Jak vyhnać Maskvu z hałavy? Pierahledźcie prahramu litaratury ŭ škole

Hamiera ŭ biełaruskich škołach pavinny vykładać nie mienš za Niakrasava, a Šekśpira - nie mienš za Ciutčava. Mikałaj Jankojć na Kyky.org paraŭnaŭ hadziny, jakija siaredniaja škoła vydzialaje na vyvučeńnie suśvietnaj litaratury i ruskaj, pryjšoŭšy da vysnovy, što biełarusy vyvučajuć Puškina fanatyčniej za samich rasiejcaŭ.

Usie kažuć pra nacyjanalnuju samaśviadomaść biełarusaŭ: maŭlaŭ, treba jaje terminova farmavać, bieź jaje narod nie narod i kraina nie kraina. Na čym jaje budavać — pakul da kanca nie jasna, dy i ŭsie hetyja razmovy pra novuju samaśviadomaść — jak sproby pabudavać novy dom na starym padmurku. Prosiełym, hniłym padmurku. Saŭka niama ŭžo 25 hadoŭ, ale jaho reštki tak i visiać nad biełarusami čornym cieniem. I dobra b biełarusam ad SSSR zastalisia chvalenaja družba narodaŭ i mocnaja, dziorzkaja navuka — ale ž nie, zastalisia hruvastkaja biurakratyja i strach niešta mianiać. A samaje strašnaje — zastałosia pakłanieńnie pierad centram, heta značyć, pierad Maskvoj.

Toje, što Maskva ŭ siamistach kiłamietrach na paŭnočny ŭschod ad Minska — heta jašče nie biada. Toje, što Maskva ŭ kožnym televizary biełarusaŭ — prablema, ale nie katastrofa. Katastrofa ŭ tym, što Maskva ŭ bolšaści z nas u hałavie.

I jana tam abžyłasia tak naturalna i z takim razmacham, što vyhnać jaje vielmi składana. A časam i zusim niemahčyma. Kali ja pryjechaŭ vučycca ŭ Minsk, zdymaŭ pakoj u dvuch piensijanieraŭ; na ścianie ŭ ich haścinaj visieŭ dyvan, a ŭ centry dyvana — partret Stalina, stary, jak sam Stalin. Takija vypadki, viadoma, ničym nie vypraviš. Pa-mojmu, treba nie vypraŭlać, a vučyć biełarusaŭ žyć biez Maskvy z samaha dziacinstva. Tak vučyć, kab Maskva była ŭsiaho tolki stalicaj susiedniaj dziaržavy, vialikim horadam u siamistach kiłamietrach na paŭnočny ŭschod ad Minska. Tak, kab lubomu zamiežniku, jaki dumaje, što Biełaruś — heta niejkaja vobłaść u Rasii, my mahli kankretna raskazać, čym my adroźnivajemsia ad vialikaha susieda. Tak, kab biełarusy ŭsprymali ruskuju kulturu nie jak svaju, a jak susiedskuju, ź jakoj u nas jość suviaź. 

Kali ja ćviorda vyrašyŭ vyhnać Maskvu sa svajoj hałavy, to zadaŭsia pytańniem: a čamu ŭ biełaruskich škołach vykładajuć ruskuju litaraturu? Važkich pryčyn ja nie adšukaŭ.

Čym mnie nie dahadziła ruskaja litaratura?

Dy ŭsim dahadziła, na samaj spravie. Jana raznastajnaja, cikavaja, humanistyčnaja — dobraja. Ja prosta nie razumieju, čym ruskaja litaratura tak vyklučnaja, što joj treba pryśviačać asobny kurs u biełaruskich škołach. Pa-pieršaje, drenny sam hety kurs. Ja padrabiazna vyvučyŭ školnuju prahramu pa «ruślitu» z 5 pa 11 kłas: tam pišuć pra asablivuju rolu ruskaj litaratury ŭ farmiravańni duchoŭnaha śvietu, pra piatroŭskija pieraŭtvareńni, pra ŭpłyŭ revalucyj na dumki ruskaj intelihiencyi. A pa-druhoje, tam ni słova nie pišuć pra toje, jakoje dačynieńnie ruskaja intelihiencyja razam ź Piatrom majuć da biełarusaŭ.

