2 kastryčnika 2017 h. pačała pracu čarhovaja siesija Pałaty pradstaŭnikoŭ. I adrazu dyskusii vyklikali słovy Alony Anisim pra toje, što Pałata moža stać sapraŭdnym parłamientam u budučyni. Taksama deputat Alaksandr Łukašenka šmat hadoŭ tamu nazad, 22 lutaha 1991 h. zaklikaŭ Viarchoŭny Saviet nie być «kantoraj, jakaja ličyć taryfy, nadbaŭki».
Dadzieny materyjał całkam pabudavany na archiŭnych krynicach z Pałaty pradstaŭnikoŭ, dzie aŭtaru paščaściła papracavać. Čytač chaj sam robić vysnovy pra pierśpiektyvy i patencyjał Pałaty.
24 listapada 1996 h. u Biełarusi adbyŭsia refierendum, pa vynikach jakoha Viarchoŭny Saviet jak vyšejšy pradstaŭničy i zakanadaŭčy orhan skasoŭvaŭsia.
Zamiest jaho ŭvodziŭsia Nacyjanalny schod, jaki składajecca z dvuch orhanaŭ: Savieta Respubliki i Pałaty pradstaŭnikoŭ. Apošniaja, jak viadoma, vybirajecca nasielnictvam pa mažarytarnaj sistemie i zajmajecca raspracoŭkaj zakonaprajektaŭ.
Tym nie mienš pa mnohich momantach Pałata pradstaŭnikoŭ źjaŭlajecca amal zakrytaj dla hramadstva i svojeasablivaj «terra incognita» dla daśledčykaŭ z pryčyny niedastupnaści pieršakrynic. Skupyja televizijnyja źviestki, biuleteni, małainfarmacyjny sajt nie vyrašajuć prablemy. Jaki miechanizm farmiravańnia pałaty, jak prymajucca pryncypovyja rašeńni?
U adpaviednaści z častkaj pieršaj artykuła 143 Kanstytucyi miechanizm farmiravańnia Pałaty pradstaŭnikoŭ z 110 deputataŭ pieršaha sklikańnia zasnoŭvaŭsia na zajaŭnym pryncypie.
Mierkavałasia, što kaściak Pałaty składuć deputaty byłoha Viarchoŭnaha Savieta, jakija adkryta nie vystupali suprać kiraŭnika dziaržavy i vykazali padtrymku jahonamu kursu.
Nieŭzabavie na adnoj ź siesij Pałaty pradstaŭnikoŭ było ahučana, što jaje deputaty «pastavili intaresy dziaržavy i intaresy svaich vybarščykaŭ vyšej palityčnych ambicyj i drobiaznych kryŭd». Anatol Krasucki acharaktaryzavaŭ Pałatu pradstaŭnikoŭ jak «zakonapasłuchmianuju i niepalitazavanuju». Jašče bolš adkryta z hetaj nahody vykazaŭsia jaho kaleha Mikałaj Karpijevič: «My ŭsie išli razam. My ŭsie paplečniki prezidenta».
U skład deputackaha korpusa ŭvajšli i niekalki čałaviek, jakija pastavili svoj podpis za impičmient Łukašenki, ale paźniej adklikali jaho. Dla atrymańnia deputackaha mandatu dastatkova było napisać nastupnuju zajavu: «Ja, deputat Viarchoŭnaha Savieta, zhodny ŭvajści ŭ skład Pałaty pradstaŭnikoŭ».
Uvohule nižniaja pałata parłamienta była ŭkamplektavana z małaviadomych, niepubličnych dziejačaŭ i čynoŭnikaŭ. Z najbolš prykmietnych fihur parłamientaryjami stali Uładzimir Kanaploŭ, Viktar Kučynski, Ivan Karatčenia. U skład Pałaty ŭvajšoŭ i były supiernik Alaksandra Łukašenki na prezidenckich vybarach Viačasłaŭ Kiebič, jaki ŭ adroźnieńnie ad Stanisłava Šuškieviča zaniaŭ łajalnuju ŭ adnosinach da ŭłady pazicyju. Z parłamientaryjami, jakija byli nieprymirymymi supiernikami prezidenta, u kancy listapada 1996 h. byli spynieny pracoŭnyja adnosiny (Siamion Šarecki, Siarhiej Kalakin, Miečysłaŭ Hryb). Deputat-kamunist Siarhiej Kaścian nazvaŭ ich «nie rodnymi», bo «jany raspačali vajnu suprać svajho naroda, suprać prezidenta».
