Apošnimi hadami ŭ rasiejskaj infarmacyjnaj prastory ŭsio čaściej pačali źjaŭlacca vykazvańni palitolahaŭ i analitykaŭ pra toje, što biełaruski narod i biełaruskaja mova — heta štučnyja ŭtvareńni, prydumanyja abo palakami dla razbureńnia ahulnaruskaha adzinstva, abo balšavikami.
Hienadź Cychun, fota TBM
U sieradu kiraŭnik Rasijskaha instytutu stratehičnych daśledavańniaŭ, adstaŭny hienerał FSB Leanid Rašetnikaŭ zajaviŭ, što biełaruskaja mova była stvoranaja pastanovaju CK VKP(b) u 1926 hodzie.
Nasamreč u listapadzie 1926 hodu ŭ Miensku była praviedziena Akademičnaja kanferencyja pa reformie biełaruskaha pravapisu i azbuki. Jaje padrychtoŭka i chod sapraŭdy byli pad kantrolem CK VKP(b). Jon i prymaŭ pastanovu pra praviadzieńnie kanferencyi. Tam było šmat zamiežnych haściej, naprykład, łatyski paet Janis Rajnis. Ale kanferencyja movu, viadoma, nie «stvarała» — jana zajmałasia reformaj pravapisu i alfabetu.
Na momant praviadzieńnia kanferencyi 1926 hodu tolki tradycyja biełaruskamoŭnaha peryjadyčnaha druku naličvała 65 hadoŭ, a litaratura na biełaruskaj movie isnavała ŭžo šmat stahodździaŭ. Naprykład klasyčny rycarski hatyčny raman «Tryščan i Ižota» byŭ pierakładzieny na biełaruskuju movu ŭ XVI stahodździ.
My pazvanili suśvietnaviadomamu biełaruskamu linhvistu, prafesaru Hienadziu Cychunu z prośbaj prakamentavać vykazvańni rasiejskich analitykaŭ.
Abłamiejka: Hienadź Apanasavič, ci isnuje samastojny biełaruski narod?
Cychun: Viadoma isnuje. Heta navukovy fakt.
Abłamiejka: Siońnia vysokapastaŭleny rasiejski analityk zajaviŭ, što biełaruskaja mova była stvorana pastanovaj CK VKP(b) ad 1926 hodu. Jak by vy mahli heta prakamentavać?
Cychun: Ja nie mahu kamentavać takija nienavukovyja vykazvańni. Heta nižej majho navukovaha honaru.
Abłamiejka: Dyk jak linhvist, prafesar Hienadź Cychun adkazaŭ by na pytańnie, ci isnuje samastojnaja biełaruskaja mova?
Cychun: Naturalna, isnuje i isnavała, jak i ŭsie astatnija słavianskija movy. Prosta tak vypadkova nichto nia moža skazać, što, voś, hetaja mova isnuje, a hetaja — nie isnuje. Biełaruskaja mova isnuje z času, kali prasłavianskaja mova razyšłasia i stvarylisia asobnyja movy. Tut nijakich pytańniaŭ nia moža być. Tak adbyvałasia z usimi movami. Heta biassprečny fakt, što biełaruskaja mova isnuje. Inšaja sprava ŭ jakich histaryčnych abstavinach joj davodzicca isnavać. Heta ŭžo inšaja sprava.
Abłamiejka: A jak linhvistyka adkazvaje na pytańnie, jak daŭno isnuje biełaruskaja mova?
Cychun: Na hetaje pytańnie roznyja linhvisty adkazvajuć pa-roznamu. Niekatoryja ličać, što na ŭschodzie słavianskaha areału, byccam by, peŭny čas isnavała staražytnaruskaja ci ahulnaruskaja mova. Ale nia ŭsie linhvisty prytrymlivajucca hetaj dumki, tamu što ŭ paŭdniovych słavian nie było takoj ahulnaj movy, u zachodnich taksama nie było. Inšaja sprava, što plemiannyja movy na ŭschodzie mahli razyścisia paźniej. Ale heta nieistotna. Niekatoryja biełaruskija linhvisty, naprykład, Voŭk-Levanovič, kazali, što byccam by isnavała hetaja ŭschodniesłavianskaja moŭnaja supolnaść, ź jakoj potym atrymalisia ruskaja, biełaruskaja i ŭkrainskaja movy, ale dakazać heta niejkimi navukovymi arhumentami ciažka. A ja dumaju, što biełaruskaja mova isnuje z taho samaha času, jak i ŭsie astatnija słavianskija movy, jakija pastupova razyšlisia ad ahulnaj prasłavianskaj movy.
Abłamiejka: Dyk kolki stahodździaŭ užo isnuje naša mova?
Cychun: Nu kolki mienavita stahodździaŭ — ciažka skazać, ale možna ličyć, što ŭ VI-VII stahodździach našaj ery jašče isnavała prasłavianskaja moŭnaja supolnaść. Ale ŭžo i tady ŭ roznych kancach słavianskaha śvietu pačali farmavacca niekatoryja fanetyčnyja rysy i sam raździeł pačaŭsia.
Nu a tyja, chto ličyć, što isnavała ŭschodniesłavianskaja moŭnaja supolnaść, kažuć, što razychodžańnie jaje pačałosia ŭ CHII-CHIII stahodździach. Ale ŭsio heta ŭmoŭna, bo i tady isnavali movy asobnych plemiannych abjadnańniaŭ, i jany zadoŭha da taho mahli isnavać.
Ja nie prytrymlivajusia hetaha punktu hledžańnia i nie liču, što isnavała ŭschodniesłavianskaja moŭnaja supolnaść, jakaja paźniej za inšyja raspałasia.
