Vybitny dziaržaŭny dziejač, zorka bitvy pad Oršaj, baćka suśvietnaj akijanahrafii, sapraŭdy narodny piśmieńnik, a taksama addany svaim karaniam spartoviec. 11-razovy čempijon śvietu pa tajskim boksie, frontmen muzyčnaha kalektyvu BRUTTO i prapahandyst usiaho nacyjanalnaha Vital Hurkoŭ na matčynaj movie raspavioŭ SPORT.TUT.BY pra svaich hierojaŭ u biełaruskaj historyi.
Foto: Dmitrij Bruško, TUT.BY
Katehoryja «Palityka» — Vitaŭt
Charaktarystyka: Vybitny kiraŭnik, vydatny palityk. Mnie impanuje, što dla svajho času jon byŭ dosyć demakratyčnym dziejačam, i pobač ź im ludzi adčuvali svaju hodnaść, bo byli volnymi. Akramia taho, pry im Vialikaje Kniastva Litoŭskaje, naša staražytnaja dziaržava, dasiahnuła bujnych pamieraŭ pa mierkach Jeŭropy, a heta ŭ epochu Siaredniaviečča źjaŭlałasia pakazčykam paśpiachovaści.
Na moj pohlad, u padručnikach historyi Biełarusi pieryjadu praŭleńnia Vitaŭta nadadziena niedastatkova ŭvahi. Vielmi ścipła adznačany jaho zasłuhi. «Tak, byŭ Vitaŭt, jaho ledź nie zabili, ale jon zdoleŭ źbiehčy, a potym staŭ na čale VKŁ». Nasamreč, tut jość pra što pahavaryć i čym hanarycca.
Kulminacyja dziejnaści: Mnie padajecca, heta jaho ŭniosak u pieramohu ŭ Hrunvaldskaj bitvie. To bok jon nie tolki kiravaŭ značnaj častkaj vojska, ale i niepasredna sam prymaŭ udzieł u siečy, čym daŭ zrazumieć, što nie bajaŭsia stracić žyćcio za Radzimu. Chacia kniaskaje stanovišča dazvalała jamu nazirać za raźvićciom padziej, kirujučy bitvaj zdalok.
Foto s sajta brut.to
Vy možacie bačyć, što palaki i litoŭcy nazyvajuć pieramožcami ŭ Hrunvaldskoj bitvie siabie. Ale ž hety pośpiech u vielizarnaj stupieni byŭ zabiaśpiečany siłami i našych prodkaŭ. Viadoma, ludziam padabajucca pieramožcy, i jany sami chočuć pieramahać. Mnie tolki kryŭdna, što biełarusy nie šanujuć podźvih dziadoŭ tak, jak heta robiać našy susiedzi. Nie budujuć na asnovie padobnych padziej nacyjanalnuju hodnaść, śviadomaść.
Ja razumieju, čamu. Heta nastupstvy taho, što narodu ścierli histaryčnuju pamiać. Mabyć, tamu jon staŭ takim pamiarkoŭnym, zanadta hnutkim, hatovym usio zabyć, tolki b jaho nie čapali. «Hrunvaldskaja bitva, Vitaŭt? Aj, zabirajcie ich sabie».
Viedajecie, ja nie zhodny ź mierkavańniem, što adlik biełaruskaj dziaržaŭnaści varta vieści z XX stahodździa. A čamu nie z časoŭ Połackaha kniastva, našaj pieršaj dziaržavy? Pačakajcie, usie hetyja adzinaccać stahodździaŭ my ž dzieści byli, budavali harady, žyli pa cyvilizavanych paradkach. U nas byli mahdeburhskaje prava, čaćviortaja ŭ chryścijanskim śviecie drukavanaja Biblija na svajoj movie, słavuty III Statut VKŁ, epocha Reniesansu… Nakolki ja viedaju, naš Statut vielmi paŭpłyvaŭ na raźvićcio prava ŭ jeŭrapiejskich krainach, jon byŭ pravobrazam sučasnaj Kanstytucyi. I, što važna, Statut byŭ napisany i vydadzieny na starabiełaruskaj movie — dziaržaŭnaj u VKŁ.
I nie varta źviartać uvahi na toje, što ŭłasna Biełaruś u histaryčnych dakumientach źjaŭlajecca tolki ŭ Novy čas. Prosta Biełaruś — heta štučnaja nazva, jakaja była naviazanaja našym prodkam u časy Kaciaryny II, kab vykraści ŭ nas minułaje. Ja mahu pryvieści jaje cytatu, bo śpiecyjalna vyłučyŭ jaje da intervju. «Etu miśsiju my vozłožim na russkoho činovnika, russkoho učitiela, russkoho popa. Imienno oni otnimut u biełorusov nie tolko ich jazyk, no i pamiať pro samich siebia».