Vy skažacie: nu jak ža, u nas ža ahulnaja historyja! U ruskaj litaratury pišuć i ab našym minułym! Praŭda, ab našaj? Piotr I kiravaŭ Rasijaj z 1682 pa 1721. Ciapierašniaja Biełaruś u toj čas znachodziłasia ŭ składzie Rečy Paspalitaj, ale polskuju litaraturu ŭ našych škołach čamuści nie vykładajuć. Zatoje tam, u škołach, dzieci čytajuć pra Ściapana Razina, pra Jermaka i pra Uładzimira Manamacha — taho samaha, jaki vajavaŭ suprać Usiasłava Połackaha. Tam, na ŭrokach ruskaj litaratury, maładym biełarusam raspaviadajuć pra «zahadkavuju ruskuju dušu» i «ciažkija ruskija dumy». Biełaruskija dušy taksama vielmi zahadkavyja, dy i dumy nialohkija, ale pra ich tam niama ni słova.

Adna z tem prahramy 11-kłaśnikaŭ - «Revalucyja-Rasija-narod-asoba jak hałoŭnaja prablema litaratury». Rasija i jaje prablemy jak hałoŭnaja prablema litaratury. Dla biełarusaŭ. Razumiejecie?

Vy skažacie: ale ž ruskaja litaratura takaja maštabnaja, takaja značnaja, jaje čytaje ŭvieś śviet! Usio dakładna. A jašče śviet čytaje anhielskuju, francuzskuju, amierykanskuju, niamieckuju, łacinaamierykanskuju, japonskuju i dziasiatki inšych litaratur. I ŭsie jany nie mienš značnyja. Vy skažacie: ale ž ruskaja litaratura napisana pa-rusku, jaje razumieje kožny biełarus! Japonskuju ž my nie zrazumiejem! 

Ja admysłova pišu hetuju kałonku na ruskaj movie [artykuł padadzieny ŭ pierakładzie — NN»]. Ja lublu ruskuju movu — jana i nasamreč bahataja i hnutkaja, na joj napisana niamała vydatnych knih, i jašče bolš knih vydadziena. Na ruskuju pierakładzienyja knihi ŭsich narodaŭ śvietu: ad staražytnych hrekaŭ da sučasnych nihieryjcaŭ. Vy paprakniecie: paraŭnaŭ tut, aryhinalnyja teksty i pierakłady! U pierakładzie ž tak šmat hublajecca! 

Pierakłady na ruskuju rabili Pasternak, Nabokaŭ, Zabałocki, Čukoŭski, Humiloŭ, Vierasajeŭ, Zoščanka, Paŭstoŭski, Charms i jašče dziasiatki vydatnych piśmieńnikaŭ i paetaŭ. Užo chto-chto, a hetyja ludzi byli całkam u stanie pieravieści dobruju knihu tak, kab jana zastałasia dobraj. Dy i mnohija pierakładčyki vałodali movaj nie horš piśmieńnikaŭ. Lublu ŭspomnić bajku Siarhieja Daŭłatava z knihi «Soła na Undiervud». Daŭłataŭ pracavaŭ sakratarom u Viery Panovaj — viadomaj piśmieńnicy-sacrealistki, łaŭreata troch Stalinskich premij. Adnojčy Panova spytała ŭ Daŭłatava: «U kaho, pa-vašamu, samaja lepšaja ruskaja mova?» Daŭłataŭ adkazaŭ: «U Ryty Kavalovaj». — «Što za Kavalova?» — «Rajt». — «Pierakładčyca Fołknera, ci što?» — «Fołknera, Selindžera, Voniehuta». — «Značyć, Voniehut hučyć pa-rusku lepš, čym Fiedzin?» — «Biez usiakaha sumnievu». Kažuć, amierykanskija amatary Voniehuta mohuć zajzdrościć nośbitam ruskaj movy: maŭlaŭ, čytać Voniehuta nie tak cikava, jak Voniehuta pa Rajt-Kavalovaj. 

U ideale suśvietnuju litaraturu možna było b čytać i vykładać na dźviuch movach: dobrych pierakładčykaŭ na biełaruskuju movu ŭ nas dastatkova. A kali zusim razmroicca — na troch: pry pravilnym padychodzie da piataha kłasu školniki buduć całkam u stanie čytać na anhlijskaj.

I što rabić: pakinuć školnikaŭ biez Puškina i Čechava?