Pra apieratyŭnaść kamplektavańnia Pałaty pradstaŭnikoŭ havoryć toje, što ŭžo praz čatyry dni paśla refierendumu adbyłosia jaje pazačarhovaje pasiadžeńnie. Na im ź vitalnym słovam vystupiŭ kiraŭnik dziaržavy.
Łukašenka zaklikaŭ deputataŭ «pazbaŭlacca ad stylu papiaredniaha Viarchoŭnaha Savieta, dla jakoha byli charakterny razboŭtanaść, biezadkaznaść i minimalnaja efiektyŭnaść».
Na pazačarhovym pasiadžeńni mierkavałasia abrańnie kiraŭnictva Pałaty.
Da ździŭleńnia hramadskaci i, napeŭna, bolšaści deputataŭ na pasadu śpikiera była prapanavana kandydatura partfunkcyjaniera Anatola Małafiejeva.
Heta nie mahło być nie ŭzhodniena z Łukašenkam. Šmat chto pamiataŭ hnieŭny artykuł deputata Viarchoŭnaha Savieta XII sklikańnia Alaksandra Łukašenki pad nazvaj «Dyktatura: biełaruski varyjant?», apublikavany jašče ŭ 1991 h. i nakiravany suprać Małafiejeva. Sam Małafiejeŭ na siesii Viarchoŭnaha Savieta ŭ červieni 1991 h. abvinavaciŭ Łukašenku «u hłumleńni nad partyjaj».
Anatol Małafiejeŭ.
Anatol Małafiejeŭ — cikavaja fihura ŭ najnoŭšaj historyi Biełarusi.
Hety partyjny kiraŭnik respubliki byŭ adziny, chto na pasiedžańni Palitbiuro ŭ mai 1991 h. u Maskvie vykazaŭsia za ŭviadzieńnie ŭ SSSR nadzvyčajnaha stanovišča, što vyklikała nieparazumieńnie navat ŭ Harbačova.
Abrańnie śpikiera pravodziłasia tajemnym hałasavańniem na biezalternatyŭnaj asnovie. Z 104 biuleteniaŭ 84 byli padadzienyja za Małafiejeva, jaho kandydaturu adchilili 17 deputataŭ, i try biuleteni akazalisia niesapraŭdnymi.
Na pasadu namieśnika śpikiera bałatavaŭsia bližejšy paplečnik prezidenta Uładzimir Kanaploŭ. Jon niadrenna zarekamiendavaŭ siabie ŭ Viarchoŭnym Saviecie XIII sklikańnia, dzie ŭznačaliŭ praprezidenckuju frakcyju «Zhoda».
Deputat Kaścian zajaviŭ, što «Małafiejeŭ-Kanaploŭ — heta taja źviazka, jakaja nie dapuścić kanfrantacyi pamiž kiraŭnikom dziaržavy i ŭradam». Kanaploŭ byŭ abrany taksama na biezalternatyŭnaj asnovie. Z 104 deputataŭ jaho padtrymali 90.
Paśla abrańnia kiraŭnictva parłamientaryi zaćvierdzili zvarot da biełaruskaha naroda, u jakim zajaŭlali, što «my hatovyja da plonnaha i kanstruktyŭnaha ŭzajemadziejańnia z kiraŭnikom dziaržavy i ŭsimi dziaržaŭnymi orhanami Biełarusi» i zaklikali prezidenta zabiaśpiečyć publikacyju zvarotu ŭ dziaržaŭnych ŚMI.
Sprabujučy prajavić choć by farmalnuju niezaležnaść, deputaty prapanavali ŭnieści ŭ zvarot šerah źmien. Tak, Ivan Paškievič vystupaŭ za «plonnaje supracoŭnictva» nie tolki ź dziaržaŭnymi orhanami, ale i palityčnymi partyjami i hramadskimi abjadnańniami.
Z nahody publikacyi deputat Mikałaj Łazavik vykazaŭsia tak: «Mnie zdajecca, što nie zusim karektna źviartacca z prośbaj apublikavać dadzieny zvarot da prezidenta. My samastojnaja halina ŭłady, i ja dumaju, što Alaksandr Ryhoravič nie pakryŭdzicca, kali my samastojna źvierniemsia da srodkaŭ masavaj infarmacyi».
