić svaje kryžy. A jašče lepš było b, kali b takija kryžy supolna aśviačali śviatary prynamsi dźviuch kanfiesij. Darečy, takija prykłady jość. Peŭna, u tych miaścinach adukavaniejšyja i kulturniejšyja śviatary.
6 červienia 2015 h.