Vy skažacie: nu i što ciapier, uziać i vykinuć ruskuju litaraturu z školnych prahram? Pakinuć školnikaŭ biez Puškina, Hohala, Čechava i Tałstoha? Dy nie ž, nie! Prosta pradmiet «Ruskaja litaratura» daŭno para zamianić na pradmiet «Suśvietnaja litaratura». Kab Hamiera ŭ škołach vykładali nie mienš za Niakrasava, a Šekśpira nie mienš za Ciutčava. Kab dzieci ŭbirali nie zahadkavaść ruskaj dušy, a suśvietny kulturny kantekst. Kab ŭpisvali ŭ hety kantekst sabie — nie jak prydatak vielizarnaj Rasii, a jak nośbitaŭ asablivaj, maleńkaj, ale hanarlivaj kultury.

Vy spytajecie: a chiba niama ciapier Hamiera i Šekśpira ŭ kursie ruskaj litaratury? Chiba tam nie chapaje zamiežnych aŭtaraŭ? Jość. Hamieru adviali dźvie hadziny za siem hadoŭ, Šekśpiru — ažno try.

Ja admysłova padličyŭ: usiaho na čytańnie litaraturnych tvoraŭ prahrama z 5 pa 11 kłas advodzić 379 hadzin. Zamiežnaj litaratury ź ich - 20,5. Akramia vyšejzhadanych, try hadziny zasłužyŭ Hans Chryścijan Andersen, dva — staražytnahreckija mify, try — «Maleńki prync» Ekziupiery. Pałova ŭroka nadali Ezopu. U šostym kłasie advodziać cełyja dźvie hadziny, kab pačytać paru apaviadańniaŭ z Tvena, Krusa abo Styviensana (na vybar nastaŭnika). U vośmym hadzinu atrymaŭ Eschił, hadzinu — fantast Klifard Sajmak, jašče hadzinu na dvaich — Siervantes i Rable. U vośmym i adzinaccatym kłasach pa adnym ŭroku advodziać temie «Ruskamoŭnaja litaratura Biełarusi» — hetyja ŭroki ja taksama adnios da «zamiežnaj litaratury». Na hetych ŭrokach, aproč inšaha, raspaviadajuć pra tvorčaść dziŭnaha piśmieńnika Mikałaja Čarhinca. Usio.

20,5 z 379. Krychu bolš za 5% vučebnaha času. Na adnaho Puškina prahrama advodzić amal udvaja bolš, čym na ŭsiu zamiežnuju litaraturu — ja naličyŭ 38 hadzin. Heta, darečy, bolš, čym u prahramie pa biełaruskaj litaratury nadajecca Jakubu Kołasu. Bolš, čym Kupału i Bahdanoviču razam uziatym. Ja ničoha nie maju suprać Puškina, jon vydatny paet i piśmieńnik. Ale čamu tak šmat? Čamu Puškinu ŭ biełaruskich škołach nadajuć bolš uvahi, čym lubomu biełaruskamu piśmieńniku?

Čym horšyja za Puškina Bajran i Hiuho? Čamu «Jaŭhien Aniehin» u prahramie jość, a «Hamleta» niama?

A viedajecie, što samaje śmiešnaje? U rasijskaj školnaj prahramie «Hamlet» jość. I «Faŭst», i «Boskaja kamiedyja». I O'Hienry, i Edhar Po. I paezija Badlera, Vierlena i Rembo. I Cheminhuej z Selindžer jość. A ŭ nas — nie. U našych škołach ruskuju litaraturu vyvučajuć samaaddana, bolš uparta i stabilna, čym u škołach Rasii. 

Ale, pa-mojmu, heta nie samaje strašnaje ŭ situacyi. Samaje strašnaje — što my pra heta ŭsim navat nie zadumvajemsia. A ŭžo školniki nie zadumvajucca i pahatoŭ. Tamu što ŭ nas — Maskva ŭ hałavie, a ŭ školnikaŭ - dobry padmurak dla Maskvy. Viadoma, hety momant — usiaho adna detalka z tysiač, ale mnie čamuści zdajecca, što detalka važnaja. Paśla siami hadoŭ ščylnaha karmleńnia ducham Rasii vyhnać hety duch z arhanizma vielmi ciažka. A dzie duch Rasii — tam novuju biełaruskuju samaśviadomaść nie pabuduješ.

• 1
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0