Na pazačarhovym pasiadžeńni była vyznačana data adkryćcia pieršaj siesii Pałaty Pradstaŭnikoŭ — 17 śniežnia 1996 h. U svaim vystupie ŭ hety dzień kiraŭnik dziaržavy zapatrabavaŭ skaračeńnia kolkaści parłamienckich kamisij u paraŭnańni ź Viarchoŭnym Savietam.
U chodzie dyskusij było vyrašana, što ŭ Pałacie pradstaŭnikoŭ budzie sfarmavana 11 pastajannych kamisij. Hałoŭnaj intryhaj pieršaj siesii, naturalna, było abrańnie staršyniaŭ. Asablivaść pracesu była ŭ tym, što ŭ Pałacie mieła miesca hrupavańnie deputataŭ nie pa partyjnaj, a pa terytaryjalnaj prykmiecie. Tamu kožnaja vobłaść vyłučała kandydatury svaich staršyniaŭ, spadziejučysia ŭ budučyni zabiaśpiečyć svaje intaresy.
«Biezalternatyŭnymi» apynulisia kamisija pa zakanadaŭstvie, kamisija pa pytańniach ekanomiki, kamisija pa dziaržaŭnym budaŭnictvie, miascovym samakiravańni i rehłamiencie, kamisija pa pracy, sacyjalnych pytańniach, achovie zdaroŭja, fizičnaj kultury i sporcie i kamisija pa mižnarodnych spravach i suviaziach z SND.
Paśla pieršaha tura vybaraŭ kamisiju pa zakanadaŭstvie ŭznačaliŭ Juryj Małumaŭ, kamisiju pa pytańniach ekanomiki — Siamion Liŭšyc, kamisiju pa dziaržaŭnym budaŭnictvie, miascovym samakiravańni i rehłamiencie — Anatol Krasucki, kamisiju pa biudžecie i finansach — Alaksandr Zinčanka, kamisiju pa ahrarnych pytańniach — Mikałaj Kucko, kamisiju pa adukacyi, kultury, navucy i navukova-techničnym prahresie — Uładzimir Pleciuchoŭ, kamisiju pa pracy, sacyjalnych pytańniach, achovie zdaroŭja, fizičnaj kultury i sporcie — Stanisłaŭ Havaruškin, kamisiju pa pravach čałavieka i nacyjanalnych adnosinach — Juryj Kułakoŭski, kamisiju pa mižnarodnych spravach i suviaziach z SND — Leanid Račkoŭ.
Z novaabranych staršyniaŭ najbolšy «zapas tryvałaści» byŭ u Małumava, jaki pracavaŭ ŭ «antykarupcyjnaj» kamisii Alaksandra Łukašenki ŭ 1993-1994 h. Ab jaho mocnych pazicyjach u parłamiencie śviedčyła i toje, što hałasavańnie pa jaho kandydatury prachodziła zavočna.
Vakantnymi ŭ vyniku hałasavańnia zastalisia pasady staršyniaŭ kamisij pa nacyjanalnaj biaśpiecy i pa prablemach Čarnobylskaj katastrofy, ekałohii i pryrodakarystańni. Tamu byŭ praviedzieny druhi tur.
Pa jaho vynikach Uładzimir Jahoraŭ jak kandydat na pasadu staršyni «siłavoj» kamisii abyšoŭ Barysa Bikinina ź nievialikaj pieravahaj.
Vostryja debaty razharelisia pa staršyni «čarnobylskaj kamisii». U pieršym tury deputat Maryja Chudaja apiaredziła svajho supiernika Valeryja Kručkova na 11 hałasoŭ i mieła šancy stać pieršym staršynioj ŭ jakaści žančyny-deputata. Abaraniajučy svaju kalehu, deputat Maryja Vinakurava sa škadavańniem kanstatavała, što z 110 deputataŭ tolki piać čałaviek pradstaŭlajuć «žanočaje sasłoŭje» i zaklikała mužčyn prajavić hramadzianskuju mužnaść i źniać svaje kandydatury.
Ale bolšaść deputackaha korpusa było nastrojena na toje, kab staršynskija pasady ŭznačalili mienavita mužčyny. Uładzimir Harkun abhruntavaŭ takuju pazicyju nastupnym čynam: «U nas tut niama ni mužčyn, ni žančyn. Tut usio deputaty». Chudaja była paśpiachova zabałatavana. U druhim tury Kručkoŭ apiaredziŭ jaje na 15 hałasoŭ.
