Za tysiačahodździe historyi Škłoŭ niekalki razoŭ mianiaŭ miesca dysłakacyi dy abličča. Spryjali hetamu ludzi ambitnyja.
Pomnik ahurku: nievidavočnaje
«Jašče pry savietach źbiralisia pa piać-šeść mužykoŭ, najmali hruzavik, pakavali ahurkami pad zaviazku. Sami ź siakierami — navierch, i tak jechali na Leninhrad»,
Ale kolki narodu pazabivałasia, zasnuŭšy za rulom u tych ahurkovych rejsach, kolki ad bandytaŭ paciarpieła… I ŭsio ž ažanicca z «ahuročnicaj» było žyćciovaj udačaj.
Nie paśpieŭ zaparkavać mašynu kala kirmaša ŭ Viciebsku, jak padjechaŭ «mers». Ź jaho vyjšli try džentlmieny ŭ spartyŭnych kaściumach i vyklučna vietliva paviedamili, što parkoŭka płatnaja: 10 dalaraŭ.
Ciapier na miascovym kirmašy z ahurkami stajać niekalki piensijanieraŭ, dla jakich parniki-rasada — u bolšaj miery iniercyja i padtrymańnie zvykłaj karciny śvietu.
Tutejšyja ludzi adrazu spraktykavanym pozirkam vyznačajuć pierakupaŭ, u jakich ahurki pryvaznyja, nie škłoŭskija. Jak — tajamnica. Zdajecca, i koler, i pamier, i forma taja ž…
Čas źmianiŭsia
Dziki ahurkovy biznes zharnuŭsia, bo źmianiŭsia čas.
«Prablema biespracoŭja ŭ Škłoŭskim rajonie vostra nie staić, — kaža kandydat ekanamičnych navuk Piotr Mihurski. — Jość papiarovaja fabryka «Spartak», Zavod hazietnaj papiery «Asnova», lnozavod, sielhaspradpryjemstvy».
Jašče ŭ Škłovie jość masłasyrzavod, jaki nie ŭvajšoŭ u mahiloŭski chołdynh «Babulina krynka» i pavodle abjomu vytvorčaści časta traplaje na pieršaje miesca ŭ rajonie. Na Škłoŭščynie mieścicca i vytvorčaść francuzska-rasiejska-biełaruskaj firmy «Danon», adkul pa ŭsioj krainie razvoziać kiefir z katom Matroskinym. Pradpryjemstva pa vytvorčaści karkasnych damoŭ, filijał «Asnovy», niadaŭna pradało 18 svaich razbornych chatak u Francyju.
Sizifava praca
Jašče na Škłoŭščynie 39 fiermierskich haspadarak. Najmacniej staić na nahach «Dyjana», što ŭ vioscy Dańkavičy. Pačynali ŭ 90-ja ź niekalkich hiektaraŭ, ciapier arandujuć paŭkałhasa.
Da mierkavańnia Malinoŭskaha, kažuć ludzi, prysłuchoŭvajecca kiraŭnik dziaržavy: jany znajomyja z daŭnich časoŭ, niekali razam pracavali ŭ kałhasnaj sistemie. «Datacyj jon maje, kaniečnie, ale i rozum, — razvažaje narod. — Bo durniu daj choć tryljon — biez tołku».
Aleksandryja
U 2005-m na miescy kolišniaj sialiby Łukašenkaŭ stajała altanka miž starych jabłyń. Ciapier tam paŭnavarty dom ź biełymi akanicami.
U padobnaj da jaho stylistycy pa vulicy zbudavanyja jašče niekalki novych žyłych damoŭ.
Albiert Cimafiejevič i Trafimava krynica
My pajechali ŭ Chimy raspytvacca.
Prablema Albierta Cimafiejeviča — dom, u jakim jon žyvie, faktyčna, na asnovie zvyčajovaha prava. Kuplaŭsia budynak u kałhasa, a tam zhubilisia dakumienty — haspadarka rearhanizavałasia razy try. Ciapier davodzicca šukać śviedak toj uhody. Choć sam i ramont zrabiŭ, i kamunalnyja płacić spraŭna.