Dyk voś, ja chaču skazać, što asabista ŭ mianie Vitaŭta i šmat čaho jašče, što maje dačynieńnie da našaj historyi, nichto nie adbiare.
Kamientar piśmieńnika Uładzimira Arłova, aŭtara šerahu knih, u tym liku «Tajamnicy połackaj historyi», «Kraina Biełaruś. Ilustravanaja historyja», «Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Ilustravanaja historyja»:
Mnie impanuje vybar asoby Vitaŭta. Mienavita ŭ jaho časy Radzima našych prodkaŭ Vialikaje Kniastva Litoŭskaje stała vialikaj nie tolki pavodle nazvy i terytoryi, jakaja składała 900 tysiač kvadratnych kiłamietraŭ, ale i pavodle svajoj palityčnaj roli ŭ Jeŭropie.
Pra Vitaŭta mnoju napisany dziesiatki staronak. Mahu ŭzhadać chacia b taki nie vielmi viadomy fakt. Na Hrunvaldskim poli kniaź Vitaŭt, jakomu tady było ŭžo 60 hadoŭ, ceły dzień biŭsia z kryžakami popleč sa svaimi vajarami. Ad varožych udaraŭ pancyr našaha manarcha tak pahnuŭsia, što ŭ kancy bitvy jaho daviałosia raśpiłoŭvać.
Katehoryja «Vajennaja historyja» — Kanstancin Astrožski
Charaktarystyka: Mudry vajenačalnik, patryjot. Dla mianie jon — najlepšy vajavoda ŭsich časoŭ.
Kulminacyja dziejnaści: Heta, biezumoŭna, bitva pad Oršaj. Jana adbyłasia 8 vieraśnia 1514 hoda. 30 tysiač žaŭnieraŭ pad kiraŭnictvam Kanstancina Astrožskaha raźbili ŭščent 80-tysiačnaje vojska Maskoŭskaha kniastva. Čamu b u Biełarusi aficyjna nie adznačáć 8 vieraśnia Dzień vajskovaj słavy?
U mienia, naprykład, jość cišotka ŭ honar 500-hodździa Aršanskaj bitvy. Moj siabra Illa Aksionaŭ dva hady tamu prapanavaŭ prarekłamavać jaho novy pradukt. Ja byŭ tolki rady takim čynam paspryjać papularyzacyi našaj historyi. Viedajecie, maładych ludziej ciažka prymusić razmaŭlać na rodnaj movie ŭ paŭsiadzionnym žyćci, a takija moładzievyja rečy jany nosiać z zadavalnieńniem. Što ž, narmalovaja moda! Davajcie pačynać z małoha!
Foto: LSTR Adzieńnie
Cikava, što kali ličyć straty ŭ bitvie pad Oršaj, to z našaha boku ich było kala 3 tysiač čałaviek, z boku supiernika — 30 tysiač. Takoha vyniku možna było dabicca tolki pry dobraj arhanizacyi i razumnaj taktycy, a taksama pry najaŭnaści ŭpeŭnienaści ŭ sabie.
Chacieŭ by adznačyć, što kali my ŭšanoŭvajem svaich hierojaŭ u vojnach z Maskvoj, my nie vykazvajem źniavahi da susiedziaŭ. Havorka idzie nie pra apantany, nikomu nie zrazumieły jarasny nacyjanalizm. Nie, my nikoha nie chejcim. Prosto hanarymsia svaimi ziemlakami, sapraŭdnymi prafiesijanałami, dy razumiejem, što niama pieradumoŭ dla kompleksu tak zvanaha małodšaha brata.
Čamu ŭ mianie takaja praha da viedaŭ? U kožnaha z nas jość vybar: ci ty nichto i zvać ciabie nijak, ci naščadak mahutnaha naroda. Na moj pohlad, bitva pad Oršaj całkam raźbivaje ŭjaŭleńnie pra biełarusaŭ jak pra ludziej, na ŭsio zhodnych, niejkich niaščasnych sialan. Pahladzicie — heta nacyja vajaroŭ, nacyja pieramožcaŭ! A Astrožski dyk uvohule vajenny hienij.
Kamientar Arłova: Całkam padzialaju vybar Vitala Hurkova. Sapraŭdy ŭ našaj vajennaj historyi najvyšejšamu hietmanu Kanstancinu Astrožskamu, jaki śviatkavaŭ pieramohu bolšym čym u 60 bitvach, naležyć vydatnaje miesca.