Paśla abrańnia staršyń kamisij byŭ zaćvierdžany ich piersanalny skład.
Najbolš papularnaj kamisijaj apynulisia ahrarnaja. U joj vykazali žadańnie pracavać 15 čałaviek. Adnak asobnyja kamisii, praca ŭ jakich patrabavała śpiecyjalnych viedaŭ i prafiesijanalizmu, deputaty ihnaravali. Tak, Zinčanka litaralna ŭprošvaŭ svaich kalehaŭ uvajści ŭ skład kamisii, kab nabrać kvorum. U vyniku ŭ kamisiju pa biudžecie i finansach ŭvajšli Pavieł Zajcaŭ, Valeryj Kruhavy, Siarhiej Procharčyk, Alaksandr Jakabson. Ale adnoj kandydatury ŭsio roŭna nie chapała. I tolki paśla asabistaha zvarotu Zinčanki skład kamisii papoŭniŭ Siečka.
Vybranyja śpikier i jaho namieśnik, staršyni pastajannych kamisij i jašče šeść parłamientaryjaŭ ŭtvaryli «pastajanna dziejučy orhan» — Saviet Pałaty pradstaŭnikoŭ.
Jon pavinien byŭ arhanizoŭvać pracu siesii.
Vostryja dyskusii ŭ nastupnyja dni razharelisia ŭ dačynieńni da Sakrataryjata — orhana, jaki pavinien byŭ zabiaśpiečyć pracu nie tolki Pałaty Pradstaŭnikoŭ, ale jašče nie sfarmavanaha Savieta Respubliki.
Na pasadu staršyni Sakrataryjata była prapanavana kandydatura Kučynskaha, jaki ŭžo ŭ pieršym svaim vystupie ŭ Pałacie pradstaŭnikoŭ zajaviŭ, što «nikoli nie budzie kišennym deputatam».
Viktar Kučynski.
Kučynski zarekamiendavaŭ siabie aktyŭnaj pracaj u Viarchoŭnym Saviecie. Małady, enierhičny i naporysty jon słaviŭsia jak niadrenny aratar. Jaho styl u dačynieńni da palityčnych apanientaŭ adroźnivaŭsia ŭdałym spałučeńniem ahresiŭnaj nastupalnaści i sarkazmu. U hetym jon moh supierničać z samim Łukašenkam.
Pry abmierkavańni statusu Sakrataryjata vyrazna prajavilisia palityka-administracyjnyja ambicyi Kučynskaha. U pradstaŭlenym. Kučynskim prajekcie Sakrataryjat nadzialaŭsia šyrokimi paŭnamoctvami.
U jaho zadačy ŭvachodziła administracyjnaje kiraŭnictva strukturnymi padraździaleńniami parłamienta, ažyćciaŭleńnie kadravaj palityki, kantrol nad płanavańniem i pravilnym raźmierkavańniem finansavych srodkaŭ, kantrol nad vykanańniem parłamienckich dakumientaŭ… Kučynski prapanoŭvaŭ zamacavać za kožnaj pastajannaj kamisijaj pa try-čatyry pamočniki-kansultanty dla rucinnaj spravavodčaj pracy, bo «praca deputata — tvorčaja, jon nie pavinien pieratvaracca ŭ techničnaha rabotnika».
Aburany Małafiejeŭ sprabavaŭ zabłakiravać hetyja płany: «Sakrataryjat parłamienta nikoli nad pałatami nie stanie».
Tym nie mienš, Kučynskamu ŭdałosia nie tolki pastavić zakonaprajekt pra Sakrataryjat na hałasavańnie, ale i damahčysia adabreńnia bolšaści kalehaŭ (z 99 deputataŭ tolki 7 vykazalisia «suprać»).
U čym była pryčyna takoj padtrymki Kučynskaha?
Pa-pieršaje, deputaty byli niezadavolenyja farsiravanym skasavańniem Sakrataryjata Viarchoŭnaha Savieta XIII sklikańnia praktyčna adnaasobnym rašeńniem Małafiejeva 3 śniežnia 1996 h. Pa-druhoje, deputaty bačyli ŭ Sakrataryjacie polus palityčnaj siły, z dapamohaj jakoha jany zmahli b upłyvać na kiraŭnictva Pałaty. I pa-treciaje, jany razhladali Sakrataryjat ŭ jakaści «zapasnoj placoŭki», dzie možna było «asieści» u vypadku pravału na vybarach. Zakon ža moh harantavać niepadzielnaść i stabilnaść kolkaści rabotnikaŭ Sakrataryjata.