«Boh daŭ mužčynu baradu nie dla taho, kab jon jaje haliŭ!» — pavučaje jon nas na raźvitańnie. Za kałarytnuju źniešnaść Albierta Cimafiejeviča i ŭziali ŭ klip-zastaŭku dziaržaŭnaha himna. «Pasadzili na kurhan u biełaj kašuli, pacana dali ź miečam», — uśmichajecca.
A hadoŭ Albiertu Cimafiejeviču — 78.
Sapieha, Radzivił, Kupała
Pierajechaŭšy Dniapro za Aleksandryjaj, traplaješ u Kopyś, dzie Alaksandr Łukašenka naradziŭsia. Miastečka daŭniaje i słaŭnaje, maje hierbam čornaha zajca ŭ zialonym poli. Ad mosta dobra vidać staražytnaje zamčyšča.
Za prava vałodać Kopyśsiu u 1631-m sudzilisia 74-hadovy kancler Leŭ Sapieha i 11-hadovy sirata Bahusłaŭ Radzivił. Mały skazaŭ u sojmie pierad karalom takuju pałymianuju pramovu, što Sapieha admoviŭsia ad usich svaich pretenzij.
Ludzi zapłakali, pačuŭšy movu
Kali jedzieš Škłoŭščynaj, kidajecca ŭ vočy kolkaść parnych nazvaŭ: Škłoŭ Stary i Mały Stary, Čamadany Vialikija i Małyja, Sałavieni Staryja i Novyja, Stajki Novyja i prosta Stajki. Kala «prosta Stajek» jość Barysahlebskaja kaplica, i mienavita tut, zapeŭnivajuć tutejšyja ludzi, byli zabityja i pachavanyja śviatyja kniazi Barys i Hleb…
Dniapro — ci to arteryja, ci to pupavina, jakaja zdaŭna łučyła hetyja ziemli z Kijevam.
«Tutaka skroź žyvuć biełarusy, ale jość i trochi litvinaŭ. Voś u tutejšym kaściole zavioŭsia ciapier paradak, što kazańni ksiandzy kažuć pa-polsku, pa-litoŭsku i pa-biełarusku; taksama śpiavaje narod pieśni kaściolnyja ŭ hetych troch movach. Biełarusy tutejšyja jak pačuli pieršy raz kazańni ŭ svajoj movie, dyk ad radaści až zapłakali».
Katalickaja hramada ŭ Faščaŭcy jość i ciapier, i jakraz u dzień našaha pryjezdu ŭ nievialikim kaściolčyku, pieraroblenym z žyłoha budynka, adbyvajecca fest. Biez Budsłaŭskaha razmachu, viadoma, ale sabrałasia pad sto čałaviek.
«A ja raściaraŭsia!»
Maci, nie majučy mahčymaści prakarmić małoha Pieciu, pasyłała jaho z torbačkaj žabravać u Škłoŭ. A ŭ parku krucili kino.. Skančaŭsia kinasieans — i pačynaŭsia sieans Alejnikava. Jon tak naturalna pakazvaŭ aktoraŭ, jakich tolki što bačyŭ na ekranie, što hledačy baki rvali ad śmiechu. A adnojčy sparadziravaŭ, jak škłoŭski baciuška z matuškaj pa parku hulaje. Śviatar nie pakryŭdziŭsia: naadvarot, napisaŭ zapisku na kinastudyju, kab źviarnuli ŭvahu na talenavitaha junaka.
«Karona» spustašaje horad
Praz Novyja Čamadany my viartajemsia ŭ Škłoŭ, pierajazdžajučy Dniapro pa moście. I zaŭvažajem dziŭny jak dla subotniaha rajcentra ruch. Ludzi siemjami, hrupkami i łancužkami z roznych kancoŭ horada kirujucca nam nasustrač. Akazałasia, pry ŭjeździe ŭ Škłoŭ z aršanska-mahiloŭskaj trasy, adčyniajecca vialiki hipiermarkiet «Karona».
Hetaja padzieja na niekalki hadzin litaralna spustošyła Škłoŭ. Kali i traplaŭsia na vulicach adzinoki minak, dyk i jon jaŭna ŭžo na śviacie byŭ: mieŭ abo poŭny «karonaŭski» pakiet, abo ściažok udzielnika akcyi. Abo i toje, i druhoje.
