U dyskusii na «kruhłym stale» ŭdzielničali pieršy namieśnik staršyni KDB hienierał-major Ihar Siarhiejenka, upaŭnavažany pa spravach relihij i nacyjanalnaściaŭ Leanid Hulaka, člen-karespandent Nacyjanalnaj akademii navuk, doktar histaryčnych navuk Alaksandr Kavalenia, dekan fakulteta mižnarodnych adnosin BDU doktar histaryčnych navuk Viktar Šadurski, dacent kafiedry fakulteta mižnarodnych adnosin BDU kandydat histaryčnych navuk Ihar Kuźniacoŭ i kandydat histaryčnych navuk Uładzimir Adamuška. Vioŭ dyskusiju hałoŭny redaktar «SB» Pavieł Jakubovič.
Udzielniki «kruhłaha stała» prapanujuć stvaryć u Kurapatach Usiebiełaruski miemaryjał pamiaci i smutku ŭ pamiać ab niavinna zabitych i pachavanych u roznych kutkach Biełarusi ŭ tyja hady:
«Pry dapamozie dziaržavy, usich biełarusaŭ, niezaležna ad ich kanfiesijnych i palityčnych prychilnaściaŭ, nam treba stvaryć na miescy pachavańnia pamiatny znak, akulturyć terytoryju, razam padtrymlivać na joj taki paradak, kab kožny achvotny moh pryjści i addać naležnaje pamiaci našych prodkaŭ.
U hetym pracesie hałoŭnaje miesca pavinna naležać dziaržaŭnym orhanam i hramadskaści, palityčnym i moładzievym arhanizacyjam, partyjam. Tudy musiać prychodzić chłopcy z BRSM i «maładafrontaŭcy», usie, chto lubić Biełaruś i žadaje joj dabra. Kurapaty pavinny stać sapraŭdnym ahulnanacyjanalnym miemaryjałam».
* * *
Prapanujem jarkija cytaty udzielnikaŭ dyskusii.
Ł.Hulaka: Biezumoŭna, Kurapaty — heta miesca niezaležna ad taho, chto tam rasstralany i pa jakich matyvach, zasłuhoŭvaje ŭšanavańnia. Zasłuhoŭvaje pryznańnia. Inšaja sprava, što ŭ hramadstvie jość nievialikaja hrupa, navat nie zrez hramadstva, a mienavita hrupa, jakaja chacieła b hetuju temu «pryvatyzavać». I zrabić Kurapaty «svaim miescam», u tym liku i dla supraćstajańnia ŭładzie. Tym nie mienš ułada absalutna roŭna stavicca da ŭsich. Miarkuju pa ŭłasnaj prafiesijnaj dziejnaści: bolš za 10 hadoŭ ja pracuju z nacyjanalnymi mienšaściami (pradstaŭniki 141 nacyjanalnaści pražyvajuć u Biełarusi), i ni ad kaho ź ich za ŭvieś hety čas nie čuŭ temy Kurapataŭ. Heta ja da taho, kab my svaimi razmovami nie parušyli niaŭznak hetu raŭnavahu. Usio heta vielmi tonkija temy…
A.Kavalenia: Dumaju, usie zhodnyja z tym, što Kurapaty — heta nacyjanalnaja trahiedyja. Ale nam sprabujuć naviazać inšuju dumku: Kurapaty — heta simvał biełaruskaha naroda. Kurapaty takim simvałam nikoli być nie mohuć! Mohiłki nie mohuć być simvałam naroda. Kali my pojdziem pa hetym šlachu, heta pryviadzie nas da padziełu hramadstva. Tamu mnie zdajecca pravilnaj ideja zrabić z Kurapataŭ simvał, jaki abjadnoŭvaje, — pastavić tam znak abo kaplicu, jakija b u mastackaj formie pakazvali ŭsiu trahiedyju, pieražytuju biełaruskim narodam u 1930—1940-ja hady.
I.Siarhiejenka: Nijakaha padychodu pa nacyjanalnaj prykmiecie ŭ represijach tych hadoŭ nie było. I biełarusy, i ruskija, i ŭkraincy, i habrei, i palaki — słovam, pradstaŭniki ŭsich nacyjanalnaściaŭ, jakija pražyvali na terytoryi Biełaruskaj SSR, — usie jany na tych ci inšych padstavach padviarhalisia nieabhruntavanym represijam. Zychodzić treba z hetaha!
V.Šadurski: Palityčnyja represii — heta trahiedyja i złačynstva adnačasova. Siońnia nam časam ciažka navat vyznačyć, chto tam byŭ achviaraj. Represii nahadvali saboj siakieru, jakaja spačatku sprabavała siekčy hałovy vinavatym, a potym usim zapar, u tym liku katam. Jany taksama jość siarod achviar. Heta vialikaja trahiedyja dla ŭsich narodaŭ, i naŭrad ci my majem prava havaryć, što niejkaja etničnaja hrupa paciarpieła bolš albo mienš.
P.Jakubovič: Vielmi pa-dyletancku, a časam podła kazać, što heta, maŭlaŭ, «ruskija balšaviki» vyrašyli źniščyć u 1937 hodzie biełaruskuju elitu. Hłupstva! Kiraŭnictva partyi i NKVD sami byli ludźmi biez nacyjanalnaściaŭ, u hetym sensie teror byŭ biezabličnym. Što z taho, što Jažoŭ naradziŭsia ŭ polska-biełaruskaj vioscy, narkam Bierman — u Zabajkalli, a pieršy sakratar CK KP(b)B Šaranhovič, jaki kiravaŭ u 1937 hodzie ŭ Minsku, pachodziŭ z naračanskaj vioski Kačany? A Stalin byŭ naohuł hruzin Džuhašvili?