Načalnik i try namieśniki ŭznačalvali Sakrataryjat na nieabmiežavany termin. Sakrataryjat ujaŭlaŭ saboj hruvastkuju, składanuju i razhalinavanuju strukturu kolkaściu zvyš trochsot čałaviek i uklučaŭ kala dvuch dziesiatkaŭ adździełaŭ. U takim vyhladzie jon praisnavaŭ mienš za miesiac. 12 lutaha 1997 h. źjaviŭsia prezidencki ŭkaz ab likvidacyi Sakrataryjata Nacyjanalnaha schodu i stvareńni Sakrataryjata Pałaty pradstaŭnikoŭ. Načalnikam Sakrataryjata byŭ pryznačany Čursin, a Kučynskaha adkamandziravali ŭ prezidenckija struktury.
Na pazačarhovym pasiadžeńni deputaty zaćvierdzili časovy Rehłamient. Padčas abmierkavańnia deputat Kučynski zrabiŭ cikavuju zaŭvahu:
«Treba sumlenna pryznać, što ŭ cełym prajekty zakonaŭ buduć prybyvać da nas u Pałatu ŭžo praktyčna adpracavanymi. Nam pryjdziecca šlifavać ich, davodzić da kandycyi. Takim čynam, pracent tych zakonaŭ, jakija my budziem niepasredna raspracoŭvać, budzie mały».
Naviznoj Rehłamienta stała ŭkaranieńnie takoha mietadu pracy jak parłamienckija słuchańni. Pa słovach Małafiejeva, «parłamienckija słuchańni — heta vykazvańni mierkavańniaŭ, pa jakich, u adpaviednaści z Rehłamientam, prymajucca abo rekamiendacyi ahulnaha charaktaru, abo ničoha nie prymajecca, ale ŭličvajucca kamisijami, jakija buduć pracavać nad zakonaprajektam; voś u čym ich sutnaść».
Paśla peŭnych dapracovak 4 śniežnia 1997 h. Rehłamient byŭ zaćvierdžany.
Krychu paźniej u Rehłamient znoŭ byli ŭniesieny źmieny. Jany byli źviazany z tym, što sorak parłamientaryjaŭ byłoha Viarchoŭnaha Savieta XIII sklikańnia vykazali žadańnie pracavać u Pałacie pradstaŭnikoŭ.
Da ich žadańnia deputaty Pałaty pastavilisia davoli ŭvažliva. I heta było nie tolki spačuvańnie byłym kaleham abo, jak kazaŭ Małafiejeŭ, «čałaviečy faktar». U hetym kryŭsia tonki palityčny raźlik.
Sprava ŭ tym, što častka apazicyjnych da ŭładaŭ deputataŭ byłoha Viarchoŭnaha Savieta XIII sklikańnia praciahvała adstojvać jaho lehitymnaść i navat damahłasia taho, što mienavita jon pradstaŭlaŭ Biełaruś u Parłamienckaj Asamblei ABSIE sa studzienia 1997 h.
Admovicca hetych deputataŭ aznačała dać u ruki apazicyi dadatkovyja palityčnyja kozyry.
I viasnoj 1998 h., zaručyŭšysia padtrymkaj kiraŭnika administracyi prezidenta Miaśnikoviča, kamisija pa dziaržaŭnym budaŭnictvie, miascovym samakiravańni i rehłamiencie raspracavała i razasłała deputatam prajekt zakona «Ab uklučeńni ŭ skład Pałaty pradstaŭnikoŭ Nacyjanalnaha schodu Respubliki Biełaruś deputataŭ Viarchoŭnaha Savieta Respubliki Biełaruś XIII sklikańnia, jakija padali zajavu ab žadańni pracavać u Pałacie Pradstaŭnikoŭ Nacyjanalnaha Schodu Respubliki Biełaruś, ale jakija nie ŭvajšli ŭ jaje skład».
U 1998 h. u z Pałaty pradstaŭnikoŭ vybyli dva deputaty: Mikałaj Šymanski i hałoŭny mahiloŭski kantralor, siabar dziacinstva Łukašenki Jaŭhien Mikałucki (byŭ zabity).