Biełaja tapola
Škłoŭski park, u jakim pačynałasia artystyčnaja karjera Alejnikava, darečy, uvachodzić u dziasiatku najlepšych u Biełarusi.
Pałac toj vypadkova zhareŭ u 2004-m. «Dla škłoŭcaŭ heta była sapraŭdnaja trahiedyja, — kaža spadar Hrudzina. — Bo z tym pałacam u kožnaha źviazanyja asabistyja ŭspaminy: tut byŭ Dom kultury, tancy byli, vypusknyja, pieršyja spatkańni pryznačalisia… Niby častka žyćcia źnikła». Ciapier na miescy pałaca sportplacoŭka. Niepadalok, pry alei, što viała da Dniapra, ad časoŭ Kryvašeina zachavałasia biełaja tapola ŭ niekalki abchopaŭ. Jana paznačała miesca «parkoŭki» ekipažaŭ, jakija pryvozili haściej na bal da maršałka.
Kryvašein nie tolki balavaŭ. Jon, naprykład, zbudavaŭ u Škłovie kardonnuju fabryku. Ciapier heta «Spartak», jaki zabiaśpiečvaje kartonam i abhortkaj paŭkrainy.
Jak pišacca «asihnacyja»?
Ich raman praciahvaŭsia niekalki miesiacaŭ, Zoryč zarekamiendavaŭ siabie jak hulaka, vypivocha i karciožnik, a ŭrešcie vyklikaŭ svajho dabradzieja Paciomkina na duel. Kaciaryna ŭznaharodziła Zoryča ałmaznaj tabakierkaj i Škłovam dy vypraviła ź Pieciarburha.
Samaja hučnaja historyja, jakaja tut adbyłasia, źviazanaja z padrobkaj hrošaj. Zajmalisia hetym braty Mark i Hanibał Zanovičy, znajomyja brata Zoryča. I sprava b vyharała, kab jany nie zrabili hramatyčnuju pamyłku ŭ słovie «asihnacyja»… Maštaby afiery byli takija, što Rasijskaja impieryja ŭ 1786 pierajšła na hrošy novaha ŭzoru.
Na pomniku Zoryča — nadpis: ad udziačnych škłaŭčanaŭ. Choć, napeŭna, i «ad udziačnych naščadkaŭ» možna było napisać, ich u Škłovie chapaje: hraf trymaŭ pry sabie ceły harem z balaryn.
Hieamietryja Čartaryjskich
Kali hladzieć na Škłoŭ źvierchu, dahetul zaŭvažaješ hieamietryčnuju pravilnaść jaho histaryčnaha centru.
Tolki viežu daviałosia adnavić: jaje źbiła niamieckaja artyleryja ŭ 1941-m. U budynku ratušy i stylizavanych handlovych radoŭ ciapier himnazija.
Jaŭrejskaja Atłantyda
U Ijerusalimie jość vulica Škłoŭskaja. Što heta značyć — nichto tam nie razumieje. Jak i nam siońnia ciažka sabie ŭjavić śviet jašče siamidziesiacihadovaj daŭniny — hetu vializnuju jaŭrejskuju Atłantydu, biez asensavańnia jakoj niemahčyma havaryć pra biełaruskuju historyju.
Samy niezvyčajny materyjalny abjekt jaŭrejskaj spadčyny Škłova — bischaim, čyściec. Heta taki kalidor, pa jakim na mohiłki pranosili pamierłaha. Ličyłasia, što jaho duša tym časam ačyščajecca ad pryžyćciovych hrachoŭ. «Takoje tolki ŭ Škłovie mahli prydumać!» — kazali susiedzi-zajzdrośniki.
Fantastykaj padajucca historyi Zoryča, Kryvašeina, Cejtlina, kali špacyruješ letnim nadviačorkam uzboč łyžarolernaj trasy pa bierazie Dniapra i suziraješ krajavidy.
Chočacca spadziavacca, što hetamu horadu, jaki stolki paciarpieŭ za tysiaču hod vojnaŭ, pažaraŭ, pierabudovaŭ, narešcie pašancavała.
Kamientary