Pobač ź im ja b pastaviŭ, napeŭna, Jana Karala Chadkieviča, jaki atrymaŭ bliskučyja pieramohi ŭ 1605 hodzie nad šviedami pad Kirchholmam i 1621 hodzie nad turkami pad Chacinam.
Što da hietmana Astrožskaha, to ŭ Jeŭropie jaho nazyvali Druhim Hanibałam, a jaho rycaraŭ časta paraŭnoŭvali z mužnymi vajarami antyčnaj Makiedonii.
Vydatnuju pieramohu našych prodkaŭ pad Oršaj śviatkavała ŭsia Jeŭropa. Tolki adzin fakt: try dni ŭračystaściaŭ, pryśviečanych hetaj padziei, adbyvalisia na Vacłaŭskim placy ŭ Prazie.
Katehoryja «Navuka» — Žak-Iŭ Kusto
Charaktarystyka: Baćka akijanahrafii, daśledčyk, adzin z vynachodnikaŭ akvałanha, mastak, ramantyk, paet.
Tak, jon byŭ hramadzianinam Francyi, ale jaho baćka Daniła Kust — rodam ź miastečka Łyntupy, što ŭ Viciebskaj vobłaści. A pakolki ja znachodžu palityku palakaŭ pa pryciahvańni da svajoj arbity ŭsiaho, što moža być choć niejkim uskosnym čynam źviazana z Polščaj, razumnaj i praduktyŭnaj, prapanuju Žaka-Iva Kusto ličyć biełaruskim navukoŭcam.
Foto s sajta brut.to
Napeŭna, Kusto viedaje kožny, tamu dla mianie vybar jaho ŭ jakaści hieroja ŭ katehoryi «Navuka» bačycca łahičnym. Jašče nam nieabchodna akumulavać vopyt našych prodkaŭ, pa vartaści acanić ich zasłuhi i razumieć, što našy ludzi ŭnieśli značny ŭkład u raźvićcio roznych halin.
Kulminacyja dziejnaści: U dziacinstvie vielmi lubiŭ hladzieć prahramu «Adysieja kamandy Kusto», viadomuju na ŭvieś śviet. Jana była vielmi piśmiennaj, zroblenaj pa-mastacku, a nie miechaničnaj. «Voś my spuścilisia pad vadu, tut šmat ryby». Nie, było nie tak. Zaŭždy prysutničaŭ siužet, i pierad vačyma adkryvalisia tajamnicy, jakija ludzi bačyli ŭpieršyniu.
Da hetaha času, kali baču čałavieka ŭ čyrvonaj šapcy, maja pieršaja dumka: takaja ž była ŭ Žaka-Iva Kusto.
Kamientar Arłova: Ja taksama byŭ natchnionym hledačom «Adysiei kamandy Kusto». Moža być, da charaktarystyki Hurkova varta dadać, što film Kusto «Śviet biez sonca» u 1965 hodzie atrymaŭ «Oskara».
Katehoryja «Kultura» — Uładzimir Karatkievič
Charaktarystyka: Sapraŭdy narodny piśmieńnik, paet, fiłosaf, kłasik.
«Rabi niečakanaje, rabi, jak nie byvaje, rabi, jak nie robić nichto, — i tady pieramožaš». Hetyja słovy naležać Uładzimiru Karatkieviču. Dla mianie jany źjaŭlajucca devizam pa žyćci. Pa-mojmu, sens u ich značna hłybiej, čym u vydomym vyrazie «Rabi, što pavinien, i chaj budzie, što budzie».
Šmat z maich pieramoh adpaviadajuć hetamu devizu. Vy ž zrazumiejcie, što vyjhravać kožny hod čempijanat śvietu, kali ciabie ŭžo dobra vyvučyli supierniki, kali jany nie chavajuć, što rychtujucca admysłova pad ciabie… To bok vyvučajuć, jak sa mnoj bicca, i vychodziać na rynh jak apošni raz u žyćci. I kožny raz roźnicu robić niešta niečakanaje, niejki siurpryz, jak i pisaŭ Karatkievič.
Kulminacyja dziejnaści: Nakolki ja pamiataju ŭroki biełaruskaj litaratury ŭ škole, to ŭ bolšaści tvoraŭ u hierojaŭ niešta było nie tak. Abaviazkova na bałocie, u łapciach, sialanie, u kišeniach ni chalery. «Oj, ty, dola-doluška!» Byvała, čytaješ — a žyć nie chočacca! Chacia tabie jašče tak mała hadoŭ i stolki dumak. Składana.