Jaŭhien Mikałucki.
Pracedura ŭklučeńnia była dosyć składanaja, i raźličvać na deputacki mandat moh čałaviek z adpaviednymi palityčnymi pohladami. Pa słovach Vinakuravaj, «možna vydzielić miesca pracy z umovaj, što trybuna nie stanie arenaj palityčnych sutyčak». Kandydat pavinien być vyłučany pastajannaj kamisijaj, zaćvierdžany Savietam Pałaty pradstaŭnikoŭ. Akramia taho, pa rašeńni apošniaj, pretendent abaviazany byŭ adkazać na pytańni parłamientaryjaŭ. I tolki paśla hetaha jon pa vynikach hałasavańnia poŭnaha składu Pałaty albo ŭklučaŭsia, albo nie ŭ jaje skład. Ale heta było jašče nie ŭsio. U metach pierastrachoŭki ad niepradbačanych niečakanaściaŭ byŭ uniesieny punkt, u adpaviednaści ź jakim kančatkovuju zhodu kandydata na ŭklučeńnie ŭ skład Pałaty pradstaŭnikoŭ davaŭ… prezident.
Na padstavie uniesienych u Rehłamient źmianieńniaŭ u śniežni 1998 Pałatu pradstaŭnikoŭ papoŭnili deputaty Vołkaŭ i Jakoŭčyk.
Heta była adzinaja pracedura takoha rodu. Užo ŭ adpaviednaści z pastanovaj pałaty ad 6 krasavika 1999 hłava 34 Rehłamientu stračvała svaju siłu z dnia spynieńnia paŭnamoctvaŭ Pałaty pradstaŭnikoŭ, sfarmiravanaj u adpaviednaści z častkaj pieršaj artykuła 143 Kanstytucyi.
Heta było źviazana z vybarami. Vybary ŭ Pałatu pradstaŭnikoŭ druhoha sklikańnia adbylisia 15 i 29 kastryčnika 2000 h. 14 listapada było aficyjna zajaŭlena ab zakančeńni pracy Pałaty pradstaŭnikoŭ pieršaha sklikańnia, a praz tydzień adkryłasia pieršaja siesija pad staršynstvam kiraŭnika Centralnaj vybarčaj kamisii pa vybarach i praviadzieńni respublikanskich refierendumaŭ Lidzii Jarmošynaj. Jana abviaściła vyniki vybaraŭ i acharaktaryzavała deputacki skład.
Pa tradycyi da narodnych abrańnikaŭ źviarnuŭsia kiraŭnik dziaržavy. Łukašenka zajaviŭ, što Małafiejeŭ z deputatami «spracavali vydatna» i padziakavaŭ im «za toje, što jany vyratavali krainu i spynili razboj u Viarchoŭnym Saviecie».
Łukašenka papiaredziŭ novy skład parłamienta, što ŭ jaho niama «času na raskačku» i pieraściaroh, što budučy hod — «ciažki pa pryčynie prezidenckich vybaraŭ». «Heta budzie bojka», — pryznavaŭsia Łukašenka.
Paśla vystupleńnia prezidenta pačałasia pracedura abrańnia kiraŭnictva Pałaty — staršyni i namieśnika.
Na pasadu śpikiera byli prapanavanyja dźvie kandydatury: Vadzima Papova, ministra sielskaj haspadarki, i Viktara Kučynskaha.
Simpatyi bolšaści i samoha Łukašenki byli na baku Papova.
Kiraŭnik dziaržavy pryznaŭsia, što Papova jon viedaje «nie bolš, čym astatnija», ale stanoŭča adazvaŭsia ab im, uspomniŭšy ćviordyja, strymanyja pavodziny Papova, jaki pracavaŭ u aparacie CK KPB, padčas šmattysiačnaha mitynhu ŭ Minsku viasnoj 1991 h.
Kučynski skazaŭ, što nie budzie zdymać svaju kandydaturu, chacia b z-za pavahi da siabie: «Mnie vybarščyki ŭ Kobrynie skažuć: źbieh, spałochaŭsia».
Praŭda, u svaim vystupie jon zrabiŭ surjoznuju pamyłku, zajaviŭšy, što absalutna nie pretenduje na pasadu. Tady deputat Marachin spytaŭ, navošta tady naohuł vyłučacca.
Papoŭ pieramoh Kučynskaha ź vialikim adryvam. Z 95 biuleteniaŭ za jaho było padadziena 76, za Kučynskaha — tolki 12. Abrańnie namieśnika staršyni taksama prachodziła na konkursnaj asnovie. Hałoŭnym pretendentam byŭ Kanaploŭ, jaki, pa ŭłasnych słovach, «adpracavaŭ ad zvanka da zvanka». Deputat Dunič vymaviŭ sapraŭdny paniehiryk pretendentu, nazvaŭšy jaho «palitykam XX stahodździa».
Alternatyŭnuju kandydaturu pa ŭłasnaj inicyjatyvie vyłučyła deputat Volha Abramava. U svaim karotkim vystupie jana pryznałasia, što «maje šmat apazicyjnych pohladaŭ». U Abramavaj nie było šancaŭ suprać Kanaplova, i jaje vyłučeńnie było chutčej, žadańniem zajavić pra siabie. Z 96 biuleteniaŭ tolki 9 byli ŭ padtrymku jaje kandydatury, za Kanaplova — 85.
Nastupnym pytańniem siesii stała farmiravańnie pastajannych kamisij.
Kandydaty ŭ staršyni pavinny byli adkazać na pytańni deputataŭ. Ton tut zadaŭ Parfianovič, padymajučy najbolš vostryja prablemy. Naprykład, paśla słoŭ pretendenta na staršyniu kamisii pa adukacyi, kultury, navucy i navukova-techničnym prahresie Katlarova ab nieabchodnaści raźvivać nacyjanalnuju movu, Parfianovič spytaŭ, ci razmaŭlaje sam pretendent pa-biełarusku. Znajšlisia pytańni ŭ Parfianoviča i da Małafiejeva, jaki byŭ pierakanany, što ««Rasija — heta los našaj dziaržavy, jaje siońniašni i zaŭtrašni dzień». Jany tyčylisia inviestycyjnych prablem, źviazanych ź isnavańniem u Biełarusi prava «załatoj akcyi», pry jakoj ni adzin surjozny inviestar nie budzie ŭkładać hrošy ŭ ekanomiku krainy. Adkaz Małafiejeva byŭ pa-balšavicku prosty: «Treba źniać hetyja barjery i adčynić apieratyŭnyja prastory».
U adkaz na pytańni Siarhieja Parfianoviča i Uładzimira Navasiada, čamu dla niedziaržaŭnych vydańniaŭ vyznačany vielmi vialiki ŭstaŭny fond, kandydat na staršyniu kamisii pa pravach čałavieka, nacyjanalnych adnosinach i ŚMI Dubovik paabiacaŭ vyrašyć heta, «nie zaciahvajučy». Ale tut ža dadaŭ, što «časam u pahoni za smažanymi faktami haziety, asabliva apazicyjnyja, padajuć čytačam tendencyjnyja materyjały».
Deputat Kučynski pastaviŭ pierad druhim kandydatam, Lipkinym, pytańnie ab jurydyčnym statusie asob kaŭkazskaj nacyjanalnaści, jakija niezakonna pražyvajuć u krainie i «paciaśnili našych ludziej na rynkach».
Jon vykazaŭ nadzieju, što budučy kiraŭnik kamisii raspačnie adpaviednyja miery i ažyćciavić «začystku ad Bresta da našych uschodnich rubiažoŭ».
Niaŭdałaje słova «začystka» tak uzrušyła deputataŭ, što Kučynski vymušany byŭ davać adpaviednyja tłumačeńni.
Ab niepryjaznych adnosinach Kučynskaha da «kaŭkazcaŭ» śviedčyć taki fakt. U «antykarupcyjnym» dakładzie deputata ad parłamienckaj apazicyi BNF Siarhieja Antončyka 20 śniežnia 1994 h. Kučynski fihuravaŭ, jak čałaviek, jaki «biehaŭ pa rynku za chulihanami ź pistaletam». Kučynski, na toj čas prezidencki pamočnik pa asobych daručeńniach, kamientujučy taki incydent, śćviardžaŭ, što ŭsiaho tolki imknuŭsia abaranić «našych ludziej».