A Karatkievič, viedajecie, byŭ niejkim čaraŭnikom dla mianie. U jaho našy prodki i śmiełyja, i hodnyja, i bajavyja. Jany nikoli nie płačuć pra žyćcio-byćcio, a biaruć svajo dzieści siłaj, dzieści chitraściu. Usio heta ŭsialaje ŭ čytača pazityŭ i prahu da žyćcia, prymušaje cikavicca svaim minułym.
Vialikaja zasłuha Karatkieviča ŭ tym, što jon u dastupnaj formie raspavioŭ nam, chto ž my takija. Jon pakazaŭ siabie bliskučym pijarščykam biełaruskaj historyi.
Kamientar Arłova: Mnie zhadvajecca śviatkavańnie 75-hodździa Uładzimira Karatkieviča na jaho radzimie ŭ Oršy, u muziei piśmieńnika, stvoranym, darečy, u kolišniaj radzilni, dzie toj źjaviŭsia na śviet. Adzin z zamiežnych haściej-navukoŭcaŭ tady zaŭvažyŭ, što kab Boh nie pasłaŭ biełarusam Karatkieviča, na karcie śvietu mahło by być ciapier na adnu krainu mieniej.
Tut možna padyskutavać, ale nie padlahaje sumnievu toje, što biez Uładzimira Karatkieviča my byli b inšymi.
Katehoryja «Sport» — Vital Hurkoŭ
Charaktarystyka: Možna, kaniešnie, było vybrać kaho-niebudź z našych alimpijskich čempijonaŭ — Alaksandra Miadźviedzia abo Darju Domračavu, naprykład. Ale ja abraŭ siabie, tamu što vielmi cikava, jakuju charaktarystyku majoj asobie daść pavažany Uładzimir Alaksiejevič Arłoŭ, čytačom jakoha ja źjaŭlajusia. Prabačcie, ja nie moh vypuścić taki šaniec z ruk!
Da taho ž ja nie viedaju nivodnaha inšaha spartoŭca, jaki b vystupaŭ u składzie viadomaha rok-kalektyvu.
Kulminacyja dziejnaści: Dla mianie pieramoha na čempijanacie śvietu stała 11-j, taksama mieŭ prafiesijnyja tytuły. Adnak apošniaje pieršynstva (baraćba za prava ŭdziełu ŭ im, padrychtoŭka, uzrovień adkaznaści) atrymałasia samym ciažkim. Heta było na miažy fołu. Stolki šumu ŭ internecie! Stolki rečaŭ, praź jakija daviałosia prajści! Bajusia ŭjavić, jakoj była b reakcyja ludziej, kali b jašče ŭ pieršym bai mnie načyścili pysu.«Nu što, čempijon, daskakaŭsia!» — skazali b niekatoryja.
Vyjhraŭ, vystupajučy nie za zarobak, a za ideju, ludziej i biełaruski sport, ale dahetul nie viedaju, ci chočuć mianie bačyć u zbornaj. Da hetaha nie chacieli.
Foto: Dmitrij Bruško, TUT.BY
Napeŭna, nie adčuvaŭ by nijakich prablem, kali b chadziŭ pa načnych kłubach, karčmach, baviŭ čas tak, jak heta robiać mnohija spartoŭcy. Ale vyjšła tak, što ja vyłučyŭsia, staŭ raźvivacca ŭ inšym nakirunku — muzyčnym.
Na moj pohlad, dla spartyŭnych čynoŭnikaŭ pavinna mieć značeńnie tolki toje, ci prynošu ja vynik, kali vystupaju za krainu na mižnarodnym uzroŭni. A nie toje, z kim ja siabruju, jakija knihi čytaju, jakoha ja vieravyznańnia i hetak dalej. Kali cikavaść da historyi, podźvihi biełarusaŭ u minułym, a taksama šyrokaja padtrymka suajčyńnikaŭ ciapier natchniajuć mianie, mabilizujuć, prymušajuć pracavać nad saboj, što pryvodzić da pieramoh, heta vydatna.
Chaču skazać vialiki dziakuj usim ludziam, jakija byli sa mnoj u dumkach, abjadnalisia vakoł majoj prablemy. Razam my adstajali prava majho ŭdziełu ŭ čempijanacie śvietu. Ja hanarusia tym, što my zmahli prademanstravać jakaści, pra isnavańnie jakich u nas nie pryniata kazać.
Kamientar Arłova: Kali b vybar svajho hieroja ŭ sučasnym biełaruskim sporcie prapanavali zrabić mnie, jon supaŭ by z vybaram Vitala Hurkova.