Admietnaj asablivaściu Pałaty pradstaŭnikoŭ druhoha sklikańnia stała najaŭnaść u joj deputackich hrup i abjadnańniaŭ:
«Narodny deputat», «Respublika», «ZUBR» (Za sajuz Ukrainy, Biełarus, Rasii, i) i navat… «Siabry Bałharyi» i inš.
Deputaty «Respubliki» Parfianovič, Frałoŭ i Skrabiec.
Hrupa «Respublika» ŭźnikła 24 krasavika 2002 h. pad staršynstvam Frałova ŭ składzie Dyleŭskaha, Parfianoviča, Skrabca i inš.
U prahramie «Respubliki» prahladalisia libieralnyja idei ab kaardynacyi dziejnaści deputataŭ u roznych rehijonach krainy, palapšeńni jakaści padrychtoŭki zakonaprajektaŭ, pavyšeńni parłamienckaj kultury.
Hetaja hrupa, naprykład, nieadnarazova prapanoŭvała svaje napracoŭki (u tym liku i CVK (admiena papiaredniaha hałasavańnia i inš.)). U archivie zachavaŭsia razdražniony adkaz Jarmošynaj: staršynia kamisii raiła «respublikancam» spačatku avałodać jurydyčnaj technikaj, a potym niešta prapanoŭvać.
Pastupova hrupa ŭsio bolš palityzavałsia i pry kancy paŭnamoctvaŭ Pałaty pierajšła da adkrytaj krytyki Łukašenki. Kvitestencyjaj stała palityčnaja haładoŭka Frałova, Parfianoviča i Skrabca ŭ červieni 2004 h.
Členy «Respubliki» raz-poraz padviarhalisia cisku parłamienckaj bolšaści. Naprykład, adnojčy deputaty prapanavali pazbavić Parfianoviča zarobku za kožny prapuščany ŭ pałacie dzień biez uvažlivych pryčynaŭ, što było jurydyčnym nonsiensam.
U listapadzie 2002 h. paŭstaŭ palityčny antypod «Respubliki» — «Narodny deputat». Hetaja hrupa ŭ składzie staršyni Zacharčanki, a taksama Małafiejeva, Kaściana, Katlarova i inš. vykazała «padtrymku kursa kiraŭnictva krainy».
Stvarajučy hrupy, deputaty, vidavočna, raźličvali, što z časam jany pieratvoracca ŭ mahutnuju siłu. Realnaść, adnak, pierakuliła raźliki. Deputackija hrupy pa sutnaści spravy pieratvarylisia ŭ «kłub znajomstvaŭ pa intaresach». Rehłamient, jaki dazvalaŭ deputatu być členam adrazu niekalkich hrup, zvodziŭ ich efiektyŭnaść na ništo.
Takim čynam, praces farmavańnia Pałaty pradstaŭnikoŭ, jak luboha parłamienta, ujaŭlaje saboj składany i supiarečlivy praces. Jon nie abmiažoŭvajecca vybarami, a ŭklučaje ŭ siabie stvareńnie struktur, abrańnie ich kiraŭnikoŭ, śćviardžeńnia rehłamientujučych ich dziejnaść narmatyŭnych aktaŭ. Praces farmiravańnia Pałaty pradstaŭnikoŭ pieršaha i druhoha sklikańniaŭ, ŭkamplektavańnie pastajannych kamisij i h.d. u techničnym płanie byŭ apieratyŭnym.
Adnak u pracesie farmiravańnia Pałaty vidavočna prasočvałasia jaje peŭnaja zaležnaść ad vykanaŭčaj ułady. Kandydatury na pasadu śpikiera, jaho namieśnika, a taksama šerahu staršyniaŭ pastajannych kamisij byli vidavočna ŭzhodnieny «naviersie», abmierkavańni pa ich vialisia bolš farmalna, čym pa sutnaści.
Taksama z samaha pačatku dziejnaści Pałaty stała vyznačalnaj takaja tendencyja: jana nie stolki raspracoŭvała, skolki razhladała zakonaprajekty ad vykanaŭčych strukturaŭ. Tamu pytańnie deputata Pałaty pradstaŭnikoŭ druhoha sklikańnia Uładzimira Reźnikava nakont taho, čamu parłamient «tak mlava reahuje na pracesy, što naŭprost tyčacca aŭtarytetu ekanamičnaha i palityčnaha «ja» Biełarusi», hučyć siońnia aktualna jak nikoli.
* * *
Alaksandr Kurjanovič
kandydat histaryčnych navuk, dacent.
